فنلاند و سوئد دو کشور شمال اروپا که برای مدت‌های طولانی، سیاست اصولی آنها نپیوستن به ائتلاف‌های نظامی و گرفتن موضع بی‌طرف در منازعات بین‌المللی بود، تصمیم گرفته‌اند که به ناتو بپیوندند.
این چرخش در سیاست راهبردی نظامی فنلاند و سوئد، همانطور که رهبران آنها نیز اعلام کرده‌اند، یک نقطه عطف تاریخی به شمار می‌رود.
چرا اکثریت فنلاندی‌ها حامی پیوستن به ناتو هستند؟
تهاجم نظامی روسیه به اوکراین که در روز ۲۴ فوریه آغاز شد، به ویژه برای فنلاندی‌ها که با روسیه ۱۳۰۰ کیلومتر مرز مشترک دارند، شدیداً نگران‌کننده بوده است.
آمار طرفداری از ایده پیوستن به ناتو در میان فنلاندی‌ها، طی ۲۰ سال گذشته همواره بین ۲۰ تا ۳۰ درصد بوده و حزب سوسیال دموکرات فنلاند که اکنون در این کشور حاکم است، از نظر تاریخی مخالف پیوستن کشورش به ناتو به شمار می‌رفت.
اما اکنون بر اساس آخرین نظرسنجی‌ها طرفداری از پیوستن فنلاند به ناتو در میان مردم این کشور به بیش از ۷۰ درصد رسیده است.
فنلاند به مدت قرن‌ها بخشی از خاک سوئد بود، اما در پی جنگ سوئد و روسیه در سال‌های ۱۸۰۸ و ۱۸۰۹ که به «جنگ فنلاند» معروف است، شرق سوئد که یک سوم خاک این کشور بود به عنوان یک دوک اعظم خودمختار به امپراطوری روسیه واگذار شد. جنگ فنلاند آخرین جنگ از یک سری جنگ میان روس‌ها و سوئدی‌ها به شمار می‌رود.
اما فنلاند پس از انقلاب بلشویکی ۱۹۱۷ در روسیه، استقلال خود از این کشور را اعلام کرد.
در سال ۱۹۳۹، فنلاند از سوی اتحاد جماهیر شوروی مورد حمله قرار گرفت و اما در سه ماه جنگی که به «جنگ زمستان» معروف شد، در مقابل نیروهای شوروی شجاعانه مقاومت کرد.
جنگ این دو کشور در سال ۱۹۴۱ از سرگرفته شد و فنلاند پس از سه سال جنگ، مجبور شد تن به آتش‌بس دهد.
در پایان معاهده «دوستی» میان دو کشور که در سال ۱۹۴۸ تحت فشار مسکو امضا شد، رهبران فنلاند موافقت کردند که از همکاری نظامی با غرب پرهیز کنند. این توافق، در چارچوب اتخاذ یک سیاست بی‌طرفی اجباری صورت گرفت که در تاریخ به عنوان «فنلاندسازی» از آن نام برده می‌شود.
در این دوران، فنلاند از مدار کشورهای اقماری اتحاد جماهیر شوروی فرار کرد، اما در سیاست خارجی و نظامی خود زیر نظر مسکو باقی ماند.
پس از سقوط اتحاد جماهیر شوروی، فنلاند در سال ۱۹۹۵ به اتحادیه اروپا پیوست و در چارچوب برنامه «مشارکت برای صلح» شریک (و نه عضو) ناتو شد.
برنامه «مشارکت برای صلح» یک برنامه همکاری عملی دوجانبه میان ناتو و شرکای اروپا-آتلانتیک این ائتلاف نظامی است. با این حال، فنلاند همچنان از نظر نظامی، یک کشور غیرمتعهد باقی ماند.
سوئد چرا می‌خواهد سیاست بی‌طرفی را کنار بگذارد؟
سوئد تقریباً برای دو قرن سیاست رسمی بی‌طرفی خود را که در نتیجه جنگ‌های ناپلئون بناپارت، امپراطور فرانسه در قرن نوزدهم به دست آمده بود، حفظ کرده است.
این بی‌طرفی سوئد به ویژه در جریان دو جنگ اول و دوم جهانی همچنان وجود داشت.
هرچند سوئد در ماموریت‌های نظامی در افغانستان یا به تازگی در مأموریت‌های نظامی در کشور مالی مشارکت کرد، اما سوئد از سال ۱۸۱۴ که با نروژ درگیر یک جنگ شد، تاکنون جنگی نداشته است.
در دهه ۱۹۹۰، سیاست بی‌طرفی سوئد، با یک عدم تعهد نظامی «با هدف اجازه دادن» به بی‌طرفی سوئد در صورت وقوع جنگ، اصلاح شد.
