باستان‌شناسان در شمال اسرائیل پیکرۀ گِلی بسیار کم‌یابی را کشف کرده‌اند که به گفتۀ آن‌ها ممکن است یکی از قدیمی‌ترین صحنه‌های اسطوره‌ای ثبت‌شده در تاریخ بشر باشد.
این مجسمه حدود ۱۲ هزار سال قدمت دارد و زنی را نشان می‌دهد که غازی با بال‌های گشوده بر پشت او نشسته است؛ تصویری که پژوهشگران آن را بازتابی از باورهای شبه‌اسطوره‌ای و روح‌باوری مردمان آن دوران می‌دانند.
به‌گزارش رویترز، این مجسمۀ گِلی در یک محوطۀ «ناحل عین‌گِو ۲» و داخل سازه‌ای نیم‌دایره‌ای با قطر حدود پنج متر کشف شد. این روستا در حاشیه دریای جلیل (طبریه) قرار دارد و از محوطه‌های مهم وابسته به فرهنگ ناتوفی محسوب می‌شود؛ فرهنگی که از نخستین اجتماعات یک‌جانشین پیش از آغاز کشاورزی بود.
لوران داوین، باستان‌شناس دانشگاه عبری اورشلیم، می‌گوید این پیکره قدیمی‌ترین نمونۀ شناخته‌شده در جهان از نمایش تعامل مستقیم انسان و یک حیوان است.
او همچنین تأکید می‌کند که این اثر قدیمی‌ترین بازنمایی طبیعت‌گرایانه (نه انتزاعی) از پیکر یک زن در هنر جنوب غرب آسیا است.
جزئیاتی که مجسمه را استثنایی می‌کند
به گفتۀ پژوهشگران، این پیکره که تنها ۳.۷ سانتی‌متر ارتفاع دارد، از خاک رس ساخته شده و پس از خشک شدن پخته شده تا دوام بیشتری داشته باشد. آثار رنگ‌دانۀ سرخ هنوز روی بدنۀ آن دیده می‌شود.
در بخش‌هایی از مجسمه، اثر انگشت سازنده نیز باقی مانده که یکی از نادرترین یافته‌ها در آثار این دوره است.
مهم‌ترین ویژگی صحنه حالت غاز است: این پرنده با بال‌های باز و در حالت معمولِ جفت‌گیری بر پشت زن قرار دارد. زن به‌طور نیم‌نشسته تصویر شده و بدن او با دقتی کم‌سابقه مدل‌سازی شده است. استفادۀ آگاهانه از نور و سایه برای ایجاد عمق نیز نشان می‌دهد هنرمندِ این اثر فهمِ پیچیده‌ای از نمایش سه‌بعدی داشته است.
داوین می‌گوید: «مجسمه به‌طور مشخص طوری ساخته شده که نیم‌رخ چپ آن نور بیشتری دریافت کند و بازی سایه‌ها تعامل میان زن و غاز را زنده‌تر نشان دهد. این یعنی پیکره احتمالاً در محل خاصی قرار داده می‌شده تا زیر نور خورشید یا آتش دیده شود.»
این شیء همراه دندان‌های انسانی و بقایای یک کودک پیدا شده است؛ ترکیبی که نشان می‌دهد پیکره قطعه‌ای آیینی یا دارای اهمیت نمادین ویژه بوده است.
فرهنگ ناتوفی؛ حلقه گمشده میان کوچ‌نشینی و یک‌جانشینی
فرهنگ ناتوفی که حدود ۱۵ تا ۱۱ هزار سال پیش در سرزمین شام، بخش‌هایی از فلسطین، اسرائیل، لبنان و سوریه گسترش یافت، یکی از کلیدی‌ترین دوره‌های تحول اجتماعی بشر به شمار می‌رود.
ناتوفیان نخستین گروه‌های شکارگر–گردآورنده‌ای بودند که نشانه‌های آشکار سکونت دائم از خود بر جای گذاشتند؛ سکونتی که چند هزار سال بعد به پیدایش کشاورزی انجامید.
در محوطه‌های ناتوفی، نشانه‌هایی از بافتنی، سنگ‌تراشی پیشرفته، تدفین‌های آیینی، شکار غزال و پرندگان و استفادۀ گسترده از چخماق و سنگ آهک دیده می‌شود.
در ناحل عین‌گوو نیز بقایای غاز با شواهدی از شکار، سلاخی و استفاده از پر یافت شده است. اما پژوهشگران تأکید می‌کنند که صحنۀ پیکرۀ گِلی کشف‌شده ارتباطی با شکار ندارد و ماهیتی کاملاً نمادین دارد.
نمادی از اسطوره، باروری یا رؤیاهای شَمَنی؟
لئور گروسمن، پژوهشگر دانشگاه عبری، می‌گوید: «این صحنه را می‌توان به‌عنوان بازنمایی جفت‌گیریِ خیالی میان روح حیوان و انسان تفسیر کرد؛ موضوعی که در فرهنگ‌های آنیمیستی (جاندارانگاری) در رؤیاهای آیینی، رؤیت‌های شَمَنی و اسطوره‌ها دیده می‌شود.»
ناتالی مونرو، انسان‌شناس دانشگاه کانتیکت و نویسندۀ همکار مقاله، بر جنبۀ نمادین صحنه تأکید می‌کند: «در بسیاری از اسطوره‌ها، موجودات الهی در قالب ترکیبی انسان–حیوان ظاهر می‌شوند. ااین تصاویر قرار نیست به‌شکل واقع‌گرایانه و عینی فهمیده شوند؛ معمولاً نمادی از باروری، باورهای روحانی یا قداست زندگی هستند.»
پژوهشگران می‌گویند گرچه این پیکره یکی از قدیمی‌ترین صحنه‌های اسطوره‌ای شناخته‌شده در جهان است، اما قدمت آن از نقاشی‌های اسطوره‌ای غار لاسکو در فرانسه کمتر است؛ نقاشی‌هایی که حدود ۱۸ هزار سال قدمت دارند.
تحول هنر و باورهای انسان اولیه
پژوهشگران معتقدند این یافته نشان‌دهندۀ تحول عمیق در روایت‌پردازی، نمادسازی و خلاقیت هنری در دورانی است که انسان‌ها زندگی یک‌جانشین را آغاز کردند.
گروسمن می‌گوید: «سبک زندگی یک‌جانشین باعث تغییرات گسترده در روابط اجتماعی انسان‌ها و رابطۀ آنان با محیط‌شان شد و این تحول به پیدایش شکل‌های تازۀ هنر و بیان نمادین انجامید.»
