نوبل شیمی ۲۰۲۵ به سه دانشمند از ژاپن، استرالیا و آمریکا رسید.
فرهنگستان سلطنتی علوم سوئد روز چهارشنبه ۱۶ مهر اعلام کرد سوسومو کیتاگاوا، ریچارد رابسون و عمر مونس یاغی به‌دلیل «توسعهٔ چارچوب‌های فلزی-آلی» برندهٔ جایزه نوبل شیمی ۲۰۲۵ شدند.
سوسومو کیتاگاوا شیمیدان ژاپنی و استاد دانشگاه کیوتو است که از پیشگامان «پلیمرهای هماهنگی متخلخل» و چارچوب‌های فلزی–آلی به‌شمار می‌رود.
کارهای او دربارهٔ «رفتار تنفسی» و انعطاف‌پذیری منافذ در مواد متخلخل، راه را برای طراحی چارچوب‌هایی با قابلیت تنظیم جذب و آزادسازی گازها هموار کرد و بر کاربردهای ذخیره و جداسازی گاز، کاتالیز و حسگرها اثر گذاشت.
ریچارد رابسون شیمیدان استرالیایی و استاد دانشگاه ملبورن است که از دههٔ ۱۹۸۰ با طراحی و ساخت شبکه‌های هماهنگی فلزیِ گسترده، بنیان‌های هندسه و توپولوژی چارچوب‌های متخلخل مدرن را شکل داد.
روش‌های او در اتصال یون‌های فلزی به لیگاندهای چنددندانه، الگوهای شبکه‌ای پایداری را پدید آورد که الهام‌بخش توسعهٔ چارچوب‌های فلزی-آلی و فهم رابطهٔ ساختار–ویژگی در آن‌ها شد.
عمر مونس یاغی هم شیمیدان اردنی–آمریکایی و استاد دانشگاه برکلی است که اصطلاح و مفهوم «شیمی شبکه‌ای» را بنیان گذاشت و نسل‌های مختلف چارچوب‌های فلزی-آلی و نیز چارچوب‌های آلی–کووالانسی را توسعه داد.
پژوهش‌های او کاربردهای مهمی چون ذخیره و جداسازی هیدروژن و دی‌اکسیدکربن، بازیافت آب از هوا و کاتالیزهای ناهمگن را پیش برده و طراحی مواد متخلخلِ دقیق‌مهندسی‌شده را به یک حوزهٔ مرکزی در شیمی مواد بدل کرده است.
«چارچوب‌های فلزی–آلی» (MOFها) نسلی از مواد بلوریِ بسیار متخلخل‌اند که با کنارهم‌چیدنِ «گره‌های فلزی/خوشه‌های فلزی» و «پیونددهنده‌های آلی» به‌صورت شبکه‌های منظم ساخته می‌شوند؛ ایده‌ای که از دههٔ ۱۹۹۰ با بنیان‌گذاری شیمی شبکه‌ای و توسعهٔ پلیمرهای هماهنگیِ متخلخل به یک روش طراحی پیش‌بینی‌پذیر بدل شد.
این رویکرد، امکان مهندسی دقیق اندازه و شیمیِ حفره‌ها، دست‌یابی به سطح ویژهٔ بی‌سابقه (تا هزاران مترمربع بر گرم) و رفتار «تنفسی/انعطاف‌پذیر» را فراهم کرد و MOFها را به سکویی برای کاربردهای مهمی چون ذخیره و جداسازی گازها (هیدروژن، متان، CO₂)، جذب انتخابی، کاتالیز، حسگری و حتی بازیابی آب از هوا تبدیل کرد.
نوآوری‌های بنیادی در طراحی ماژولار شبکه‌ها، تثبیت چارچوب‌های پایدار و قابل‌مقیاس و نشان‌دادن کارکردهای واقعی، همان دستاوردهایی است که جایزهٔ نوبل امسال آن‌ها را ارج نهاده است.
این جایزه که بیش از یک قرن قدمت دارد، از سوی آکادمی سلطنتی علوم سوئد اهدا می‌شود. برندگان این جایزه مبلغ ۱۱ میلیون کرون سوئد (معادل حدود ۱.۲ میلیون دلار آمریکا) را به‌طور مشترک دریافت می‌کنند و از شهرت یکی از معتبرترین جوایز علمی جهان بهره‌مند می‌شوند.