با وجود این که سوئد از دایره کشورهای عضو ناتو خارج ماند، اما همچون فنلاند روابط نزدیکی را با این ائتلاف برقرار کرد؛ به طوری که اکنون ناتو این دو کشور را «نزدیک‌ترین کشورهای غیرعضو» می‌داند.
فنلاند و سوئد در دو دهه اخیر در مأموریت‌های ناتو در بالکان، افغانستان، عراق و همچنین در رزمایش‌های مشترک نظامی متعدد شرکت کرده‌اند.
تهاجم روسیه به اوکراین، افکار عمومی سوئد را نیز متأثر کرد و اکنون بر اساس نظرسنجی‌ها، دست‌کم نیمی از سوئدی‌ها خواهان پیوستن به ائتلاف نظامی ناتو هستند.
ضمن آنکه در صورت پیوستن فنلاند به ناتو، همه همسایگان سوئد عضو این ائتلاف خواهند شد و سوئد از این نظر تنها می‌ماند.
نروژ و دانمارک از همان زمان تأسیس ناتو در سال ۱۹۴۹ عضو این ائتلاف شدند. همچنین لهستان (در سال ۱۹۹۹) و استونی، لیتوانی و لتونی (در سال ۲۰۰۴) که سوئد با همه آنها از طریق دریا مرتبط است، به این پیمان پیوسته‌اند.
وضعیت فنلاند و سوئد از نظر تسلیحاتی چیست؟
از نظر تسلیحات نظامی، فنلاند دارای ذخایر عظیم تسلیحاتی است و سوئد نیز با توجه به تهدیدهای اخیر روسیه سرمایه‌گذاری‌هایی را آغاز کرده است.
طی دوران جنگ سرد، سوئد و فنلاند به دلیل اینکه هیچ متحد نظامی نداشتند، بودجه قابل توجهی (۴ تا ۵ درصد از تولید ناخالص داخلی خود) را به مجهز کردن ارتش اختصاص دادند.
با ناپدید شدن تهدید شوروی، هر دو کشور فنلاند و سوئد بودجه نظامی خود را کاهش دادند، اما فنلاند سیاست خود در زمینه خدمت نظامی و نیروهای ذخیره خود را حفظ کرد.
در نتیجه این سیاست، فنلاند اکنون در حالی که ۵.۵ میلیون جمعیت دارد، می‌تواند روی ارتشی متشکل از ۲۸۰ هزار سرباز توانمند نظامی در زمان جنگ، و همچنین ۶۰۰ هزار نیروی ذخیره دیگر حساب کند. این میزان از نیروی انسانی نظامی به نسبت جمعیت یک کشور، در میان کشورهای اروپایی یک استثناست.
سوئد نیز که از دهه ۱۹۹۰ سرمایه‌گذاری‌های نظامی را کاهش داده بود، در سال ۲۰۱۴ که روسیه به زور شبه‌جزیره کریمه را به خاکش ملحق کرد، سیاست نظامی خود را تغییر داد.
خدمت سربازی اجباری که در سال ۲۰۱۰ در سوئد لغو شده بود، تا حدی در سال ۲۰۱۷ مجدداً اجباری شد. اکنون سوئد ۵۰ هزار سرباز دارد که نیمی از آنان ذخیره هستند.
همچنین هر دو کشور، از آغاز تهاجم روسیه به اوکراین، سرمایه‌گذاری‌های نظامی مهمی را اعلام کرده‌اند.
روند پیوستن به ناتو چیست؟
روند پیوستن به ناتو برای یک کشور نامزد عضویت در این ائتلاف نظامی، یک آزمون واقعی است.
کشور نامزد باید در این آزمون، هر یک از ۳۰ عضو کنونی ناتو را درباره سهم خود در برقراری امنیت جمعی و توانایی انجام تعهداتش در چارچوب ناتو متقاعد کند.
در مورد نامزدی فنلاند و سوئد، ترکیه به عنوان یکی از اعضای ناتو تردیدهایی را مطرح کرده است، اما چندین عضو قدرتمند ناتو و همچنین دبیرکل آن، نسبت به دستیابی اجماع در این زمینه ابراز امیدواری و اطمینان کرده‌اند.
گفت‌وگوها برای الحاق یک کشور به ناتو زمانی آغاز می‌شود که اعضای این ائتلاف دعوتنامه‌ای را برای آن کشور ارسال کنند. سپس دو نشست در مقر ناتو در بروکسل برگزار می‌شود که طی آنها کشور متقاضی باید کشورهای عضو را در زمینه «تعهدات و الزامات سیاسی، حقوقی و نظامی» پیمان آتلانتیک شمالی یا پیمان واشینگتن که در سال ۱۹۴۹ در پایتخت آمریکا به امضا رسید و همچنین سند سال ۱۹۹۵ درباره گسترش ناتو، مجاب کند.
