با بررسی دو پرونده فساد گسترده در صنعت خودرو ایران، ردپای مافیای این صنعت بیشتر از گذشته مشخص شده است.
سال‌هاست که کارشناسان می‌گویند که صنعت خودرو ایران دچار یک مافیای پیچیده و فساد گسترده است؛ مافیایی که از نگاه بسیاری از کارشناسان، به بهانه دور زدن تحریم‌ها و به دلیل بازار انحصاری و رانت گسترده و عدم نظارت شکل گرفته است.
چندی پیش خبرگزاری ایرنا گزارش داد که با انتشار جزئیاتی از پرونده فساد کروز و عظام، دو قطعه‌ساز بزرگ ایران، مشخص شده است این دو شرکت «در مجموع حدود پنجاه هزار میلیارد تومان پرونده فساد دارند».
این دو شرکت بزرگ قطعه‌ساز که باید نقش خود را در توسعه صنعت خودرو و رفع نیازهای موجود ایفا کنند، اکنون اعلام شده است که «با اتهاماتی همچون زدوبند، رشوه، سوء‌استفاده از تحریم و استفاده از رانت اطلاعاتی، بیشتر فسادساز بوده‌اند تا قطعه‌ساز».
گفته میشود پس از تحریم‌های گسترده، این دو شرکت با دور زدن تحریم‌ها قطعات بی‌کیفیت را از چین وارد می‌کنند و به نام قطعات ایرانی به شرکت‌های خودروساز ایرانی می‌فروشند.
امیر فولادی، نماینده دادستانی، اعلام کرده است:«با تخلیه دستگاه‌های بخش خرید خارجی شرکت کروز مشخص شد این شرکت صدها مهر و سربرگ خارجی را با استفاده از نرم‌افزار آماده کرده و در زمان ترخیص کالا از آن‌ها استفاده کرده است. تعداد اظهارنامه‌های شرکت کروز در گمرکات نزدیک به ۲۶ هزار و ۷۰۳ عدد است که ارزش آن‌ها معادل یک میلیارد و ۸۰۰ میلیون دلار است.»
این مقام قضایی همچنین افزوده است: «حدود ۹۵ درصد مهرهای موجود که در گمرک به کار برده شده، با اسناد کشف‌شده منطبق بود و مجموع کالاهای قاچاق کشف‌شده از شرکت کروز در گمرکات حدود یک میلیارد و ۷۳۴ میلیون و ۵۸۳ هزار و ۸۴۱ دلار است که از این مقدار ۱۵۵ میلیون و ۸۹۲ هزار دلار مربوط به کالاهای فاقد اسناد ترخیص هستند.»
شرکت کروز و عظام طی دو دهه اخیر با وجود رانت گسترده برای تولید و تأمین قطعه در ایران، سرمایه خود را به قدری زیاد کرده‌اند که هم‌اکنون صاحب بخش قابل‌توجیه از سهام شرکت‌های خودروساز ایرانی هستند.
هم‌اکنون شرکت کروز با داشتن ۲۶.۹۲ درصد از سهام ایران‌خودرو و تملک چند درصد از سهام سایپا و تملک ۶۲.۹۹ درصد گروه خودروسازی بهمن برای خرید این شرکت‌ها حق تقدم دارد.
از اتهامات این شرکت‌ها این است که توانایی تغییر مدیران شرکت‌های خودروساز ایرانی را دارند و با فشار مدیریتی مانع کنترل کیفیت خودروسازان ایرانی روی محصولات خود می‌شوند و عملاً اجازه همکاری این شرکت‌ها با قطعه‌سازان دیگر را نمی‌دهند.
فربد زاوه، کارشناس خودرو، می‌گوید: «وقتی اصرار وجود دارد که بازار با نام حمایت از تولید داخلی مهندسی شود و همچنین بازار را می‌بندند تا صنعت خودرو و قطعه‌ساز رشد کنند، اتفاقی که می‌افتد این است که مالکیت خودروسازی به قطعه‌ساز منتقل میشود و نگرانی‌هایی را به وجود می‌آورد و در نتیجه می‌رسیم به موضوعی مثل باز نشدن ایربگ خودروها در تصادف بهبهان».
