موضوع نمایش فیلم‌های ایرانی در اسرائیل این هفته با انتشار اظهارات و نوشته‌های سازندگان چند فیلم ایرانی حاضر در دوره‌های اخیر جشنواره‌های فیلم اورشلیم و حیفا بار دیگر مطرح شد. موضوعی که از زمان آغاز حضور و نمایش‌های بین‌المللی فیلم‌های ایرانی در مقاطع مختلف، سبب‌ساز حاشیه‌ها و بحث‌های مختلف بویژه در داخل ایران بوده است.
سی و هشتمین دوره جشنواره فیلم اورشلیم، مهم‌ترین جشنواره سینمایی اسرائیل از روز سه‌شنبه دوم شهریور آغاز می‌شود. در این جشنواره قرار است دو فیلم «شیطان وجود ندارد» ساخته محمد رسول‌اف در بخش استادان و «قصیده گاو سفید» ساخته بهتاش صناعی‌ها و مریم مقدم در بخش رقابتی نوظهورها به نمایش درآیند.
انتشار خبر حضور این دو فیلم در رسانه‌های داخل ایران با واکنش‌های متفاوت روبه‌رو شد.
غلامرضا موسوی، یکی از تهیه‌کنندگان فیلم «قصیده گاو سفید» روز یکشنبه در گفت‌وگو با خبرگزاری مهر خبر داد که او و کارگردانان فیلم با انتشار خبرها از حضور اثرشان در جشنواره اورشلیم مطلع شده‌اند. او گفت که به پخش‌کننده فرانسوی فیلم «ای میل زده» و ضمن درخواست «ارائه توضیحات» خواستار خروج فیلم از جشنواره اورشلیم شده است. آقای موسوی به علت این تصمیمش اشاره‌ای نکرد.
در واکنشی متفاوت اما کاوه فرنام و فرزاد پاک، تهیه‌کنندگان فیلم «شیطان وجود ندارد» با انتشار متن کوتاهی نوشتند که از نمایش فیلم‌شان در جشنواره اورشلیم نه تنها استقبال، بلکه به آن افتخار می‌کنند. آنها نوشتند «فیلم برای مردم و بینندگان ساخته می‌شود نه برای حکومت‌ها. نه تسلیم سانسورهای حکومتی در تولید می‌شویم نه زورگویی‌های حکومتی در انتخاب جغرافیای نمایش و مخاطب. هنر متعلق و در خدمت مردم است نه دولت ها.» به نوشته آنها «حق همه مردم دنیاست که هر چه می‌خواهند ببینند و حق و افتخار ماست مخاطب جهانی داشته باشیم »
بهتاش صناعی‌ها و مریم مقدم دو کارگردان فیلم «قصیده گاو سفید» اما با انتشار متن‌هایی در صفحات اینستاگرامشان واکنش متفاوت دیگری نشان دادند.
آقای صناعی‌ها حضور فیلمش در جشنواره فیلم اورشلیم را خارج از دایره تصمیم‌گیری کارگردانان و تهیه‌کننده اثر و مربوط به پخش کنندگان بین‌المللی فیلم دانست و نوشت که از زمان اعلام خبر نمایش فیلم در جشنواره اورشلیم کارگردان‌ها و تهیه کننده فیلم «تحت انواع فشارهای حاکمیتی و امنیتی قرار گرفته‌‌اند» تا فیلم را از جشنواره فیلم اورشلیم خارج کنند. آقای صناعی‌ها توضیح بیشتری درباره فشارهای امنیتی، افراد و نهادهای درگیر در آن ارائه نداد اما از ترکیب «#بایدببازی» استفاده کرد که اشاره به باخت اجباری ورزشکاران ایرانی در رقابت با حریفان اسرائیلی خود دارد.
