شاید به نظر برسد گربه‌های خانگی همیشه همین‌طور آرام و بی‌سروصدا کنار ما زندگی می‌کرده‌اند، اما پژوهشی تازه نه‌تنها این تصور را به چالش کشیده بلکه ردپای اهلی‌شدن گربه‌ها را از اروپا به شمال آفریقا و کشور تونس کشانده است.
مطالعه‌ای جدید که در آوریل ۲۰۲۵ در پایگاه پژوهشی بایوآرایکس (bioRxiv) منتشر شده، با تحلیل دی‌ان‌ای صدها نمونه استخوان باستانی گربه‌ها، نگاه ما را به منشأ و زمان اهلی‌شدن گربه‌ها دگرگون می‌کند؛ روایتی که از دو مسیر جغرافیایی و فرهنگی می‌گذرد.
داستانی در دو فصل مهاجرت
تحقیقات توسط گروهی از دانشمندان دانشگاه تور ورگاتای شهر رم ایتالیا و دانشگاه اکستر بریتانیا روی نمونه‌هایی از بیش از ۲۰۰ مکان باستان‌شناسی و دو هزار و ۴۱۶ استخوان گربه انجام شده است. آن‌ها توانستند از ۷۰ نمونه ژنوم‌های باستانی استخراج کنند.
یافته‌ها نشان داد که گربه‌های اهلی امروزی، به‌احتمال زیاد، از گربه‌های وحشی آفریقایی‌تبار منشأ گرفته‌اند. اما برخلاف باور عمومی، آن‌ها در دوران نوسنگی به اروپا نرسیده‌اند، بلکه ورودشان به قارهٔ سبز به دوران امپراتوری روم برمی‌گردد.
گسترش در دو مرحله
مرحلهٔ نخست: گربه‌های نیمه‌وحشی
گربه‌هایی با منشأ شمال آفریقا که حدود ۲۰۰ سال پیش از میلاد به جزایر مدیترانه رسیده‌اند؛ این گربه‌ها هنوز اهلی نبودند اما کم‌کم به سکونت‌گاه‌های انسانی نزدیک شدند.
مرحلهٔ دوم: گربه‌های خانگی
در دوران امپراتوری روم، گربه‌هایی با ژن‌های نزدیک‌تر به گربه‌های امروزی همراه با کشتی‌های تجاری و کاروان‌های رومی به نقاط مختلف اروپا منتقل شدند و آن‌جا ساکن شدند.
فراتر از ژن؛ نقش مذهب و اسطوره در پذیرش گربه‌ها
در مصر باستان، گربه‌ها با الههٔ باستِت پیوند داشتند و بسیاری از آن‌ها مومیایی می‌شدند. الهۀ باستت که به‌صورت زنی با سر گربه یا خود گربه تصویر می‌شد، نماد خانه، باروری و محافظ فرعون بود.
در فرهنگ یونان و روم باستان هم الهه‌هایی مانند آرتمیس و دیانا با گربه‌ها مرتبط بودند. در شبه‌جزیرهٔ اسکاندیناوی، افسانه‌ها می‌گویند ارابهٔ الهه فریا ـ همان ایزدبانوی عشق، حامی باروری و حاصل‌خیزی محصولات کشاورزی و نماد شهوت جنسی ـ با گربه‌ها کشیده می‌شد.
این شواهد نشان می‌دهد که گربه‌ها نه‌تنها با زندگی روزمره بلکه با لایه‌های عمیق فرهنگی و اسطوره‌ای انسان‌ها گره خورده‌اند.
گربه‌های آسیایی؛ خاستگاهی متفاوت یا همان مسیر؟
تحقیقات پیشین، از جمله مطالعه‌ای که سال ۲۰۰۷ در مجلهٔ معتبر ساینس منتشر شده، نشان داده‌اند که گربه‌های اهلی در آسیا، به‌ویژه در شرق و آسیای مرکزی، خاستگاهی مشابه دارند. داده‌های ژنتیکی حاکی از آن است که اجداد بیشتر گربه‌های اهلی امروزی همان گربه‌های وحشی شمال آفریقا هستند.
هرچند در چین شواهدی از اهلی‌سازی گربه‌های پلنگی آسیایی وجود دارد که به حدود ۵۳۰۰ سال پیش بازمی‌گردد، اما این خط اهلی‌سازی به گربه‌های امروزی منتهی نشده است.
به بیان دیگر، گربه‌هایی که امروز در آسیا زندگی می‌کنند، از همان مسیر آفریقایی وارد شده‌اند.
اهمیت این کشف تازه در چیست؟
تا پیش از این فرض می‌شد گربه‌ها از حدود ۹ هزار سال پیش در جوامع کشاورزی خاورمیانه اهلی شدند و سپس همراه با انسان‌ها در سراسر جهان پراکنده شدند. اما این تحقیق نشان می‌دهد که پراکندگی واقعی آن‌ها در اروپا بسیار دیرتر و در چند مرحله رخ داده است.
این یافته نه‌تنها زمان ورود گربه‌ها به اروپا را به‌روز کرده بلکه تأکید می‌کند فرهنگ، مذهب، تجارت و مهاجرت انسان‌ها در گسترش گربه‌های اهلی نقشی بسیار مؤثر داشته‌اند.
