جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده چهارمین دور مذاکرات خود را دربارۀ برنامه هسته‌ای ایران برگزار کردند؛ مذاکراتی که درست پیش از سفر دونالد ترامپ به خاورمیانه انجام شد و وزیر خارجه ایران می‌گوید دو طرف مصمم به ادامه دادن آن هستند.
در نخستین گزارش‌ها از این دور مذاکرات، وزیر خارجه ایران آن را «جدی‌تر و صریح‌تر» از نشست‌های قبلی و در عین حال «رو به جلو» توصیف کرد.
عباس عراقچی همچنین گفت «اکنون ابعاد موضوعات اصلی مورد اختلاف روشن‌تر شده و مواضع دو طرف نیز به هم نزدیک‌تر شده است».
وزیر خارجه ایران در مورد برچیدن کامل برنامۀ غنی‌سازی اورانیوم نیز با تکرار این موضع که اصل موضوع غنی‌سازی قابل مذاکره نیست، افزود ممکن است تهران، به‌منظور اعتمادسازی، محدودیت‌هایی برای ابعاد، اندازه‌ها و سطح و میزان غنی‌سازی قائل شود.
به‌گفتۀ عراقچی، دو طرف «مصمم هستند» که مذاکرات ادامه یابد و برای جلسه بعد «احتمالاً یک هفتۀ دیگر» توافق شده اما هماهنگی آن بر عهده وزیر خارجه عمان گذاشته شده است.
سخنگوی وزارت خارجه ایران نیز گفت‌وگوهای این دور را «دشوار اما مفید برای درک بهتر مواضع یکدیگر و یافتن راه‌حل‌هایی منطقی و واقع‌بینانه برای رفع اختلافات» توصیف کرد.
یک مقام آمریکایی هم به خبرگزاری رویترز، به‌شرط ناشناس ماندن، گفت این گفت‌وگوها «هم به‌صورت مستقیم و هم غیرمستقیم انجام شده است».
به‌گفتۀ این مقام آمریکایی، «توافق شد که گفت‌وگوها برای کار روی مسائل فنی ادامه یابد. ما از نتایج امروز دلگرم شده‌ایم و منتظر دیدار بعدی هستیم که به‌زودی برگزار خواهد شد».
خبرنگار اکسیوس نیز این خبر رویترز را به‌نقل از یک مقام ارشد آمریکایی تأیید کرد.
وزیر خارجه عمان نیز در شبکۀ ایکس نوشت گفت‌وگوهای امروز «شامل ایده‌هایی مفید و نوآورانه بود که نشان‌دهندۀ تمایل مشترک برای دستیابی به توافقی شرافتمندانه است».
بدر البوسعیدی همچنین خبر داد که دور پنجم گفت‌وگوها «پس از آن برگزار خواهد شد که هر دو طرف با رهبران خود مشورت کنند».
صداوسیمای جمهوری اسلامی نیز از محل برگزاری گفت‌وگوها در مسقط گزارش داد که تعداد اعضای هیئت آمریکایی در این دور از مذاکرات کم نبوده است.
هدف این مذاکرات محدودسازی برنامۀ هسته‌ای ایران در ازای لغو بخشی از تحریم‌های سنگینی است که ایالات متحده علیه جمهوری اسلامی اعمال کرده است.
دونالد ترامپ بارها تهدید کرده است که در صورت نرسیدن به توافق، حملات هوایی علیه برنامه هسته‌ای ایران انجام خواهد داد. در همین حال، مقام‌های جمهوری اسلامی هشدار داده‌اند که ممکن است با استفاده از ذخایر اورانیوم غنی‌شده‌شان که به سطوح نزدیک به درجۀ تسلیحاتی رسیده، به سوی ساخت سلاح هسته‌ای بروند.
در این میان اسرائیل نیز تهدید کرده که در صورت احساس تهدید، به‌تنهایی تأسیسات هسته‌ای ایران را هدف قرار خواهد داد؛ موضوعی که تنش‌ها را در منطقه‌ای که به‌دلیل جنگ اسرائیل در نوار غزه بحرانی است، پیچیده‌تر می‌کند.
چهارمین دور همزمان با سفر ترامپ
در این مذاکرات، عباس عراقچی، وزیر خارجه ایران، و استیو ویتکاف، نمایندۀ ویژۀ آمریکا در امور خاورمیانه، ریاست هیئت‌های نمایندگی را بر عهده داشتند. آن‌ها در این مذاکرات حضوری با هم دیدار و گفت‌وگو کردند، اما گزارش شده بخش عمده‌ای از گفت‌وگوها به‌صورت غیرمستقیم و از طریق بدر البوسعیدی، وزیر خارجه عمان، که پیام‌ها را بین دو طرف منتقل می‌کرد، انجام شده است.
جمهوری اسلامی تأکید کرده است که حفظ توانایی غنی‌سازی اورانیوم یک خط قرمز برای نظام این کشور است. از سوی دیگر، ویتکاف که ابتدا در یک مصاحبۀ تلویزیونی اعلام کرده بود ایران می‌تواند اورانیوم را تا سطح ۳.۶۷ درصد غنی‌سازی کند، اما در آخرین اظهارنظر پیش از دور چهارم مذاکرات گفت که همۀ برنامه‌های غنی‌سازی باید متوقف شود.
او در مصاحبه با رسانۀ دست‌راست «برایتبارت» که دو روز پیش از مذاکرات منتشر شد، گفت: «برنامۀ غنی‌سازی هرگز نباید در دولت ایران دوباره وجود داشته باشد. این خط قرمز ما است: هیچ غنی‌سازی‌ای نباید انجام شود. این یعنی برچیدن، یعنی عدم تسلیحاتی شدن، و یعنی تأسیسات نطنز، فردو و اصفهان باید برچیده شوند.»
