با شروع ماه رمضان بار دیگر، بحث فواید و ضررهای روزه‌داری در بسیاری از رسانه‌ها و جمع‌های مردمی رونق گرفته است. در سال‌های اخیر اما، روزه‌گیری دیگری نیز وارد میدان شده است. این روزه‌گیری جدید، نه در کشورهای اسلامی، که در میان گروه‌های مختلف مبلغ سلامت جسم و روان رواج یافته و حالا به یکی از روندهای رو به رشد در زندگی بسیاری از افراد بدل شده است.
اما «روزه‌گیری رژیمی*» به چه معنی است؟ آیا علم امروز مزایایی که برای آن تبلیغ می‌شود را تأیید می‌کند و آیا ممکن است این سبک زندگی خطراتی برای مصرف‌کنندگان آن به همراه داشته باشد؟
کشف دوباره امر آشنا
آنچه درباره روزه‌گیری متناوب یا رژیمی به‌طور خلاصه به معنی این است که ما نباید تنها به آنچه می‌خوریم توجه کنیم بلکه برای سلامت بیشتر لازم است به این مسئله که چه زمانی غذا می‌خوریم نیز توجه نماییم.
در مدل‌ها و سبک‌های مختلف روزه‌گیری رژیمی پیشنهادهایی برای محدود کردن و منظم کردن زمان غذا خوردن پیشنهاد می‌شود. گاهی این موارد شامل تعیین بازه‌های زمانی با فاصله چند ساعت از هم برای خوردن و سپس امساک از آن در باقی ساعات است و گاهی حتی در حالتی افراطی به بازه‌های یک روز در میان نیز توسعه می‌یابد، که شخص یک روز اجازه غذا خوردن به‌طورمعمول دارد اما روز بعد هیچ غذایی (غیر از نوشیدنی) نمی‌خورد.
اگرچه این روزها این موضوع با بسته‌بندی جدید و تازه‌ای به‌طور خاص از سوی صنایع تجاری سلامت به مردم عرضه و تبلیغ می‌شود و صدها اپ موبایل و کتاب ارتقای سلامت شخصی و موفقیت درباره آن نوشته و منتشر شده است، اما اصل داستان ساده‌تر از این است. ما به‌طور طبیعی با چنین زمان‌بندی‌هایی آشنا بوده‌ایم. ما به‌طور مشخص دفعات وعده‌های مشخصی را در روز می‌خوردیم که به‌خصوص در دوران کمی قبل‌تر زمان‌بندی مشخصی هم داشت و سپس پس از شامی که معمولاً زودهنگام صرف می‌شد تا صبح غذای دیگری نمی‌خوردیم.
شما هنوز هم توصیه‌های رایج را به یاد دارید که شام خود را چند ساعت قبل از خواب بخورید یا ساعت میل کردن ناهار، شام و میان وعده خود را منظم کنید.
زندگی شهری و ماشینی اما زمان‌بندی عادی زندگی ما را بر هم زده است. بخش بزرگی از ما نه‌تنها فعالیت‌های بدنی که زمانی بخشی از زندگی روزمره خود بوده را ازدست‌داده‌ایم که ازنظر زمان‌بندی خواب و خوراک نمی‌توانیم برنامه منظمی را دنبال کنیم.
در این شرایط ابتکاراتی مانند روزه‌گیری رژیمی شاید کمک کند که ما به اصل خود برگردیم.
نیمه مثبت
تحقیقات متعددی در دانشگاه‌ها و مراکز علمی درباره مزایا و مضرات احتمالی این نوع روزه‌گیری صورت گرفته است. اما آیا این تحقیقات پاسخی قطعی بر مبنای داده‌های موجود در اختیار ما می‌گذارند؟
البته باید در نظر داشت که وقتی از روزه‌گیری رژیمی صحبت می‌کنیم پیش از آنکه نتایج را ببینیم باید نوع توقف زمانی غذا خوردن را مشخص کنیم. طبیعی است که آزمایشی که بر مبنای برای مثال توقف چهارساعته بین زمان‌های غذا خوردن با زمان‌های یک روز در میان وجود دارد می‌تواند زمین تا آسمان برای یک فرد مشخص متفاوت باشد. همین‌طور مراقب باشیم که این کلمه را به روزه‌داری آیینی تعمیم ندهیم.
تحقیقات پزشکی نشان داده است که انجام این سبک تغذیه، می‌تواند در کاهش وزن، در کاهش خطر ابتلا به دیابت و همین‌طور کاهش احتمال ابتلا به برخی از بیماری‌های سرطانی مؤثر باشد.
کسانی که این رژیم‌ها را در بازار تجاری تبلیغ می‌کنند البته از این فراتر می‌روند و مواردی را بیان می‌کنند که معنی خاصی شاید نداشته باشد. یکی از آن‌ها سم‌زدایی از بدن است که مفهومی گمراه‌کننده به شمار می‌رود.
