بخش نخست- هدف از این سلسله نوشته‌ها تلاشی است برای مقایسه توان نظامی ایران و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس در فضایی که تشدید کشمکش‌های ژئوپولیتیکی میان تهران و ریاض می‌تواند بستری برای رویارویی نظامی باشد. در بخش اول واکنش فرماندهان سپاه و نگاه از بالا به پایین آنها به عربستان، احتمال رویارویی و مقایسه کمّی توان نظامی ایران و کشورهای شورای مذکور بررسی می‌شود.
در پی حمله تظاهرکنندگان به سفارت عربستان سعودی در تهران و کنسولگری این کشور در مشهد و تصمیم ریاض به قطع روابط دیپلماتیک با تهران، تنش و جنگ لفظی میان دو کشور اوج گرفته است. بحرین، سودان و جیبوتی با حمایت از مواضع عربستان سعودی روابط سیاسی خود را با ایران قطع کردند.
اقدام جیبوتی در برخی از رسانه‌های جمهوری اسلامی دستمایه طنز شد و حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران، گفت عربستان با قطع رابطه خواسته است «بر جنایت‌اش نسبت به سربریدن یک رهبر دینی در کشور خود سرپوش بگذارد». به رغم این، واکنش‌ها و انتقادهای دیگر مقام‌های کشوری ایران در برابر تصمیم عربستان به قطع رابطه سیاسی و اعدام شیخ نمر النمردرمجموع ملایم بود و به زبان دیپلماتیک بیان شد.
واکنش فرماندهان سپاه، کوچک‌شماری عربستان
در مقابل واکنش فرماندهان سپاه رنگ و بوی دیگری داشت. ساعاتی پس از قطع روابط دیپلماتیک منامه با تهران، خبرگزاری فارس که به وابستگی به سپاه پاسداران شهرت دارد، با اشاره به اینکه همه منطقه از سوریه گرفته تا عراق و لبنان و یمن شلوغ شده است، نوشت: «در چنین شرایطی قورباغه‌های منطقه‌ای هفت‌تیرکش شده‌اند».
سرتیپ حسین سلامی، جانشین فرمانده سپاه پاسداران، در مراسم بزرگداشت شیخ نمر در مدرسه عالی مطهری گفت: «اگر آل سعود مسیر خود را اصلاح نکند به زودی درمعرض زوال کامل قرار می‌گیرد».
در این رابطه، دریادار علی فدوی، فرمانده نیروی دریایی سپاه، جمعه ۱۸ دی، در تبیین سیاست عربستان در قبال ایران با تاکید به اینکه آمریکا منشاء همه اقداماتی که در منطقه صورت می‌گیرد، گفت: «اکنون شاهدیم که آمریکا روند جدیدی را برای رویارویی مستقیم با ما در پیش گرفته است که حاکی از کنار کشیدن آنها و به میدان آمدن احمق‌ها به مثابه عروسک‌های خیمه‌شب بازی آنها است.»
علی فدوی گفت: «پادشاهی سعودی در مقابل قدرت نظامی ایران عددی نیست و جز تهدیدات دسته پنجم نیز به حساب نمی‌آید زیرا جمهوری اسلامی خود را برای نبرد با امثال آمریکا آماده کرده است نه عربستان».
در دی ماه سال پیش عربستان سعودی با انتقاد از سیاست‌های منطقه‌ای جمهوری اسلامی، هشدار داده بود که به «اقدام متقابل» علیه تهران دست خواهد زد،
سرتیپ محسن کاظمینی، فرمانده سپاه محمد تهران بزرگ، هم به تازگی با اشاره به اظهارات عادل الجبیر، وزیر امور خارجه عربستان، مبنی بر مقابله کشورش با ایران تصریح کرد: «جمهوری اسلامی رژیم آل سعود را در حد تهدید برای خودش نمی‌داند».
سرتیپ رسول سنائی‌راد، معاون سیاسی سپاه، دوشنبه ۱۴ دی، در اظهاراتی مشابه گفت: «اگر ملاحظات برادری و ایدئولوژیک در جهان اسلام نبود کشور عربستان که امروز غرق در مسائل حاد امنیتی، سیاسی و اقتصادی است برای جمهوری اسلامی ایران هیچ رقم قابل ملاحظه‌ای به حساب نمی‌آید... و ادعای مقابله با ایران برایش یک بلوف برای بزرگنمایی قدرت رو به اضمحلال عربستان است».