عراقچی اما پس از آن بار دیگر هشدار داد که غنی‌سازی خط قرمز ایران است. او روز یکشنبه پیش از ترک تهران هم گفت حق غنی‌سازی برای ایران «قطعاً قابل معامله نیست» و افزود «ما متأسفانه صحبت‌های ضدونقیضی از سوی آن‌ها می‌شنویم و صحبت‌های طرف مقابل در داخل میز مذاکره و بیرون از مذاکره مواضع متفاوتی است و این یکی از مشکلات ما در این مذاکرات است»
اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت خارجه ایران، در خلال برگزاری نشست در شبکۀ ایکس اعلام کرد که تهران «با عزم راسخ» در تلاش برای پیگیری حق خود برای استفادۀ صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای در چارچوب ان‌پی‌تی است و «همزمان آمادگی کامل برای تداوم تعاملات دیپلماتیک به‌منظور اثبات ماهیت صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای خود را دارد».
برجام، وضعیت فعلی و چالش‌های داخلی ایران
توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ ایران با قدرت‌های جهانی موسوم به برجام سقف غنی‌سازی را در سطح ۳.۶۷ درصد قرار داده و ذخایر اورانیوم آن را به ۳۰۰ کیلوگرم محدود کرده بود. این سطح برای نیروگاه‌های هسته‌ای کافی است، اما بسیار پایین‌تر از سطح ۹۰ درصدی لازم برای تولید سلاح است.
اما پس از خروج یک‌جانبه آمریکا از این توافق در سال ۲۰۱۸ به دستور ترامپ، حکومت ایران همۀ محدودیت‌ها را کنار گذاشت و سطح غنی‌سازی را تا ۶۰ درصد افزایش داد، که به‌گفتۀ کارشناسان تنها یک گام فنی دیگر با سطح تسلیحاتی فاصله دارد.
براساس قطعنامه ۲۲۳۱ شواری امنیت که بر توافق برجام صحه گذاشت، این توافق ۱۰ساله است و اکتبر امسال این قطعنامه و از جمله بند مربوط به استفاده از گزینۀ موسوم به مکانیسم ماشه منقضی می‌شود.
پیشتر مارکو روبیو، وزیر خارجه آمریکا، از سه کشور اروپایی طرف برجام خواسته بود «خیلی زود» درباره مکانیسم ماشه (بازگشت خودکار تحریم‌ها) تصمیم‌گیری کنند.
وزیر امور خارجه فرانسه، ژان-نوئل بارو، هم اواخر ماه گذشته میلادی اعلام کرده بود اگر امنیت اروپا به دلیل فعالیت‌های هسته‌ای ایران تهدید شود، فرانسه به همراه آلمان و بریتانیا «در اعمال مجدد همۀ تحریم‌هایی که یک دهه پیش لغو شده‌اند، برای لحظه‌ای هم تردید نخواهند کرد».
عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، در واکنش به این هشدارها در اظهاراتی که روز یکشنبه همزمان با مذاکرات دور چهارم در هفته‌نامۀ فرانسوی لو پوئن منتشر شد، به قدرت‌های اروپایی دربارهٔ اتخاذ «راهبرد تقابل» در مورد برنامه هسته‌ای تهران هشدار داد.
عراقچی همچنین اعلام کرد که آمادۀ سفر به پاریس، برلین و لندن برای آغاز «فصلی جدید» در روابط است و در عین حال استفاده از مکانیسم ماشه به‌عنوان «اهرم دیپلماتیک» را مایۀ تأسف خواند و گفت: «به صورت رسمی به تمامی امضاکنندگان برجام هشدار داده‌ایم که سوءاستفاده از سازوکار ماشه عواقبی همراه خواهد داشت؛ از جمله این‌که به نقش اروپا در این توافق پایان می‌دهد.»
همزمان، در داخل ایران نیز وضعیت پیچیده‌ای حاکم است. در حالی که مذاکرات ادامه دارد، فشارهای ناشی از تحریم‌ها بر اقتصاد ایران افزایش یافته و اخیراً بحران انرژی و کمبود شدید برق نیز بر بحران‌های داخلی افزوده شده است.
با این حال، از هنگام شروع مذاکرات ایران و آمریکا در ۲۲ فروردین، ارزش ریال ایران افزایش یافت و از بیش از یک میلیون ریال برای هر دلار به حدود ۸۳۰ هزار ریال کاهش یافته است.
اما هنوز فاصلۀ زیادی تا رسیدن به توافق باقی مانده، درحالی‌که زمان نیز به‌سرعت در حال سپری شدن است. رسانه‌های ایران به‌طور گسترده به نامه اولیه ترامپ به علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، و ضرب‌الاجل دوماهۀ او به حکومت ایران اشاره کرده‌اند.
ترامپ گفته بود این نامه را در روز پنجم مارس نوشته و از طریق یک دیپلمات اماراتی در ۱۲ مارس به ایران رسیده است؛ بنابراین، این ضرب‌الاجل می‌تواند روز دوشنبه ۲۲ اردیبهشت باشد، یعنی زمانی که ترامپ برای سفر به عربستان، قطر و امارات متحده عربی واشینگتن را ترک می‌کند.
این در حالی است که فضای سیاسی و اجتماعی داخل ایران همچنان مستعد ناآرامی است؛ به‌ویژه دربارۀ کمبود برق و آب و همچنین حجاب اجباری که بسیاری از زنان آن را نادیده می‌گیرند و به‌تازگی بابت آن پیامک هشدار دریافت می‌کنند.
