«اگرچه می‌گوییم ایران در چند پایتخت کشور عربی نقش بازی می‌کند و منطقه را تحت‌تأثیر قرار داده، ولی هرچه به داخل مرزهای ایران می‌رویم، با دولتی شکننده مواجه هستیم.»
این جملات سرحان آفاجان، استاد دانشگاه مارمارا، است در توضیح وضعیتی که حکومت ایران با آن مواجه است؛ وضعیتی که برخی در ترکیه آن را با عنوان ضعف اطلاعاتی و حرفه‌ای نبودن دستگاه امنیتی اطلاعاتی و امداد و نجات ایران در ماجرای کشته‌شدن رئیس‌جمهور و همراهانش توصیف می‌کنند.
این گزاره‌ها در رسانه‌های ترکیه در حالی مطرح می‌شود که بسیاری در این کشور از موفقیت پهپاد ساخت ترکیه در عملیات شناسایی محل سقوط هلیکوپتر ابراهیم رئیسی احساس غرور می‌کنند.
رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، نیز جدا از اعلام یک روز عزای عمومی برای ابراز همدردی با تهران، در این باره اعلام کرد پهپاد آکینجی که به درخواست جمهوری اسلامی به این منطقه اعزام شد، بار دیگر قدرت پهپادی ترکیه را به جهانیان نشان داد.
اما این گفته‌ها در رسانه‌های ترکیه برای برخی مقامات مسئول و رسانه‌های وابسته به سپاه پاسداران گران آمده و از آن‌ها به‌عنوان «دروغ» یا «اظهارنظر نادقیق» یاد کرده‌اند.
فارغ از جدال لفظی مقامات و رسانه‌های طرفین، نکتهٔ قابل‌تأمل آن است که در ترکیه بیش از دو میلیون نفر مسیر و داده‌های عملیاتی را که پهپاد آنکیجی در ایران انجام می‌داد، تماشا می‌کردند و در سایت «فلایت رادار» نیز حدود ۲۰۰ هزار نفر مسیر حرکت این پهپاد را دنبال می‌کردند.
نقش پهپاد ترکیه به روایت ترکیه
آناتولی، خبرگزاری رسمی ترکیه، ساعاتی پس از آن‌که پهپاد این کشور وارد فضای ایران شد، اعلام کرد که این پهپاد لاشهٔ هلیکوپتر حامل ابراهیم رئیسی را پیدا کرده و مختصات آن را به مقامات ایرانی ارسال کرده است. این رسانه تصاویر مخابره‌شده توسط پهپاد را نیز با مخاطبان خود به اشتراک گذاشت؛ تصاویری که در رسانه‌های ایران نیز بسیار مورد توجه قرار گرفت.
سلچوک بایراکتار، مدیرعامل شرکت بایکار که تولیدکنندهٔ پهپاد آکینجی است، در توضیحات خود دربارهٔ این پرواز گفته است که در این عملیات، پهپاد توسط نیروهای مسلح ترکیه کنترل شد و آکینجی به‌طور متوسط با ۱۰۰ متر فاصله از ارتفاعات کوهستانی پرواز کرد.
او تأکید می‌کند «در زمانی خیلی سریع و در مدت زمان کوتاه به لاشهٔ هلیکوپتر در فاصلهٔ تقریبی ۲۰۰ کیلومتری مرز دست یافتیم». مدیرعامل شرکت بایکار همچنین اضافه می‌کند که «این پهپاد در شرایط نامساعدی که هیچ هواپیمای دیگری در جهان نمی‌توانست پرواز کند، خدمت می‌کرد».
براساس گزارش مفصلی که خبرگزاری آناتولی پس از این عملیات منتشر کرد، درخواست کمک برای جست‌وجوی هلیکوپتر رئیسی ساعت ۲۰ یکشنبه به وقت محلی از سوی وزارت امور خارجه این کشور به وزارت دفاع ملی اعلام شد. گزارش می‌گوید که ایران درخواست پرنده‌ای را به ترکیه داده بود که دارای دید در شب باشد.
در آغاز ترکیه می‌خواست یک فروند هلیکوپتر از نوع کوگوار را به ایران بفرستد. این هلیکوپتر به راه هم افتاده بود و از دیاربکر به استان وان رسیده بود، اما از طریق وزارت امور خارجه ترکیه به طرف ایرانی اعلام شد که این هلیکوپتر به دلیل وضعیت جوی نمی‌تواند در منطقه عمل کند و در عوض پهپاد آکینجی را برای کمک ارسال خواهند کرد که می‌تواند با وجود شرایط بد جوی امکان جست‌وجو را فراهم کند.
