حکومت چچن قانونی تازه در زمینۀ مد زنان وضع کرده است که پوشیدن لباس‌های سنتی دارای «عناصر مردانه» را ممنوع می‌کند.
نخستین‌بار نیست که حکومت این جمهوری خودمختار روسیه محدودیت‌هایی دربارۀ ظاهر و پوشش زنان اعمال می‌کند، اما ناظران می‌گویند منطق پشت این قانون جدید نه رعایت سنت بلکه کنترل زنان است.
وزارت فرهنگ چچن اعلام کرده طراحان لباس دیگر اجازه ندارند از سبک‌هایی استفاده کنند که با «آداب و ارزش‌های فرهنگی سنتی» در تضاد است.
مقام‌های چچنی به‌ویژه به گازیرها اشاره کرده‌اند؛ ردیف جیب‌های مخصوص فشنگ که در قسمت سینۀ چرکسکا (یا چوخا که یک کت پشمی بلند و یقه‌بلند سنتی است) دوخته می‌شود.
چرا گازیرها هدف قرار گرفته‌اند؟
وزارت فرهنگ چچن گفته است «جنگجویان از گازیرها برای نگهداری باروت استفاده می‌کردند و با گذر زمان، این عنصر به نمادی از شجاعت، افتخار و روح محافظ تبدیل شد. استفاده از چنین عناصری در لباس زنان نوعی تعدی به نمادهای مردانه و نقض سنت‌های چندصدساله محسوب می‌شود».
این دومین محدودیت در مورد ظاهر زنان از سوی مقام‌های چچن در کمتر از یک ماه است. در اواخر ماه گذشتۀ میلادی، زنان از بیرون رفتن بدون روسری هم منع شدند.
به‌گفتۀ دستیار رهبر اقتدارگرای چچن، رمضان قدیروف، زنانی که بدون روسری دیده شوند، برای «توجیه شدن» فرا خوانده می‌شوند. در عین حال، استفاده از نقاب اسلامی پوشیه نیز ممنوع است.
آزمونی برای وفاداری عمومی؟
ناظران سیاسی، تاریخ‌پژوهان و مدافعان حقوق زنان ادعای رسمی حکومت چچن مبنی بر این‌که این محدودیت‌ها بازتابی از فرهنگ چچنی است را رد کرده‌اند.
گروه بحران «مارم» که از حقوق زنان در قفقاز شمالی دفاع می‌کند، می‌گوید از این‌که «مردان وزارت فرهنگ به مد زنان ایراد گرفته‌اند» چندان شگفت‌زده نیست، اما آنچه دوست داریم ببینیم، کارمندان دولتی‌ای هستند که برای نمادهای واقعی شجاعت و عزت تلاش می‌کنند، مثل پایان دادن به زن‌کشی و رد خشونت علیه زنان».
روسلان آیسین، دانشمند علوم سیاسی، این وضعیت را با کره شمالی مقایسه می‌کند که حتی لباس و مدل موی مردم را کنترل می‌کند. او می‌گوید رژیم‌های تمامیت‌خواه «وفاداری ایدئولوژیک مطلق» می‌طلبند تا هیچ انحرافی وجود نداشته باشد.
به‌گفتۀ او، همین اتفاق در چچن در حال رخ دادن است و موضوع ربطی به سنت ندارد، بلکه آزمونی برای سنجش وفاداری مردم است.
آیسین می‌گوید: «هر آنچه دولت در حوزه فرهنگ انجام می‌دهد، برای نمایش است و با هدف کنترل. فرهنگ رسمی وجود دارد و فرهنگ مردمی نیز هست، که اغلب در تضادند. اگر به سنت‌های واقعی چچنی نگاه کنید، در آن‌ها دیکتاتور وجود ندارد.»
کدهای پوشش و سیاست جانشینی
رمضان قدیروف مدت‌ها است که اعضای خانواده‌اش را در پست‌های رده‌بالا منصوب می‌کند و همچنین به جانشینی خود می‌اندیشد.
ابراهیموف، از بستگان قدیروف، ریاست وزارت فرهنگ را برعهده دارد؛ همان نهادی که این ممنوعیت را اعلام کرد. دختر قدیروف، عایشه قدیرووا، از سال ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۳ همین سمت را داشت و سپس به معاونت نخست‌وزیر در امور اجتماعی رسید. او که اکنون ۲۶ سال دارد، در فوریه استعفا داد و گفت این کار «برای مردی قوی‌تر مناسب‌تر است» و قصد دارد بر تجارت تمرکز کند.
فعالیت‌های تجاری او شامل معروف‌ترین برندش، خانه مد فردوس است. در توضیحات وب‌سایت آن آمده است که طراحان فردوس در «بخش مد پوشیدۀ اصیل» فعالیت می‌کنند و لباس‌هایی مطابق با «سبک سنتی چچنی، نقش‌ونگارهای سنتی مردم چچن‌ها و اینگوش‌ها، و طبیعت» برای «مردان و زنانی که به سبک شیک و وفاداری به فرهنگ خود علاقه دارند» تولید می‌کنند.
هم قدیرووا و هم برند فردوس تحت تحریم اتحادیه اروپا و ایالات متحده قرار دارند. اکنون که امکان فعالیت در کشورهای غربی را از دست داده‌اند، مجموعه‌های فردوس محافظه‌کارانه‌تر شده‌اند.
آیسین می‌گوید قدیرووا ممکن است از محدودیت‌های جدید بر پوشش زنان چچنی منتفع شود: «در چچن، روند انتقال قدرت از قدیروف به‌سوی یک مدل خانوادگی چندمرکزی در جریان است. این نیازمند اقدامات ایدئولوژیک و سیاسی است. اساساً باید قدرت میان دختر، پسر، نوه‌ها، دامادها و خویشاوندان تقسیم شود.»
«حفظ نظم» برای کرملین
سوتلانا آنوخینا، بنیان‌گذار گروه مارم، می‌گوید استفاده از «سنت‌ها» برای توجیه ممنوعیت‌ها روندی دیرینه در قفقاز شمالی است.
او می‌گوید: «مردان همواره هرگونه ‘عبور از حدود’ از سوی زنان را نقض امتیازات و مردانگی خود دانسته‌اند.»
آنوخینا می‌گوید حتی صدور چنین فرمانی از سوی قدیروف نیز با سنت چچنی در تضاد است: «طبق سنت، مرد غریبه نمی‌تواند مستقیماً به زنی دستور دهد. او باید از طریق مردان خانواده‌اش با او صحبت کند. اما ظاهراً قدیروف خود را ‘پدر ملت’ می‌داند و بر این اساس عمل می‌کند. او اجازه می‌دهد زنان مجازات، سرزنش عمومی و از پوشیدن برخی لباس‌ها منع شوند و حتی پوشش‌شان وتو شود.»
فاطیما گازیوا از سازمان «زنان صلح‌طلب در سراسر جهان» در بلژیک می‌گوید مقام‌های چچن با چنین محدودیت‌هایی نه‌تنها کنترل درونی این جمهوری خودمختار روسیه را تقویت می‌کنند، بلکه می‌خواهند به کرملین نشان دهند که قادر به «حفظ نظم» هستند.
به‌گفتۀ گازیوا، «موضوع، احترام به کرامت زنان است؛ چیزی که همواره بخشی از ارزش‌های واقعی و نه سیاسی‌شدۀ چچنی بوده است. به عبارت دیگر، اگر مقام‌ها واقعاً قصد پاسداشت سنت را دارند، باید از زنان محافظت کنند، نه آن‌ها را تحت سلطه درآورند.»
