روزهای پنجم تا ششم اکتبر جاری، شهر تفریحی سوچی در جنوب روسیه میزبان کنفرانس سالانه شوراهای امنیت ملی ۴۰ کشور جهان بود.
خودداری از دعوت سعید جلیلی برای حضور در کنفرانس یاد شده نه تنها نشانه سردتر شدن بیش از پیش مناسبات سیاسی تهران- مسکو که همچنین حاکی از تنگ‌تر شده حلقه کشورهایی است که به مبادله اطلاعات امنیتی با جمهوری اسلامی ادامه می‌دهند.
علاوه بر حضور نمایندگان شورای امنیت ملی بسیاری از جمهوری‌های شوروی سابق، کشورهای همسایه ایران مانند ترکیه، ارمنستان و امارات متحده عربی نیز، به دلیل داشتن همکاری‌های اطلاعاتی با کشور میزبان، در این گردهمایی حضور داشتند.
ژنرال جیمز جونز، مشاور امنیت ملی کاخ سفید، که بنا به دعوت نیکلای پاتروشف، دبیر شورای امنیت ملی روسیه، با آن کشور رفته بود در روز اول گردهمایی یاد شده بر اهمیت مبادله اطلاعات امنیتی مابین آمریکا و روسیه تأکید کرد.
پاتروشف نیز ضمن تأیید گسترش و تأکید بر ضرورت توسعه همکاری‌های اطلاعاتی مابین آمریکا و روسیه، در تمام زمینه‌هایی که علائق و امنیت ملی دو کشور را در بر می‌گیرد، مقابله با پول‌شویی، تحرکات تروریستی، صادرات مواد مخدر، قاچاق کالا و قاچاق اسلحه را از جمله زمینه‌های همکاری‌های اطلاعاتی دو کشور برشمرد.
نیکلای پاتروشف یاد آور شد که سالانه بیش از ۲.۵ میلیارد دلار اسلحه به صورت قاچاق در جهان مورد معامله قرار می‌گیرد. او از این حجم قابل ملاحظه مبادلات اسلحه قاچاق، که به گفته او قطعات هواپیما، سلاح‌های سنگین و مهمات را در بر می‌گیرد، و تنها منحصر به مبادلات مابین کشورهای هم مرز نیست، به عنوان یک خطر امنیتی جدی یاد کرد.
گردهمایی‌های امنیتی
ماه گذشته در استانبول، ترکیه کنفرانس مشابه‌ای را برگزار کرد که در آن ولادیمیر پوتین، نخست‌وزیر روسیه، هم حضور یافت. ولی برای شرکت در کنفرانس امنیتی استانبول از ایران دعوت به عمل نیامده بود.
هفته آینده، ویتنام میزبان کنفرانس مشابه دیگری به منظور بررسی مسائل امنیتی آن کشور است. برای شرکت در کنفرانس امنیتی هانوی از رابرت گیتس، وزیر دفاع آمریکا، دعوت به عمل آمده و او در کنفرانس امنیتی ویتنام شرکت خواهد کرد.
برگزاری اجتماعات امنیتی از این دست در کشورهای مختلف جهان اینک بخشی از روش‌های متعارفی گردآوری اطلاعات و مبادله آن با هدف افزایش ضریب امنیت در جهان شده است.
از زمان سقوط بلوک شرق و خاتمه یافتن دوران جنگ سرد، نزدیکی امنیتی و مبادلات اطلاعاتی بین کشورها، به خصوص مابین اعضای دو بلوک شرق و غرب با کندی و احتیاط فراوان صورت می‌گرفت. اما بعد از حادثه تروریستی ۱۱ سپتامبر سال ۲۰۰۱ مرزهای سابق با سرعت شکسته شد.
ژنرال جیمز جونز، مشاور امنیتی اوباما، در کنفرانس امنیتی اخیر سوچی به این تغییر اشاره‌ای مستقیم داشت و یاد آور شد تا چند سال پیش احتمال شرکت او در یک کنفرانس امنیتی در روسیه حتی در ذهن نیز نمی‌توانست جای بگیرد!