سرتیپ وحیدی، وزیر دفاع پیشین، نیز درباره تصمیم ریاض به قطع رابطه با ایران پیش ینی کرد که عربستان دوباره برای ارتباط با ایران «التماس» خواهد کرد.
افزایش تنش و بحران دیپلماتیک برخاسته از قطع روابط بین عربستان و ایران و پیامد‌های آن صرفاً نمود و تجلّی بخشی از اختلاف‌های عمیق و دیرپای ژئوپولیتیکی میان جمهوری اسلامی و عربستان در منطقه است که یکی ازمولفه‌های آن در عرصه‌های گوناگون به صورت جنگ‌های نیابتی در عراق، سوریه، لبنان، بحرین و یمن رخ نموده است. هردو کشور در جنگ بر سر قدرت با بهره‌گیری از اهرم فرقه‌گرایی به آتش اختلافات شیعه و سنی می‌دمند و در پیگیری اهداف خود اصرار می‌ورزند.
آیت‌الله خامنه‌ای بعد از اعدام شیخ نمر به سیاستمداران سعودی وعده داد که «انتقام الهی» گریبان آنها را خواهد گرفت و در مقابل، عربستان با قرار دادن متحدان خود در برابر ایران، هشدار داد: «دخالت‌ها دیگر بس است در غیر این صورت ما آمادۀ اتخاذ تدابیر جدی‌تر هستیم.»
احتمال رویارویی
اینکه عربستان چه تدابیری را درچه عرصه‌ای می‌تواند علیه ایران اتخاذ کند، به روشنی معلوم نیست ولی حملات لفظی این دو کشور علیه یکدیگر و تلاش هر کدام برای سلطه به دیگری، چه تنها و چه با یارگیری، می‌رود که با دمیدن به آتش جنگ‌های نیابتیشان، دامنه بی‌ثباتی را در خاورمیانه افزایش دهد.
بعید است که ایران و عربستان، دستکم در کوتاه‌مدت، از مواضع خود عقب‌نشینی کنند ولی آنچه مسلم است دور جدید تنش سیاسی میان دو کشور، وضعیت موجود در سوریه و عراق را که تهران و ریاض نفوذ قابل توجه‌ای بر برخی از بازیگران سیاسی و نظامی آنها دارند، وخیم‌تر خواهد کرد.
به تازگی، عربستان اظهار تمایل کرده است که یکانهای زمینی برای مبارزه با داعش به سوریه بفرستد. منابع سعودی گفته‌اند که در تدارک یک نیروی ۱۵۰ هزار نفره به سوریه‌اند که بیشتر آنها از عربستان، سودان، مصر و اردن خواهند بود و دیگر کشورهای عرب مانند مغرب، کویت، امارات، بحرین و قطر نیز نظامیانی را به این نیرو اعزام خواهند کرد.
آمریکا از این ایده استقبال کرده است ولی محمد علی جعفری، فرمانده سپاه پاسداران می‌گوید: «فکر نمی‌کنم [عربستان] جرات این کار را داشته باشند، چون نیروهای آنها ارتش کلاسیک هستند و تاریخ ثابت کرده توان مقابله ندارند و اگر این کار را بکنند تیر خلاص به خودشان زده‌اند».
رحیم صفوی، مشاور نظامی آیت‌الله خامنه‌ای، هم در اظهاراتی مشابه به مناسبت ۲۲ بهمن گفت: «اینکه رژیم آل سعود می‌خواهد به سوریه لشکر اعزام کند، یک مانور تبلیغاتی احمقانه است، اگر آنها می‌توانستند در یمن وارد می‌شدند.»
در صورتی که اعزام این نیرو عملی شود، رودررویی مستقیم نیروی‌های عربستان با نیروی‌های حزب‌الله و سپاه پاسداران در میدان جنگ سوریه دور از انتظار نخواهد بود.
در حال حاضر عربستان بروز درگیری مستقیم با ایران را منتفی می‌داند. محمد بن سلمان، جانشین ولیعهد و وزیر دفاع عربستان، بروز هرگونه جنگ میان کشورش و ایران را فاجعه خواند و گفت، نباید اجازه داد چنین اتفاقی رخ دهد. او در گفت‌و‌گو با نشریه اکونومیست اظهار داشت: «این موضوعی است که ما به هیچ وجه پیش‌بینی آن را نمی‌کنیم و هر که در این راستا [شروع جنگ بین ایران و عربستان] گام بردارد، عقل سلیم ندارد».
