پس از ماه‌ها کشمکش، وزیر امنیت داخلی کانادا رسماً اعلام کرد که این کشور «سپاه پاسداران انقلاب اسلامی» را در فهرست سازمان‌های تروریستی قرار داده است.
این تصمیم چه معنایی دارد، پیامدهای آن چیست، سپاه قبلاً توسط چه کشورهایی تروریستی شناخته شده و اصلاً چرا حالا؟
پیشینهٔ ماجرا
در ماه‌های اخیر مقام‌های کانادایی و شخص جاستین ترودو، نخست‌وزیر این کشور، بارها از احتمال قرار گرفتن سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در فهرست سازمان‌های ترویستی این کشور خبر داده بودند.
در این میان، اپوزیسیون جمهوری اسلامی و به‌ویژه طیفی از ایرانیانی که در کانادا زندگی می‌کنند، نقش مهمی در هدایت اتاوا به اجرای این تصمیم ایفا کردند.
اما ریشهٔ اصلی موضوع به سال ۲۰۱۹ بازمی‌گردد؛ زمانی که ایالات متحده در دوران ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ سپاه را سازمانی تروریستی نامید.
هرچند در همان زمان کانادا همچون ایالات متحده نیروی قدس سپاه را به‌عنوان یک سازمان تروریستی معرفی کرده بود، اما از آن زمان تاکنون با وجود بحث‌های مختلف، اتاوا تصمیم نگرفته بود کل سپاه پاسداران را در فهرست سازمان‌های تروریستی قرار دهد.
تبعات اقدام کانادا چیست؟
به‌صورت عمومی، وقتی یک گروه در فهرست سازمان‌های تروریستی قرار می‌گیرد، مجموعه‌ای از تبعات برای آن نهاد پیش می‌آید.
- تحریم‌های مالی شامل مسدود شدن دارایی‌ها، محدودیت‌های تأمین مالی
- محدودیت‌های سفر شامل ممنوعیت صدور ویزا برای اعضای سپاه و همچنین اخراج کسانی که با سپاه مرتبط‌اند و در کانادا شهروند هستند یا اقامت دارند.
- محدودیت‌های تجاری و کسب و کار شامل محدودیت‌های صادرات و واردات، اختلال در زنجیره تأمین شرکت‌هایی که با سپاه مراوداتی دارند.
- اقدامات قانونی شامل اتهامات کیفری علیه افراد یا نهادهایی که از سپاه حمایت می‌کنند و همچنین افزایش نظارت بر فعالیت‌هایی که احتمال داده می‌شود با سپاه مرتبط باشد.
علاوه بر این‌ها، تروریستی نامیدن سپاه می‌تواند به تنش‌های دیپلماتیک در روابط دو کشور و همچنین اقدامات تلافی‌جویانهٔ ایران علیه کانادا بینجامد. البته چون ایران و کانادا چند سالی است که در پایتخت‌های یکدیگر سفارت ندارند و روابط آن‌ها قطع است، در نتیجه این بخش ماجرا موضوعیت ندارد.
از سوی دیگر، در طول سال‌های اخیر دامنهٔ گسترده‌ای از تحریم‌ها علیه سپاه پاسداران و نهادهای زیرمجموعهٔ آن از سوی کانادا وضع شده و از نظر تحریم‌ها بعید است که این تصمیم تأثیر متفاوتی بر فعالیت این نهاد نظامی، سیاسی، اقتصادی، امنیتی، فرهنگی و اجتماعی حکومت جمهوری اسلامی داشته باشد اما از نظر سیاسی و پرستیژ تبعات گسترده‌ای به دنبال خواهد داشت.
از دیگر نکات قابل توجه این است که بنا بر قانون اساسی جمهوری اسلامی، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی همچون ارتش یکی از نیروهای مسلح حکومت ایران محسوب می‌شود و تروریستی اعلام کردن نیروی نظامی یک حکومت از نظر حقوقی هم پیچیدگی‌هایی دارد.
برای شهروندان عادی هم مشکلی پیش می‌آید؟
به‌صورت تئوریک باید پاسخ این سؤال منفی باشد اما تجربهٔ اتفاقاتی که بعد از تروریستی نامیدن سپاه در آمریکا رخ داد، باعث می‌شود با احتیاط بیشتری به این پرسش پاسخ دهیم. از آن زمان به بعد کسانی که خدمت اجباری سربازی خود را در ایران در بخش‌هایی از سپاه پاسداران گذرانده بودند، برای دریافت ویزای ایالات متحده با دشواری‌های بسیاری روبه‌رو شدند.
با توجه به این‌که این قانون جدید هرگونه همکاری با سپاه را محکوم و چنین افرادی را واجد شرایط برای صدور ویزا نمی‌داند، می‌توان انتظار داشت که محدودیت‌هایی برای کسانی که سربازی خود را در سپاه گذرانده‌اند، پیش آید. این در حالی است که در ایران افراد اختیاری ندارند که نهاد نظامی خود را برای خدمت سربازی انتخاب کنند. هنوز مشخص نیست که دولت کانادا برای این منظور تدبیری همچون بررسی مورد به مورد را اتخاذ کرده یا نه.
از دیگر تبعات احتمالی برای شهروندان عادی، می‌توان به وضعیت ایرانیان دوتابعیتی که پاسپورت کانادایی دارند، اشاره کرد. با توجه به سابقهٔ «دیپلماسی گروگان‌گیری» جمهوری اسلامی می‌توان انتظار داشت که در آینده هم حکومت ایران دست به اقدامات مشابهی بزند و ایرانیانی که شهروندی کانادا را هم دارند بازداشت و برای آن‌ها پرونده‌سازی کند.