به جز جیمز جونز که راهی سوچی شده است، رابرت گیتس نیز با انگیزه‌ای مشابه به ویتنام خواهد رفت.
ویتنام تا نیمه دهه هفتاد که با آمریکا به صلح رسید و دو نیمه شمالی و جنوبی خود را متحد ساخت هر خبررسان احتمالی به آمریکا را با هر ملیت بدون تأمل به جرم جاسوسی و تهدید امنیت به جوخه اعدام می‌سپرد حال آنکه امروز وزیر دفاع آن کشور را به مبادلات رسمی اطلاعات محرمانه دعوت می‌کند.
مبادلات اطلاعاتی با دشمن
در دنیایی که این چنین تغییر یافته است، مبادله اطلاعات با هدف افزایش ضریب امنیت، اولویت شماره یک در تنظیم معادلات امنیت ملی کشورها شده است. مبادله اطلاعات اگرچه به طور طبیعی بین کشورهای هم‌پیمان و دوست سرعت و گسترش و تنوع بیشتری دارد، در پاره‌ای موارد و با در نظر گرفتن هدف‌های تعیین شده، حتی مابین کشورهای متخاصم نیز صورت می‌گیرد.
به عنوان مثال آصف علی زرداری، نخست‌وزیر پاکستان، که کشورش با هند عملاً در جنگ است، در ماه ژوئیه سال جاری به دهلی‌نو رفت و با همسایه بزرگتر خود توافق‌نامه‌ای را به منظور مبادله اطلاعات امنیتی با آن کشور به امضا رساند. هدف از امضای توافق یاد شده افزایش ظرفیت و مقابله بهتر با اقدامات تروریستی توسط گروههای افراطی در دو کشور بود.
جمهوری اسلامی بیشتر به دلیل سست شدن مناسبات خارجی و تیره ساختن روابط با کشورهایی که در گذشته از آنها به عنوان دوست یاد میکرد، به خصوص طی سال‌های اخیر، با محدودیت‌های اطلاعاتی بیشتری روبه‌رو بوده است.
منابع اطلاعاتی ایران
در حال حاضر ایران با سوریه، پاکستان، ترکیه و عمان دارای توافق‌های محدود مبادله اطلاعات امنیتی است. مبادله محدود اطلاعات امنیتی با پاکستان را باید همواره با احتیاط و احتمال اختلاط با ضد اطلاعات تلقی کرد.
مجموعه اطلاعات دریافتی ایران از پاکستان در رابطه با تحرکات گروههای تروریستی و یا مسلح در منطقه بلوچستان است. سیستم‌های امنیتی پاکستان که بیشتر متعلق به ارتش آن کشور هستند ضمن مشارکت در تعقیب و مقابله با گروههای شورشی در منطقه همواره متهم به سازمان دادن و حمایت از گروههای یاد شده نیز بوده‌اند.
مبادله اطلاعاتی و امنیتی جمهوری اسلامی با ترکیه تنها در مورد تحرکات گروههای شبه نظامی در مناطق کردنشین شمال عراق صورت می‌گیرد. ترکیه به دلیل داشتن تعهدات ناشی از عضویت در پیمان ناتو قادر به همکاری گسترده‌تر امنیتی، اطلاعاتی و ضد اطلاعات با جمهوری اسلامی نیست.
در ارتباط با اسرائیل، گردآوری اطلاعات جمهوری اسلامی تا حد زیادی متکی به سوریه و حزب‌الله لبنان است. سوریه تا حدودی مشابه ایران از محدودیت دریافت و مبادله اطلاعات امنیتی با بقیه جهان رنج می‌برد. از این لحاظ ظرفیت اطلاع‌رسانی آن کشور به ایران چندان فراوان نیست.