مریم مقدم، دیگر کارگردان فیلم «قصیده گاو سفید» که بازیگر اصلی این فیلم هم هست، در متن خود با اشاره به «فشارهای حکومتی» و استفاده از «#بایدببازی» به نمایش فیلم‌های مجید مجیدی و اصغر فرهادی در سال‌های گذشته در اسرائیل اشاره کرد و نوشت: «فیلم‌های آقایان فرهادی و مجیدی بارها در اسرائیل اکران سراسری شده‌اند و البته این از نگاه من اتفاق خوبی است؛ که مردم جهان از راه سینما به هم نزدیک می‌شوند ولی آیا این درجه از استثنا گذاشتن بین خودی و وناخودی را جوابگو هستید؟» خانم مقدم همچنین به کارکردهای هنر در نزدیک‌ترین انسان‌ها به هم اشاره کرد.
موضوع نمایش فیلم‌های فیلمسازان شناخته شده سینمای ایران در سال‌های گذشته در اسرائیل در نوشته بهتاش صناعی‌ها هم مطرح شده بود.
حاشیه‌ای که پای وزیر را پیش کشید
حضور و نمایش فیلم‌های ایرانی در اسرائیل قدمتی چند دهه دارد. نخستن حاشیه جدی درباره نمایش فیلم‌های ایرانی در اسرائیل در تابستان سال ۱۳۷۶ رخ داد. زمانی که فیلم‌های «نوبت عاشقی»، «سلام سینما»، «گبه» و «نون و گلدون» همگی ساخته محسن مخملباف در جشنواره فیلم اورشلیم به نمایش درآمدند.
نمایش این فیلم‌ها با اعتراض نهادهای مختلف مدیریت سینمایی روبه‌رو شد. بنیاد سینمایی فارابی نمایش آنها را «نتیجه یک توطئه مشترک اروپایی-صهیونیستی»، «یک راهزنی آشکار» و «ناسازگار با ساده‌‌ترین اصول مراودات فرهنگی و بین‌المللی» دانست و اداره کل نظارت و ارزشیابی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هم آن اتفاق را «یک حرکت مذبوحانه سیاسی و غیر هنری» و «برنامه طراحی‌شده به منظور مخدوش کردن چهره منزه نظام مقدس جمهوری اسلامی» ارزیابی کرد.
با بالاگرفتن واکنش‌ها در مطبوعات مختلف، محسن مخملباف خبر داد که مصطفی میرسلیم، وزیر وقت فرهنگ و ارشاد اسلامی مرداد ماه سال ۱۳۷۳ در جلسه‌ای با حضور هشت نفر از فیلمسازان و مسئولان سینمایی وقت، اجازه فروش فیلم‌های ایرانی را به اسرائیل دادند و افزودند ما از اسرائیل فیلم نمی‌خریم اما برای تبلیغ ایران، به همه جا فیلم خواهیم فروخت.»
این اظهارنظر آقای مخملباف با تکذیب مصطفی میرسلیم مواجه شد که آخرین روزهای وزارتش را قبل از آغاز به کار دولت محمد خاتمی می‌گذراند. این تکذیب آقای میرسلیم با واکنش تند محسن مخملباف مواجه شد که در بیانیه دیگری نام افراد حاضر در آن جلسه را اعلام کرد و بر موضعش پای فشرد.
در پاسخ به این واکنش آقای مخملباف، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بیانیه دیگری منتشر کرد و در آن نوشت: «جناب آقای میرسلیم این اعتقاد قلبی را دارند که آثار هنری ما در هر جای عالم در معرض تماشای علاقه‌مندان قرار بگیرد، می‌تواند به عنوان اقدامی موثر باعث شناساندن ارزش‌های انقلاب بزرگ اسلامی شود.» (ماهنامه فیلم، شماره ۲۰۷)
با این جوابیه حاشیه‌های مربوط به نمایش فیلم‌های آقای مخملباف در آن مقطع به پایان رسید. محسن مخملباف بعدها در آغاز دهه ۹۰ سفری به اسرائیل کرد و فیلم «باغبان» را در آنجا با موضوع بهائیت ساخت. تعداد زیادی از فیلم‌های او و خانواده‌اش هم در اسرائیل به نمایش درآمد و از او نیز در سال ۹۴ با اهدای جایزه ویژه جشنواره فیلم اورشلیم تقدیر شد.