به همین دلیل، ملانی جولی، وزیر خارجه کانادا، از شهروندان کانادایی که در ایران هستند خواست هرچه سریع‌تر به خانه بازگردند و به آن‌هایی هم که قصد دارند به ایران سفر کنند توصیه کرد تصمیم خود را تغییر دهند.
کدام کشورها سپاه را تروریستی اعلام کردهاند؟
علاوه بر ایالات متحده و کانادا که سپاه را در فهرست سازمان‌های ترورستی خود قرار داده‌اند، عربستان سعودی و پادشاهی بحرین در آبان ماه ۱۳۹۹ سپاه پاسداران و قاسم سلیمانی را در فهرست افراد و سازمان‌هایی قرار دادند که به حمایت از تروریسم می‌پردازند.
البته ایران و عربستان حالا دیگر با هم روابط رسمی دارند و پادشاه بحرین هم چندین بار در ماه‌های اخیر از علاقهٔ خود برای از سرگیری مناسبات با تهران سخن گفته است.
مطابق انتظار اسرائیل هم سپاه را تروریستی می‌داند.
بعد از جنبش سراسری «زن زندگی آزادی»، ایرانیان مخالف حکومت ایران در کشورهای مختلف دنیا تلاش‌های گسترده‌ای انجام دادند تا دولت‌های خود را برای تروریستی نامیدن سپاه راضی کنند، اما این تلاش‌ها عموماً به نتیجه‌ای نرسیده است. در اردیبهشت سال جاری، پارلمان اروپا در قطعنامه‌ای خواستار قرار دادن سپاه در فهرست سازمان‌های تروریستی شد اما از آن‌جا که پارلمان نهاد بالادستی در اتحادیه محسوب نمی‌شود، در نهایت این اتفاق (دست‌کم تاکنون) رخ نداده است.
کشورهای اروپایی هم به‌صورت موردی مخالفت خود را با تروریستی نامیدن سپاه ابراز کردهاند. استدلال این کشورها این است که نمی‌توان سپاه را به‌عنوان نیروی نظامی یک کشور تروریستی نامید؛ هرچند احتمالاً دلایل سیاسی و امنیتی پشت چنین تصمیمی نهفته است و اتخاذ چنین رویکردی می‌تواند به روابط میان این کشورها و جمهوری اسلامی آسیب جدی وارد کند و حتی ممکن است به قطعی مراودات دیپلماتیک بینجامد.
چرا حالا؟
این پرسش هم از مواردی است که شاید پاسخ دقیقی برای آن در دسترس نباشد؛ با وجود این‌که در سال‌های اخیر بارها بحث پیرامون قرار دادن سپاه در فهرست سازمان‌های تروریستی کانادا مطرح بوده، اما اتاوا بعد از سرنگونی پرواز ۷۲۵ اوکراین با موشک‌های سپاه و حتی در اوج سرکوب اعتراضات سراسری بعد از مرگ مهسا امینی که به کشته‌شدن صدها تن از معترضان ایرانی انجامید هم حاضر نشد چنین تصمیمی بگیرد و حالا در شرایطی که حدوداً یک سال تا پایان عمر دولت ترودو باقی مانده، اعلام کرده که سپاه را سازمانی تروریستی معرفی کرده است.
البته پیشتر در مهرماه ۱۴۰۱ ترودو در واکنش به سرکوب گستردهٔ مردم معترض در ایران اعلام کرد که ورود ۱۰ هزار نفر از فرماندهان، اعضای ارشد و نیروهای رسمی سپاه پاسداران به کانادا را ممنوع کرده است.
همچنین این کشور همچون آمریکا و دیگر کشورهای غربی تحریم‌های گسترده‌ای را علیه سپاه و شرکت‌های وابسته به آن وضع کرده است.
نکتهٔ دیگر مرتبط با این ماجرا این است که بر اساس آخرین نظرسنجی‌ها حزب لیبرال به رهبری آقای ترودو وضعیت مساعدی در نظرسنجی‌های انتخاباتی ندارد و در صورتی که انتخابات سراسری در این کشور همین امروز برگزار شود، نظرسنجی‌ها می‌گویند که ترودو شکست می‌خورد. در نتیجه مشخص نیست در پسِ این اقدام اهداف انتخاباتی هم نهفته بوده یا نه.
واکنش‌ها چه بوده؟
مطابق انتظار مقام‌های جمهوری اسلامی از تصمیم اتاوا خشمگین شده و کانادا را تهدید به تلافی کردهاند. علی باقری کنی، سرپرست وزارت خارجه ایران، در حساب توئیتری خود تهدید کرد که کانادا باید منتظر «عواقب این تصمیم تحریک‌آمیز و غیرمسئولانه» باشد. ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت خارجه، هم تصمیم کانادا را «نابخردانه» خوانده که تحت‌تأثیر جنگ‌طلبان گرفته شده است.
در مقابل، قرار گرفتن سپاه پاسداران در فهرست سازمان‌های تروریستی کانادا مورد استقبال شخصیت‌های مخالف جمهوری اسلامی در خارج از کشور قرار گرفت.
حامد اسماعیلیون، فعال مدنی و سیاسی مقیم کانادا، در یک پیام ویدئویی از دولت کانادا برای این تصمیم تشکر و تأکید کرد که این آغاز کار است. او از مخالفان جمهوری اسلامی خواست که به تلاش‌های خود ادامه دهند تا سپاه در سایر کشورهای جهان به‌ویژه استرالیا نیز یک نهاد تروریستی شناخته شود.