جلسات در مقر ناتو امکان بحث درباره مسائل حقوقی، منابع، امنیت، حفاظت از اطلاعات طبقه‌بندی شده و کمک به بودجه مشترک را بر اساس توانایی اقتصادی کشور متقاضی در مقایسه با سایر اعضای ناتو فراهم می‌کند.
کشور متقاضی پیوستن به ناتو باید انجام اصلاحات لازم را متعهد شود و سپس باید «نامه‌ای از قصد» خود برای انجام اصلاحات و همچنین «برنامه زمانی برای انجام اصلاحات» را به دبیرکل ناتو ارسال کند.
گام نهایی، تصویب پروتکل الحاق از سوی هر یک از کشورهای عضو ناتو است. این کشورها موافقت خود با پیوستن عضو جدید را به دولت آمریکا، به عنوان «امانت‌دار پیمان آتلانتیک شمالی» ارسال می‌کنند.
قانون «یکی برای همه، همه برای یکی» بند پنجم پیمان ناتو (همبستگی در صورت تجاوز) برای کشور متقاضی عضویت در ناتو، تنها زمانی اعمال می‌شود که پروتکل الحاق کشور جدید از سوی همه کشورهای عضو به تصویب رسیده باشد.
این روند برای سی‌امین عضو ناتو، یعنی مقدونیه شمالی، یک سال طول کشید. درخواست مقدونیه شمالی برای پیوستن به ناتو مدت‌ها به دلیل اختلاف با یونان بر سر نام رسمی این کشور به تعویق افتاده بود.
اما سرانجام ناتو دو سال پیش اعلام کرد که مقدونیه شمالی رسماً به عنوان سی‌امین عضو به این پیمان نظامی پیوست و از آن موقع تاکنون این پیمان نظامی عضو جدیدی را نگرفته است.
با این حال، سوئد و فنلاند به عنوان کشورهای عضو اتحادیه اروپا از بند ۴۲-۷ ناتو، که در آن یک کمک متقابل نظامی پیش‌بینی شده، در طول دوره تصویب پروتکل الحاق به ناتو، بهره‌مند می‌شوند.
ینس استولتنبرگ دبیرکل نروژی ناتو قبلاً به سوئد و فنلاند اطمینان داده که اگر تصمیم بگیرند به این ائتلاف بپیوندند، «با آغوش باز» از آنها استقبال خواهد شد، زیرا این دو کشور تاکنون «شریک» ناتو بوده‌اند.
ناتو به این دو کشور وعده داده تا روند عضویت آنان «سریع» انجام شود و «راه‌حل‌هایی» برای پاسخگویی به نگرانی‌های امنیتی آنان در فاصله بین درخواست نامزدی تا عضویت آنان در نظر گرفته شود.
به گفته هلسینکی، ناتو بر این باور است که روند پیوستن فنلاند به این ائتلاف ممکن است چهار تا ۱۲ ماه به طول بکشد.
واکنش احتمالی روسیه چه خواهد بود؟
اگر فنلاند به ناتو بپیوندد، مرزهای ناتو با روسیه به یکباره دو برابر می‌شود. به همین دلیل است که این پیوستن برای ناتو یک فرصت و برای روسیه یک چالش است.
هرچند که هیچ کشور ثالثی حق وتوی درخواست پیوستن به ناتو را ندارد، اما روسیه پیوستن فنلاند به ناتو را «اشتباه» خوانده است.
همزمان با اعلام رسمی فنلاند برای پیوستن به ناتو، روسیه صادرات برق به فنلاند را به یکباره قطع کرد و اپراتور روسی دلیل این اقدام را عدم پرداخت بدهی‌های معوقه از سوی فنلاند اعلام کرد.
در حالی که رسماً اعلام نشده که قطع صادرات برق روسیه به فنلاند با تصمیم این کشور برای پیوستن به ناتو مربوط است، اما ناظران این دو را به یکدیگر مربوط می‌دانند.
با این حال، با توجه به گرفتاری‌های نیروهای نظامی روسیه در اوکراین، به نظر نمی‌رسد که کرملین قصد داشته باشد در آینده‌ای نزدیک وارد جنگ دیگری با یکی دیگر از همسایگان خود شود.
در حالی که پیشتر روسیه گفته در واکنش به پیوستن فنلاند به ناتو، اقدامات «نظامی-فنی» انجام می‌دهد، کارشناسان بر این عقیده‌اند که اقدامات روسیه در این زمینه به احتمال زیاد، به کارهایی چون نقض حریم هوایی (همانند نقض حریم هوایی سوئد در اوایل ماه مارس از سوی روسیه) یا مانورهای موشکی و حملات سایبری محدود شود.