پس از این‌که ایران این پیشنهاد را پذیرفت، پهپاد آکینجی حدود ساعت ۲۳:۳۰ به وقت محلی از پایگاه چهاردهم هواپیماهای بدون سرنشین ترکیه در استان باتمان بلند شد و تقریباً یک ساعت بعد به محل سقوط رسید و عملیات خود را آغاز کرد.
ترکیه مدعی است که تصویر بقایای هلیکوپتر رئیسی را ساعت ۰۳:۰۶ بامداد به وقت ایران مخابره کرده و مختصات محل لاشه را با مقامات ایرانی در میان گذاشته است. در نهایت پهپاد آکینجی ساعت ۰۶:۴۵ دوشنبه (به وقت ترکیه) به حریم هوایی ترکیه بازگشته است.
به این ترتیب و بر اساس گفتهٔ اردوغان، علی‌رغم شرایط بد جوی، این پهپاد توانسته هفت ساعت و نیم عملیات جستجو در منطقه انجام دهد و در مجموع دو هزار و ۱۰۰ کیلومتر پرواز کند. همچنین گفته شده که این پهپاد در این عملیات برای رسیدن به ایران حدود ۳۷۵ کیلومتر در ساعت سرعت گرفته است.
نقش تجهیزات و امدادرسانان ایرانی
اگرچه در ساعاتی که مختصات به‌واسطهٔ پهپاد ترکیه اعلام شد و برخی خبرنگاران و خبرگزاری‌های ایران هم آن را تأیید کردند، اما پس از یافتن بقایای هلیکوپتر، روایت طرف ایرانی ناگهان تغییر کرد.
با وجود تصاویر مخابره‌شده از پهپاد آکینجی که تصاویر دوربین دید در شب و حرارتی بود و مشاهده شدن این تصاویر توسط میلیون‌ها نفر، پیرحسین کولیوند، رئیس جمعیت هلال احمر ایران، مشارکت خارجی در عملیات شناسایی و جست‌وجوی بالگرد ابراهیم رئیسی را رد کرد و کمک خارجی را «شایعه» خواند.
رئیس جمعیت هلال احمر ایران همچنین گفت «ما در تاریکی و مه و باران جست‌وجو را متوقف نکردیم و وقتی با پهپاد خودمان لاشهٔ بالگرد را کشف کردیم، به سمت محل دقیق سقوط بالگرد حرکت کردیم». او تأکید کرد امدادگران هلال احمر لاشهٔ بالگرد را در ارتفاعات دو هزار و ۵۰۰ متری پیدا کردند و از «زمان پیدا کردن لاشهٔ بالگرد تا رسیدن به محل حادثه ۴۰ دقیقه زمان برد».
این گفته‌ها در شرایطی است که هلال احمر در پنجمین بیانیه‌اش حدود ساعت چهار بامداد دوشنبه به وقت ایران نوشته بود «با توجه به شناسایی دو نقطهٔ حرارتی توسط پهپاد ترکیه‌ای در روستای طویل، تیم‌های امدادی هلال‌احمر به سمت محل احتمالی فرود بالگرد حامل رئيس‌جمهور و همراهانش در حرکت هستند».
همچنین رئیس هلال‌احمر آذربایجان شرقی نیز گفته بود «بنا بر آن‌چه پهپاد ترکیه‌ای گزارش کرده، نقطه‌ای در حال سوختن شناسایی شده که نیروهای امدادی در حال اعزام به آن منطقه هستند. منطقهٔ مورد نظر طویل نام دارد».
با این حال، اصغر عباسقلی‌زاده، فرمانده سپاه عاشورا، گفته است «براساس تصاویری که پهپاد ترکیه‌ای مخابره کرده، محل حادثه جنوب طویل است و ابتدا مختصات اعلامی شرق طویل را نشان می‌داد». خبرگزاری فارس نیز همزمان مدعی شد «تیم‌های مردمی که به مختصات اعلام‌شده رسیده‌اند، نشانه‌ای از بالگرد حامل رئیس‌جمهور را در مختصات اعلامی پهپاد ترکیه‌ای مشاهده نکردند».
خبرنگار صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران نیز در برنامه خبر ۲۱ شب دوشنبه ادعا کرد پهپاد ایرانی متعلق به سپاه قدس حوالی ساعت پنج و سی دقیقه بقایای هلیکوپتر را پیدا کرده است. این خبرنگار صداوسیما همچنین افزود که پهپاد ترکیه‌ای به‌طور دقیق محل را تثبیت نکرده، خطای ۱۰ کیلومتری از راه زمینی و اشتباه در موقعیت شناسایی داشته است.