سابقه تسلط
پیش از انقلاب اسلامی سال ۵۷ اطلاعات سیستم‌های امنیتی و ضد جاسوسی وقت ایران از اوضاع داخلی کشورهای همسایه مانند عراق و یا افغانستان نه تنها از کشورهای بزرگ که حتی از دولت‌های وقت داخلی آنها نیز دقیق‌تر و کامل‌تر بود. اطلاع پیش هنگام از کودتای بدون خونریزی سال ۱۳۵۲ توسط داود خان که به حکومت سلطنتی ظاهر شاه در کابل پایان داد نمونه‌ای از تسلط اطلاعاتی ایران در منطقه بود، تسلطی که اینک موساد بخود نسبت می‌دهد.
تا پیش از تیره شده مناسبات با روسیه، دریافت اطلاعات و ضد اطلاعات از طریق سفارت ایران در مسکو تا حدودی معمول بود ولی با تیره شده مناسبات تهران و مسکو این مسیر نیز عملاً مسدود شده است. در گذشته نه چندان دور جمهوری اسلامی با بریتانیا در امور تروریستی و حمل قاچاق از افغانستان همکاری میکرد. این مسیر نیز امروز عملاً مسدود شده است.
نقش سپاه
در وضعیت کنونی تهران بخش عمده اطلاعات محرمانه امنیتی خارج از کشور خود را، توسط رایزن‌های نظامی مستقر در سفارتخانه‌ها گردآوری می‌کند. این واحدها را در نمایندگی‌های سیاسی ایران در گذشته بیشتر کادرهای اعزامی و مأموران وزارت اطلاعات تغذیه می‌کردند.
طی سال‌های اخیر در بعضی موارد مانند عراق، افغانستان، سوریه و لبنان، یا کلیه کادر سفارت در اختیار سپاه پاسداران قرار گرفته و یا به تدریج نمایندگان وزارت اطلاعات در قالب نمایندگان نظامی، با مأموران سپاه جایگزین شده‌اند.
واحدهای یاد شده نیز به جای داشتن کانال‌های ارتباطی گسترده با کشورهای خارجی در حوزه مأموریت خود، بیشتر به منابع باز و گزارش‌های سایت‌های اینترنتی و ترجمه مطالب آنها و گزارش مطالب به تهران بسنده می‌کنند. از این لحاظ گزارش‌های دریافتی ظاهراً امنیتی تهران اغلب غیر قابل اعتماد و همواره دست دوم و یا از نظر زمانی کهنه شده و سوخته است.
منبع دیگر کسب اطلاع جمهوری اسلامی استفاده از اتباع ایرانی مقیم خارج و استخدام آنها به عنوان خبر چین، هنگام سفر آنها به ایران است.
چالش اصلی
امکانات کنونی گردآوری اطلاعات ایران با توجه به رشد سریع وسایل مخابراتی، شبکه مخابرات فضایی و اینترنت با سرعت بالا، در جهان، تا حدودی ابتدایی و با فاصله زیاد کمتر از اندازه‌های مورد نیاز کشوری است که بسیاری از همسایگان آن را خطر امنیتی علیه خود تلقی می‌کنند.
چالش بزرگ امنیتی امروز جمهوری اسلامی گردآوری سریع اطلاعات و قابل اعتماد و تجزیه و تحلیل به موقع آنها به منظور پیشگیری از تهدیدهای امنیتی به خصوص اقدامات تروریستی در مناطق مرزی است.
با این وجود دولت کنونی با تغییر اولویت‌های امنیتی ایران، تلاش اصلی خود را به کسب اطلاعات پیرامون مخالفان داخلی و کنترل تحرکات آنها متوجه ساخته و از اهمیت کسب اطلاعات لازم و کافی پیرامون تهدیدهای برون مرزی کاسته است. خطر برخوردی این چنین با ملاحظات امنیت ملی، در شرایطی که سطح مبادله اطلاعات امنیتی مابین جمهوری اسلامی و کشورهای خارجی عملاً کاهش یافته، افزایش ضریب خطر، علیه امنیت ملی کشور است.