نیمه منفی
اگر تحقیقات نشان از آن دارد که حداقل در برخی از موارد این روش ما را با کاهش خطر برخی از بیماری‌ها و به‌خصوص امکان موفقیت کاهش وزن برای افرادی که به چاقی حاد مبتلا هستند، روبه‌رو می‌کند پس امتحان کردن آن، چه ضرری دارد؟
مسئله اصلی اینجا است که عمده تحقیقاتی که درباره اثرات روزه‌گیری رژیمی صورت گرفته و نتایجی مانند کاهش احتمال ابتلا به دیابت یا ابتلا به برخی از سرطان‌ها را پیشنهاد کرده مربوط به آزمایش‌های حیوانی است که عمدتاً روی موش‌ها انجام‌شده و امکان تعمیم آن به انسان‌ها کار ساده‌ای نیست.
شاید بیش از ۸۰ درصد آزمایش‌هایی که نتایج موفقیت‌آمیز در مرحله آزمایش حیوانی از خود نشان داده -به‌خصوص موش‌ها- زمانی که نوبت به کارآزمایی بالینی در انسان‌ها می‌رسد با شکست مواجه می‌شود.
از سوی دیگر برخی از تحقیقات خبر از برخی از خطرات احتمالی این روش می‌دهد. مجدداً این خطرات همه در مورد فرد و روش روزه‌گیری که در پیش می‌گیرد متفاوت است، اما برای مثال تغییرات وزن سریع، تغییر و نوسان میزان کالری و همین‌طور مواد ضروری موردنیاز بدن جذب‌شده در بدن که منجر به بروز دوره‌های پرفعالیت و کم فعالیت می‌شود، همین‌طور گاه تمایل به پرخوری در ساعات مجاز، احساس خستگی و همین‌طور تداخل با داروهایی که افراد ممکن است استفاده کنند، در این موضوع گزارش‌شده است.
همین‌طور با اطمینان نمی‌توان گفت که بر مبنای داده‌های موجود، انجام این رژیم برای کسانی که باردار هستند، به کودک خود شیر می‌دهند و یا مبتلا به دیابت تشخیص داده‌شده‌اند مضر است. نکته دیگری که درباره آن اجماعی بزرگ وجود دارد این است که هر رژیمی که نوشیدن آب را حذف کند، خطرناک است و باید از آن دوری کرد.
راه چیست؟
به نظر می‌رسد حداقل بر مبنای داده‌هایی که امروز در اختیار داریم، اثربخشی روش تغذیه در این نوع از روزه‌گیری، موضوعی است که وابسته به فرد تغییر می‌کند و ممکن است برای کسانی مثبت یا مضر باشد همین‌طور انتخاب بازه‌های مشخص این کار مسئله مهمی در تعیین خروجی آن برای فرد است.
مطابق معمول بهترین توصیه ممکن است که پیش از دست زدن به تغییری که ممکن است روی سلامتی شما اثر داشته باشد از مرجع معتبر مشورت بگیرید. این مرجع معتبر، نه مجلات و کتاب‌های عامه، نه مربیان باشگاه‌های ورزشی، نه مشاور روانی و نه توصیه‌های خانوادگی است. به یاد داشته باشید تجربه موفق یا شکست‌خورده یک نفر به معنی کارآمدی یا ناکارآمدی یک روش نیست.
برای این کار به سراغ پزشک متخصص خود بروید و با او پیش از آغاز چنین کاری مشورت کنید. اجازه دهید وی با بررسی شرایط بدنی شما، تعیین کند که آیا ممکن است این راه برای شما مؤثر باشد یا مضر و اگر مؤثر است در چه بازه و زمانی باید این کار را صورت دهید و همین‌طور به یاد داشته باشید که در طول این فرآیند و به‌خصوص کسانی که تازه آن را آغاز می‌کنند، بد نیست تغییرات سلامت ذهن و بدن خود را با پزشکتان در میان بگذارید تا در صورت بروز نشانه‌هایی از اثر منفی آن را تغییر دهد.
من و شما اگر قرار باشد، یک گوشی موبایل یا یک میز ساده برای اتاق نشیمن بگیریم، پیش از آن احتمالاً با افرادی که تخصص و تجربه دارند مشورت می‌کنیم، تا هزینه‌ای که انجام می‌دهیم بهترین نتیجه را داشته باشد، وقتی نوبت به‌سلامت می‌رسد، حداقل کاری که برای مهم‌ترین ماشینی که در اختیار داریم (بدن) انجام می‌توانیم بدهیم، این است که همان استانداردی را که برای خرید یک خودرو، موبایل یا میز رعایت می‌کنیم برای آن‌هم موردنظر بگیریم و با متخصص مشورت کنیم.