به‌گفته این کارشناس خودرو، «در موضوع باز نشدن ایربگ تصادف زنجیره‌ای بهبهان، قطعه ایراد دارد، اما از آنجا که از نظر حقوقی خودروساز در مقابل مشتری مسئول است، در صورت محاکمه باید خسارت را پرداخت کن، .درحالی‌که قطعه‌ساز مقصر است».
شرکت کروز از اصلی‌ترین تأمین‌کنندگان کیسه هوا در ایران است، اما هنوز مشخص نشده تولیدات این شرکت چه نقشی در مرگ ایرانیان در تصادف‌های رانندگی دارد.
در تصادف زنجیره‌ای در ۲۰ دی امسال در جاده بهبهان - رامهرمز پنج نفر کشته و ۴۱ نفر مصدوم شدند.
در پی این حادثه رئیس پلیس راهور ایران با انتقاد از خودروسازان داخلی که به قول او «ارابه مرگ» می‌سازند، افشا کرد که در تصادف زنجیره‌ای بهبهان، ایربگ هیچ یک از بیش از پنجاه خودرو در این حادثه باز نشده است.
در واکنش‌ها به این موضوع، رئیس سابق پلیس راهور تهران هم به عمق نفوذ مافیای خودرو در حاکمیت اشاره کرد و حتی یک نمونه مثال آورد. به‌گفته او، یکی از نمایندگان دوره‌های قبل به نمایندگی از مجلس، اشکالات خودروها را جمع‌آوری و در صحن مجلس مطرح کرد و «به همین دلیل در دور بعد تأیید صلاحیت نشد».
این مقام پیشین پلیس همچنین تأکید کرد که تأییدیه‌های سازمان استاندارد، وزارت صنعت و سازمان حفاظت محیط از سوی پلیس هم زیر سؤال است.
چگونه این شرکت‌ها مراکز استاندارد و کنترل کیفیت را در ایران دور زده‌اند؟
بر اساس گزارش خبرگزاری‌های ایران، مدیران رده‌بالای این شرکت‌ها متهم به پرداخت هدایا و رشوه‌های متعدد به صورت نقدی و غیرنقدی از جمله خودرو، قطعات خودرو، سکه تمام بهار آزادی، نیم‌سکه، ربع سکه، صدها کارت هدیه با مبالغ مختلف، هدایای نفیس و گوشی‌های تلفن همراه به افراد متخلف و مدیرانی از مجموعه‌های دفتر نیرو محرکه خودرو، دفتر برق و الکترونیک و دفتر ستاد تسهیل وزارت صمت، صنایع استان تهران، پشتیبانی گمرک ایران ، پشتیبانی توسعه تجارت، سازمان استاندارد و بانک مرکزی هستند.
از عباس ایروانی و حمید کشاورز توچایی به‌عنوان متهمان رهبران مافیای خودرو در ایران نام برده شده است.
مافیای خودرو در ایران متهم است جلو ارزیابی درست کیفیت را می‌گیرد، مانعی در برابر واردات خودرو است، قیمت‌های بازار خودرو را مهندسی می‌کند، قطعات بی‌کیفیت چینی را به‌عنوان ساخت ایران جا می‌زند، قاچاق کالا کرده است و مانع توقف تولید بسیاری از خودروهای قدیمی در ایران را، به‌دلیل تولید قطعات این خودروها، شده است.
بر اساس آنچه خبرگزاری میزان نوشته، «با عضویت شرکت کروز در هیئت‌مدیره ایران‌خودرو، زمینه فروش گران قطعات خودرو به این شرکت فراهم شده است و اسناد نشان می‌دهد این شرکت میزان ارز کالاهای ترخیصی به گمرکات را بیشتر از ارز پرداختی اعلام می‌کرد».
طبق گزارش سازمان حمایت از مصرف‌کننده و وزارت صمت، «حدود ۲۲۰ میلیون دلار گران‌فروشی شرکت کروز به شرکت‌های خودروساز در طول سال‌های ۹۵ تا ۹۸ مشخص شده است که شرکت‌های خودروسازی در قیمت تمام‌شده خودرو محاسبه و از مردم دریافت کرده‌اند. درنتیجه ۲۲۰ میلیون دلار از جیب مردم خارج شده است که این موضوع موجب افزایش قیمت خودرو در طول سال‌های گذشته شده است.»