نمایش‌های جشنواره‌ای و اکران‌های عمومی
از دهه ۷۰ و پس از فیلم‌های محسن مخملباف، آثار دیگری از فیلمسازان شناخته شده سینمای ایران در اسرائیل نمایش داده شد. «طعم گیلاس» ساخته عباس کیارستمی، «بچه‌های آسمان» ساخته مجید مجیدی و «جدایی نادر از سیمین» ساخته اصغر فرهادی از شاخص‌ترین این فیلم‌ها بودند. نمایش فیلم «جدایی نادر از سیمین» به صورت اکران عمومی گسترده رخ داد. اقدامی که برای فیلم دیگر آقای فرهادی «فروشنده» هم تکرار شد. نمایش هر دوی این فیلم‌ها که جازه اسکار هم گرفتند با استقبال تماشاگران اسرائیلی روبه‌رو شد.
نمایش تعدادی از این فیلم‌ها باعث شکل‌گیری مجادلات دیگری شد که در تقریبا تمام آنها به مسئولیت و اختیار پخش کنندگان اشاره و گفته می‌شد که سازندگان فیلم‌ها در این نمایش‌ها نقشی ندارند. هرچند برخی از فیلمسازان به صراحت از این نمایش‌ها استقبال کرده‌اند.
محمد حقیقت، نویسنده و کارشناس آشنا به امور پخش بین‌المللی فیلم‌ها می‌گوید نمایش فیلم‌ها در کشورهای مختلف به نوع قراردادهای منعقد شده میان صاحبان فیلم‌ها و پخش‌کنندگان مربوط می‌شود و صاحبان نمی‌توانند مانع از نمایش فیلم‌ها در کشور خاصی بشوند مگر آنکه به صراحت در قراردادهای اولیه ممنوعیت نمایش فیلم در کشور یا جغرافیای خاص را ذکر کنند.
نمایش فیلم برای گفت‌وگوی فرهنگی
ماه آینده قرار است پس از پایان جشنواره اورشلیم، دیگر جشنواره سینمایی مهم اسرائیل، جشنواره حیفا برگزار شود که در آن فیلم ایرانی «پسر، مادر» هم حاضر است. مهناز محمدی کارگردان این فیلم با تأیید حضور فیلمش در این جشنواره به رادیو فردا گفت که از نمایش فیلم به عنوان یک گفت‌وگوی فرهنگی در اسرائیل استقبال می‌کند.
فیلم «پسر، مادر» با فیلمنامه‌ای از محمد رسول‌اف روایتگر زندگی یک زن سرپرست خانواده در ایران امروز است که به دلیل مشکلات عدیده مالی و متزلزل بودن موقعیت کاری، ناگزیر از ازدواجی می‌شود که نتیجه آن دوری از فرزندش است.
۴۳ سال عدم نمایش فیلم اسرائیلی در ایران
باوجود درخواست یکی از تهیه‌کنندگان فیلم «قصیده گاو سفید» برای خروج این فیلم از جشنواره فیلم اورشلیم، نام آن همچنان در وب‌سایت جشنواره دیده می‌شود و برنامه نمایش آن هم پابرجاست. مسئولان جشنواره اورشلیم هم واکنشی به این درخواست نشان نداده‌اند.
فیلم «قصیده گاو سفید» به کارگردانی بهتاش صناعی‌ها و مریم مقدم سال گذشته در بخش مسابقه جشنواره فیلم برلین به نمایش درآمد و پس از آن در جشنواره‌های مهم دیگری چون ترابیکا در آمریکا هم حضور یافت. این فیلم که داستانی درباره تبعات اعدام اشتباه یک متهم برای خانواده‌اش دارد قرار است هفته آینده در بخش مرور جشنواره فیلم کارلووی‌واری در جمهوری چک هم نمایش داده شود.
نمایش فیلم‌های ایرانی در اسرائیل در حالی طی سه دهه گذشته به تناوب ادامه داشته که از زمان وقوع انقلاب سال ۵۷ در ایران، هیچ فیلمی از اسرائیل چه به صورت نمایش عمومی و چه به صورت نمایش جشنواره‌ای در سینماهای ایران به نمایش در نیامده است.