با این همه، بدون حل مسایل موجود بین دو کشور و رسیدن به یک «معامله بزرگ» بین ریاض و تهران، چه با گفت‌و‌گوی دو جانبه و چه با پا درمیانی کشورهای منطقه‌ای و یا فرامنطقه‌ای، احتمال رویارویی نظامی ایران و عربستان را نمی‌توان منتفی دانست. ادامه تقابل سیاسی این دوکشوردرعرصه‌های مختلف درمنطقه به شدت متشنج خاورمیانه می‌تواند تنور جنگ سرد فعلی را گرم کند و به درگیری مستقیم نظامی میان دو کشور و یا در سطحی وسیع‌تر به درگیری ایران و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس منجرشود. به عبارت دیگر اختلافات ریشه‌دار میان دو کشور بر سر قدرت، مایه و سازه‌های لازم را برای تبدیل شدن به یک رویارویی مستقیم نظامی دارد. در صورت بروزچنین رویدادی موازنه نظامی در منطقه خلیج فارس چگونه خواهد بود؟
مقایسه کمّی توان نظامی
با توجه به وضعیت حساس و شکننده عراق طی سال‌های اخیر، موازنه قوا در منطقه خلیج فارس به ایران، عربستان و دیگر کشورهای شورای همکاری خلیج فارس و نمایش قدرت نیروی‌های خارجی حاضر در منطقه، به ویژه آمریکا، گره خورده است.
۱. کل نیروهای نظامی ایران و نیروهای سه‌گانه آن در جدول فوق، یکانهای ارتش و سپاه را شامل می‌شود. سازمان بسیج و نیروی انتظامی درجدول فوق منظور نشده‌اند.
۲. یکانهای زمینی، گارد ملی و نیروی موشکی عربستان جز نیروی زمینی این کشور محسوب می‌شوند. یکانهای شبه‌نظامی مانند مرزبانی، گارد ساحلی و پلیس وابسته به وزارت کشور در این جدول منظور نشده‌اند.
۳. یکانهای زمینی امارات متحده عربی و گارد ریاست جمهوری جز نیروی زمینی این کشورند. گارد ساحلی امارت به نیروی دریایی این کشور اضافه نشده است.
۴. یکانهای زمینی و گارد سلطنتی عمان نیروی زمینی این کشور را تشکیل می‌دهند. نزدیک به ۲۰۰۰ نفر خارجی در ارتش این کشور مشغول بکارند و یکانهای پلیس، گارد ساحلی و گارد قبایل این کشور که در مجموع استعدادشان ۴۴۰۰ نفر است یکانهای شبه نظامی محسوب می‌شوند.
۵. گارد ملی و گارد ساحلی کویت که شمار آنها نزدیک به ۷۱۰۰ نفر است، نیروی شبه‌نظامی به حساب می‌ایند.
۶. پلیس، گارد ملی و گارد ساحلی بحرین با استعداد بیش از ۱۰۰۰۰ نفر نیروی شبه‌نظامی این کشور را تشکیل می‌دهند و در جدول فوق منظور نشده‌اند.
به رغم ناچیز شمردن توان نظامی عربستان و دیگر کشورهای شورای همکاری خلیج فارس از سوی فرماندهان نظامی ایران، به ویژه فرماندهان سپاه، و حتی در مواردی به سخره گرفتن این کشورها و در نتیجه پراکندن پنداشت‌های نا‌درست در جامعه مبنی بر اینکه کشورهای عرب آن سوی خلیج فارس از نظر نظامی شکننده‌اند و حتی تاب اندک مقاومتی را در برابر ایران ندارند، جدول فوق نشان می‌دهد که این کشورها در برخی موارد از نظر کمی بر ایران برتری دارند. بودجه دفاعی این کشورکه شمار جمعیت آنها کمی بیش از نصف جمعیت ایران است، بیش از ۷ برابر بودجه ایران گزارش شده است. به عبارت دیگر، بودجه دفاعی ایران حدود ۱۸ در صد بودجه عربستان و نزدیک به ۱۳ در صد کل بودجه کشورهای شورای همکاری خلیج فارس است.
.....................................................................................................
نظر نویسنده بازتاب دیدگاه رادیو فردا نیست.