در واقع کرملین با یک تناقض مواجه شده است؛ زیرا تهاجمش به اوکراین که با بهانه جلوگیری از گسترش ناتو به مرزهای روسیه آغاز شد، به برانگیختن تمایل پیوستن یک همسایه دیگرش به ناتو منجر شد.
روابط ناتو و مسکو در چه وضعیتی است؟
ناتو و روسیه روابط پرفراز و نشیبی را پشت سر گذاشته‌اند.
اساساً ایده تشکیل ناتو در سال ۱۹۴۹ که با مشارکت ۱۲ کشور، شامل آمریکا، کانادا و ۱۰ کشور اروپایی صورت گرفت، برای مقابله با تهدید شوروی بود.
شوروی در سال ۱۹۵۵ با پیمان ورشو و تشکیل یک اتحاد نظامی با کشورهای سوسیالیستی اروپای شرقی، به تشکیل ناتو واکنش نشان داد.
پس از بحران‌های هسته‌ای که شوروی و ناتو پشت سر گذاشتند، پیمان ورشو با فروپاشی شوروی در سال ۱۹۹۱ از بین رفت و ناتو در سال ۱۹۹۴، یک مشارکت برای صلح با اعضای پیشین پیمان ورشو از جمله خود روسیه امضا کرد.
در سال ۱۹۹۹، ناتو اولین کشورهای اروپایی را که پیشتر تحت نفوذ شوروی بودند به عضویت خود درآورد: جمهوری چک، مجارستان و لهستان.
پس از اولین مداخلات نظامی ناتو در دهه ۱۹۹۰ در منطقه بالکان، پس از حملات ۱۱ سپتامبر سال ۲۰۰۱، آمریکا اولین کشوری بود که بند پنجم پیمان ناتو را مورد استناد قرار داد و ناتو در جنگ با طالبان افغانستان به آمریکا پیوست.
وقتی در سال ۲۰۰۴، چهار کشور اسلواکی، اسلوونی، بلغارستان و رومانی و سه جمهوری شوروی سابق، یعنی لیتوانی، استونی و لتونی به ناتو پیوستند، خشم مسکو برانگیخته شد.
اما این در سال ۲۰۱۴ بود که تنش‌ها میان ناتو و مسکو، پس از الحاق کریمه به روسیه بالا گرفت و ناتو همکاری‌های خود با مسکو را به حالت تعلیق درآورد.
در سال ۲۰۱۶، ناتو چهار گروه تاکتیکی چند ملیتی را در استونی، لتونی، لیتوانی و لهستان مستقر کرد. این کار، مهم‌ترین اقدام دفاع جمعی ناتو از زمان جنگ سرد ازیابی شد.
همچنین در نوامبر ۲۰۱۸، ناتو بزرگترین مانور نظامی خود از زمان جنگ سرد را در نروژ اجرا کرد.
چگونه کشورهای ناتو دوباره متحد شدند؟
در سال‌های اخیر ناتو دچار ناهماهنگی‌هایی شد؛ مثلاً ترکیه بدون هماهنگی با ناتو وارد جنگ سوریه شد و شبه‌نظامیان کرد متحد آمریکا را هدف قرار داد. یا دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور پیشین آمریکا، و امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، انتقادهایی را به این ائتلاف وارد کردند.
مکرون گفت ناتو دچار «مرگ مغزی» شده است. اما با این حال، در همین دوران سخت برای ناتو، مقدونیه شمالی به این ائتلاف پیوست.
با تهاجم روسیه به اوکراین، کی‌یف خواستار اجرای منطقه پرواز ممنوع بر فراز اوکراین از سوی ناتو شد، اما این سازمان آن را نپذیرفت و در مقابل، کمک‌های تسلیحاتی به اوکراین کرد.
در ۱۵ مارس سال جاری، در بحبوحه تهاجم روسیه به اوکراین، ولودیمیر زلنسکی اعلام کرد که اوکراین از درخواست خود برای عضویت در ناتو صرف‌نظر می‌کند، اما این تهاجم پیشتر تحرک و پویایی ناتو را برانگیخته بود.
ناتو در اواخر ماه مارس، جناح شرقی خود را با استقرار چهار گروه تاکتیکی در بلغارستان، رومانی، مجارستان و اسلواکی تقویت کرد.
ناتو که در پایان جنگ سرد، از دشمن سنتی خود محروم شده و در سال‌های اخیر نیز در پی اختلافات داخلی، دچار تفرقه میان اعضای خود شده بود، اکنون دوباره به دلیل وجودی خود پی برده و وحدت خود را بازیافته است.