خودداری از دعوت سعید جلیلی برای حضور در کنفرانس یاد شده نه تنها نشانه سردتر شدن بیش از پیش مناسبات سیاسی تهران- مسکو که همچنین حاکی از تنگ‌تر شده حلقه کشورهایی است که به مبادله اطلاعات امنیتی با جمهوری اسلامی ادامه می‌دهند.
علاوه بر حضور نمایندگان شورای امنیت ملی بسیاری از جمهوری‌های شوروی سابق، کشورهای همسایه ایران مانند ترکیه، ارمنستان و امارات متحده عربی نیز، به دلیل داشتن همکاری‌های اطلاعاتی با کشور میزبان، در این گردهمایی حضور داشتند.
ژنرال جیمز جونز، مشاور امنیت ملی کاخ سفید، که بنا به دعوت نیکلای پاتروشف، دبیر شورای امنیت ملی روسیه، با آن کشور رفته بود در روز اول گردهمایی یاد شده بر اهمیت مبادله اطلاعات امنیتی مابین آمریکا و روسیه تأکید کرد.
پاتروشف نیز ضمن تأیید گسترش و تأکید بر ضرورت توسعه همکاری‌های اطلاعاتی مابین آمریکا و روسیه، در تمام زمینه‌هایی که علائق و امنیت ملی دو کشور را در بر می‌گیرد، مقابله با پول‌شویی، تحرکات تروریستی، صادرات مواد مخدر، قاچاق کالا و قاچاق اسلحه را از جمله زمینه‌های همکاری‌های اطلاعاتی دو کشور برشمرد.
نیکلای پاتروشف یاد آور شد که سالانه بیش از ۲.۵ میلیارد دلار اسلحه به صورت قاچاق در جهان مورد معامله قرار می‌گیرد. او از این حجم قابل ملاحظه مبادلات اسلحه قاچاق، که به گفته او قطعات هواپیما، سلاح‌های سنگین و مهمات را در بر می‌گیرد، و تنها منحصر به مبادلات مابین کشورهای هم مرز نیست، به عنوان یک خطر امنیتی جدی یاد کرد.
گردهمایی‌های امنیتی
ماه گذشته در استانبول، ترکیه کنفرانس مشابه‌ای را برگزار کرد که در آن ولادیمیر پوتین، نخست‌وزیر روسیه، هم حضور یافت. ولی برای شرکت در کنفرانس امنیتی استانبول از ایران دعوت به عمل نیامده بود.
هفته آینده، ویتنام میزبان کنفرانس مشابه دیگری به منظور بررسی مسائل امنیتی آن کشور است. برای شرکت در کنفرانس امنیتی هانوی از رابرت گیتس، وزیر دفاع آمریکا، دعوت به عمل آمده و او در کنفرانس امنیتی ویتنام شرکت خواهد کرد.
برگزاری اجتماعات امنیتی از این دست در کشورهای مختلف جهان اینک بخشی از روش‌های متعارفی گردآوری اطلاعات و مبادله آن با هدف افزایش ضریب امنیت در جهان شده است.
از زمان سقوط بلوک شرق و خاتمه یافتن دوران جنگ سرد، نزدیکی امنیتی و مبادلات اطلاعاتی بین کشورها، به خصوص مابین اعضای دو بلوک شرق و غرب با کندی و احتیاط فراوان صورت می‌گرفت. اما بعد از حادثه تروریستی ۱۱ سپتامبر سال ۲۰۰۱ مرزهای سابق با سرعت شکسته شد.
ژنرال جیمز جونز، مشاور امنیتی اوباما، در کنفرانس امنیتی اخیر سوچی به این تغییر اشاره‌ای مستقیم داشت و یاد آور شد تا چند سال پیش احتمال شرکت او در یک کنفرانس امنیتی در روسیه حتی در ذهن نیز نمی‌توانست جای بگیرد!