این ادعا در برنامهٔ دیگری در صداوسیمای ایران هم بار دیگر مطرح شد. در این برنامه مجری می‌گوید «ترکیه کمک کرد و بالگرد دید در شب داد و پهپاد داد تا عملیات کمک‌رسانی زودتر انجام شود، اما مختصاتی که به جمهوری اسلامی دادند، در نهایت وقتی که امدادرسان‌ها به آن مختصات رسیدند، متوجه شدند که اشتباه بوده و آن‌جا محل سقوط بالگرد حامل رئیس‌جمهور و همراهان نبوده... ساعت پنج صبح بود که با تجهیزات ایرانی و نیروهای امدادرسان ایرانی در نهایت مختصات صحیح پیدا شد».
با همهٔ این اوصاف، نهادهای نظامی و رسانه‌های ایران هنوز تصاویر یا اطلاعاتی از پهپاد مدنظر که تأییدگر این ادعاها باشد، منتشر نکرده‌اند.
حواشی و مختصات پهپاد آکینجی
پایگاه اینترنتی رادارباکس با انتشار ویدئویی خبر داد که پهپاد آکینجی در زمان بازگشت به آشیانهٔ خود نشان هلال و ستارهٔ پرچم ترکیه را روی دریاچهٔ وان در آسمان کشورش رسم کرده است. این عمل یکی از منابع غرور طرف ترک محسوب شد و بسیاری از اهالی ترکیه آن را در شبکه‌های اجتماعی خود همرسانی کردند.
مته یارار از کارشناسان نظامی ترکیه می‌گوید که دلیل استفاده از آکینجی در این عملیات سرعت آن است و از پهپادهای مشابه خود سریع‌تر است. به‌گفتهٔ او، دلیل این‌که ایران نیز از پهپاد ترکیه استفاده کرده، مسئله زمان است، «یعنی چون ایران برای پیدا کردن مقامات خود داشت زمان از دست می‌داد، ترکیه به کمک آمد».
عبدالکادیر اورال‌اوغلو، وزیر حمل‌ونقل و زیرساخت ترکیه، هم در مورد حضور آکینجی در ایران توضیح داده و گفته یافتن بقایای هلیکوپتر دشوار شده بود و «دستگاه ارسال خودکار سیگنال (ترانسپوندر) نداشت یا خاموش شده بود».
با این حال برخی در رسانه‌های ترکیه از نوع واکنش‌های طرف ایرانی ناراحت‌اند و حتی می‌گویند آن‌ها از نیت خوب ترکیه سوءاستفاده کرده‌اند. برخی کارشناسان ترکیه می‌گویند در شبکه‌های ایرانی صحبت‌هایی مانند این‌که ترک‌ها به‌واسطهٔ آکینجی نقشه‌های نظامی ایران را برداشته و آن را با برخی کشورها به اشتراک گذاشته‌اند، در حال گردش است که این اصلاً «برازنده نیست».
با این حال عده‌ای هم می‌گویند که پهپادهای ترکیه با عملیات جستؤجوی هلیکوپتر رئیسی به شهرت نرسیده و آن‌ها پیش از این نیز در جهان شناخته‌شده بودند. در واقع شرکت بایکار و تولیدات آن ازجمله پهپاد بایراکتار و آکینجی چند سالی است که در میان صنایع نظامی جهان مورد توجه قرار گرفته‌اند؛ به‌ویژه پهپاد Bayraktar TB2 که به نماد مقاومت اوکراین در جنگ روسیه و اوکراین تبدیل شد.
اما پهپاد آکینجی شهرت خود را در عملیات‌های امداد و نجات به‌ویژه پس از زلزله فوریه ۲۰۲۳ ترکیه به دست آورد. همچنین ارتش ترکیه از این پهپاد در عملیات‌های گشت‌زنی مرزی خود استفاده کرده و در ورای مرزها نیز آن را برای شناسایی نیروهایی به کار می‌برد که آنان را «تروریست» می‌خواند.
این پهپاد از سیستم‌های الکترواپتیکال برای شناسایی استفاده می‌کند. این سیستم از عناصر مختلفی مانند دوربین مادون قرمز با وضوح بالا، دوربین دید در روز و شب و ردیابی نقطهٔ لیزری تشکیل شده است.
با شهرتی که این پهپادها در چندسال اخیر به دست آورده‌اند، بایکار یکی از شرکت‌های پیشرو ترکیه در زمینهٔ صادرات محصولات نظامی بدل شده و مدیرعامل آن هم به یکی از میلیاردرهای ترکیه تبدیل شده است.
این پهپاد تماماً اتوماتیک از سال ۲۰۲۱ وارد چرخهٔ تولید انبوه شده و اکنون در سه مدل ای، بی و سی تولید می‌شود. آکینجی می‌تواند وزنی معادل شش هزار کیلوگرم را با خود حمل کند و بیش از ۱۳ هزار متر نیز می‌تواند از زمین ارتفاع بگیرد. طول این پهپاد ۱۲.۲ متر و فاصله بین دو سر بال آن نیز ۲۰ متر است.