به جز جیمز جونز که راهی سوچی شده است، رابرت گیتس نیز با انگیزه‌ای مشابه به ویتنام خواهد رفت.
ویتنام تا نیمه دهه هفتاد که با آمریکا به صلح رسید و دو نیمه شمالی و جنوبی خود را متحد ساخت هر خبررسان احتمالی به آمریکا را با هر ملیت بدون تأمل به جرم جاسوسی و تهدید امنیت به جوخه اعدام می‌سپرد حال آنکه امروز وزیر دفاع آن کشور را به مبادلات رسمی اطلاعات محرمانه دعوت می‌کند.
مبادلات اطلاعاتی با دشمن
در دنیایی که این چنین تغییر یافته است، مبادله اطلاعات با هدف افزایش ضریب امنیت، اولویت شماره یک در تنظیم معادلات امنیت ملی کشورها شده است. مبادله اطلاعات اگرچه به طور طبیعی بین کشورهای هم‌پیمان و دوست سرعت و گسترش و تنوع بیشتری دارد، در پاره‌ای موارد و با در نظر گرفتن هدف‌های تعیین شده، حتی مابین کشورهای متخاصم نیز صورت می‌گیرد.
به عنوان مثال آصف علی زرداری، نخست‌وزیر پاکستان، که کشورش با هند عملاً در جنگ است، در ماه ژوئیه سال جاری به دهلی‌نو رفت و با همسایه بزرگتر خود توافق‌نامه‌ای را به منظور مبادله اطلاعات امنیتی با آن کشور به امضا رساند. هدف از امضای توافق یاد شده افزایش ظرفیت و مقابله بهتر با اقدامات تروریستی توسط گروههای افراطی در دو کشور بود.
جمهوری اسلامی بیشتر به دلیل سست شدن مناسبات خارجی و تیره ساختن روابط با کشورهایی که در گذشته از آنها به عنوان دوست یاد میکرد، به خصوص طی سال‌های اخیر، با محدودیت‌های اطلاعاتی بیشتری روبه‌رو بوده است.
منابع اطلاعاتی ایران
در حال حاضر ایران با سوریه، پاکستان، ترکیه و عمان دارای توافق‌های محدود مبادله اطلاعات امنیتی است. مبادله محدود اطلاعات امنیتی با پاکستان را باید همواره با احتیاط و احتمال اختلاط با ضد اطلاعات تلقی کرد.
مجموعه اطلاعات دریافتی ایران از پاکستان در رابطه با تحرکات گروههای تروریستی و یا مسلح در منطقه بلوچستان است. سیستم‌های امنیتی پاکستان که بیشتر متعلق به ارتش آن کشور هستند ضمن مشارکت در تعقیب و مقابله با گروههای شورشی در منطقه همواره متهم به سازمان دادن و حمایت از گروههای یاد شده نیز بوده‌اند.
مبادله اطلاعاتی و امنیتی جمهوری اسلامی با ترکیه تنها در مورد تحرکات گروههای شبه نظامی در مناطق کردنشین شمال عراق صورت می‌گیرد. ترکیه به دلیل داشتن تعهدات ناشی از عضویت در پیمان ناتو قادر به همکاری گسترده‌تر امنیتی، اطلاعاتی و ضد اطلاعات با جمهوری اسلامی نیست.
در ارتباط با اسرائیل، گردآوری اطلاعات جمهوری اسلامی تا حد زیادی متکی به سوریه و حزب‌الله لبنان است. سوریه تا حدودی مشابه ایران از محدودیت دریافت و مبادله اطلاعات امنیتی با بقیه جهان رنج می‌برد. از این لحاظ ظرفیت اطلاع‌رسانی آن کشور به ایران چندان فراوان نیست.
سابقه تسلط
پیش از انقلاب اسلامی سال ۵۷ اطلاعات سیستم‌های امنیتی و ضد جاسوسی وقت ایران از اوضاع داخلی کشورهای همسایه مانند عراق و یا افغانستان نه تنها از کشورهای بزرگ که حتی از دولت‌های وقت داخلی آنها نیز دقیق‌تر و کامل‌تر بود. اطلاع پیش هنگام از کودتای بدون خونریزی سال ۱۳۵۲ توسط داود خان که به حکومت سلطنتی ظاهر شاه در کابل پایان داد نمونه‌ای از تسلط اطلاعاتی ایران در منطقه بود، تسلطی که اینک موساد بخود نسبت می‌دهد.
تا پیش از تیره شده مناسبات با روسیه، دریافت اطلاعات و ضد اطلاعات از طریق سفارت ایران در مسکو تا حدودی معمول بود ولی با تیره شده مناسبات تهران و مسکو این مسیر نیز عملاً مسدود شده است. در گذشته نه چندان دور جمهوری اسلامی با بریتانیا در امور تروریستی و حمل قاچاق از افغانستان همکاری میکرد. این مسیر نیز امروز عملاً مسدود شده است.
نقش سپاه
در وضعیت کنونی تهران بخش عمده اطلاعات محرمانه امنیتی خارج از کشور خود را، توسط رایزن‌های نظامی مستقر در سفارتخانه‌ها گردآوری می‌کند. این واحدها را در نمایندگی‌های سیاسی ایران در گذشته بیشتر کادرهای اعزامی و مأموران وزارت اطلاعات تغذیه می‌کردند.
طی سال‌های اخیر در بعضی موارد مانند عراق، افغانستان، سوریه و لبنان، یا کلیه کادر سفارت در اختیار سپاه پاسداران قرار گرفته و یا به تدریج نمایندگان وزارت اطلاعات در قالب نمایندگان نظامی، با مأموران سپاه جایگزین شده‌اند.
واحدهای یاد شده نیز به جای داشتن کانال‌های ارتباطی گسترده با کشورهای خارجی در حوزه مأموریت خود، بیشتر به منابع باز و گزارش‌های سایت‌های اینترنتی و ترجمه مطالب آنها و گزارش مطالب به تهران بسنده می‌کنند. از این لحاظ گزارش‌های دریافتی ظاهراً امنیتی تهران اغلب غیر قابل اعتماد و همواره دست دوم و یا از نظر زمانی کهنه شده و سوخته است.
منبع دیگر کسب اطلاع جمهوری اسلامی استفاده از اتباع ایرانی مقیم خارج و استخدام آنها به عنوان خبر چین، هنگام سفر آنها به ایران است.
چالش اصلی
امکانات کنونی گردآوری اطلاعات ایران با توجه به رشد سریع وسایل مخابراتی، شبکه مخابرات فضایی و اینترنت با سرعت بالا، در جهان، تا حدودی ابتدایی و با فاصله زیاد کمتر از اندازه‌های مورد نیاز کشوری است که بسیاری از همسایگان آن را خطر امنیتی علیه خود تلقی می‌کنند.
چالش بزرگ امنیتی امروز جمهوری اسلامی گردآوری سریع اطلاعات و قابل اعتماد و تجزیه و تحلیل به موقع آنها به منظور پیشگیری از تهدیدهای امنیتی به خصوص اقدامات تروریستی در مناطق مرزی است.
با این وجود دولت کنونی با تغییر اولویت‌های امنیتی ایران، تلاش اصلی خود را به کسب اطلاعات پیرامون مخالفان داخلی و کنترل تحرکات آنها متوجه ساخته و از اهمیت کسب اطلاعات لازم و کافی پیرامون تهدیدهای برون مرزی کاسته است. خطر برخوردی این چنین با ملاحظات امنیت ملی، در شرایطی که سطح مبادله اطلاعات امنیتی مابین جمهوری اسلامی و کشورهای خارجی عملاً کاهش یافته، افزایش ضریب خطر، علیه امنیت ملی کشور است.
