حدود پنج ماه از آغاز اجرای توافق اتمی بین ایران و گروه پنج به علاوه یک می‌گذرد. توافقی که تهران در پی آن متعهد به اعمال محدودیت‌هایی در برنامه هسته‌ای‌اش شد و در مقابل تحریم‌های هسته‌ای علیه ایران بر طرف شد.
در این میان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مسئولیت نظارت بر نحوه اجرای تعهدات ایران را دارد و در تازه ترین گزارشش می‌گوید ایران تا به حال به این تعهدات پایبند بوده است.
نشست فصلی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در وین هنوز برگزار نشده اما طبق روال سال‌های گذشته در آستانه این نشست، خبرگزاری‌های بین‌المللی به نسخه‌ای از گزارش مدیرکل آژانس دست پیدا کردند که در‌آن از پایبندی ایران به تعهداتش گفته شده است.
بنا بر گزارش‌ها، ایران در ماه‌های گذشته ذخیره اورانیوم غنی‌شده خود را بنا بر آنچه که در برجام به آن متعهد شده، در سطح زیر سیصد کیلوگرم نگه داشته است و ذخیره آب سنگین نیز پایین‌تر از سطح مجاز ۱۳۰ تن نگه داشته شده است.
موضوع ذخیره آب سنگین در روزهای اخیر خبرساز شده بود. ایران در پی به اجرا در آمدن برجام و تفاهمی که با شش کشور کرده بود، ۳۲ تن از این ذخیره را به آمریکا فروخت. اما قانونگذاران آمریکایی با این موضوع به شدت مخالفت کردند.
در روزهای اخیر بار دیگر مجلس نمایندگان آمریکا، خرید آب سنگین از ایران را ممنوع کرد. طرحی که پیشتر یکبار به مجلس سنا رفته و رأی نیاورده بود. این بار نیز باید توسط سنا تصویب شود و به موافقت رئیس‌جمهور آمریکا نیز احتیاج دارد.
در واکنش به این تصمیم در ایران، پنجشنبه شب عباس عراقچی، رئیس ستاد پیگیری اجرای برجام گفت: «اینکه آمریکا از ایران آب سنگین نخرد، می‌تواند به افزایش ذخایر ایران منجر شود که این مسئله‌ای است که خود آنها طالب بودند که صورت نگیرد. و در حقیقت کنگره اقدامی خلاف منافع خود آمریکا صورت می‌دهد».
به گفته آقای عراقچی از نظر ایران این مصوبه هیچ اهمیتی ندارد، و تهران به تولید آب سنگین ادامه می‌دهد، مازاد بر نیاز خود را برای فروش عرضه می‌کند و «اگر می‌خواهند بخرند، نمی‌خواهند هم نخرند».
این صحبت‌های معاون وزیر امور خارجه ایران در حالی مطرح می‌شود که مارک فیتزپاتریک، مدیر اجرایی انستیتوی بین‌المللی مطالعات استراتژیک در واشنگتن به رادیوفردا می‌گوید:
«ایران سطح آب سنگین را در حد مجاز نگه داشته، چون میزان اضافی ذخیره آب سنگین خود را صادر کرده است. آمریکا داوطلب خرید این مواد شد تا ایران بتواند متعهد به برجام بماند، اما این موضوع تبدیل به یک موضوع سیاسی در آمریکا شده که یک سؤال از سوی منتقدان توافق مطرح می‌شود که چرا ایران اصلاً احتیاج به تولید آب سنگین دارد؟ چرا که ایران میزان لازم برای رآکتور بازطراحی شده را در اختیار دارد.
به نظرم این یک سؤال مشروع است چون ایران احتیاجی به ادامه تولید آب سنگین ندارد و اگر به تولید ادامه دهد و از سطح مجاز عبور کند کدام کشور به جز آمریکا آن را خواهد خرید.»
آن طور که عباس عراقچی روز پنجشنبه گفته، تهران در حال مذاکره برای فروش چهل تن آب سنگین با یک کشور دیگر است اما به نام آن کشور اشاره نکرد. آقای فیتزپاتریک در آمریکا معتقد است که خریداران بالفعل زیادی برای آب سنگین وجود ندارد و می‌گوید:
«آب سنگین می‌تواند در مقیاس کم برای مصارف صنعتی متعددی استفاده شود، من نمی‌دانم کدام کشور احتیاج به خرید آب سنگین دارد اما کشورهایی که راکتور‌های تحقیقاتی دارند مثل هند، ممکن است به آب سنگین احتیاج داشته باشند، اما نمی‌دانم هم‌اکنون کدام کشور با ایران در حال مذاکره در این زمینه است.»
خبرگزاری آسوشیتدپرس نکته دیگری را در مورد گزارش آژانس پررنگ کرده. این خبرگزاری می‌گوید، از موضوعاتی که بالفعل می‌تواند نگران‌کننده باشد، این است که ایران به آژانس اطلاع داده است که می‌خواهد برای سانتریفوژهایش روتور یا چرخانه بسازد، که این خبرگزاری می‌گوید اگرچه ایران مجاز به تولید این بخش از دستگاه‌های غنی‌سازی اورانیوم است، اما در این زمینه محدودیت وجود دارد.
بنا بر یکی از ضمائم برجام در زمینه تحقیق و توسعه «ایران تنها ماشین‌های سانتریفیوژی از جمله روتورهای مناسب برای جداسازي ایزوتوپ‌ها یا هر قطعه دیگر ماشین سانتریفیوژ را تولید خواهد کرد که نیازمندی‌های غنی‌سازی و تحقیق و توسعه غنی‌سازی» بر مبنای برجام را برآورده سازد.
مارک فیتزپاتریک که پیشتر در وزارت خارجه آمریکا در حوزه خلع سلاح کار می‌کرده می‌گوید:
«نگرانی در اینجاست که آیا ایران اصلاً احتیاج به تولید روتور دارد یا نه چرا که این کشور هزاران سانتریفوژ غیرفعال دارد که در انبار نگهداری می‌شود و تنها حدود پنج هزار سانتریفوژ فعالند و از سایر آنها می‌تواند برای مسائلی چون جایگزین کردن قطعات و تعمیر استفاده کند.
البته ایران اقدام نکرده و به آژانس تنها اطلاع داده که قصد این کار را دارد، و مشخص نیست که آیا این قصد برای تولید روتور سانتریفوژهای نسل اول است یا برای مدل‌های پیشرفته است که ایران برای تحقیق و توسعه در آن زمینه، محدودیت‌های سفت و سختی را بر مبنای برجام پذیرفته است.
سؤال‌ها پیرامون تحقیق و توسعه و روتورهای تازه، مشروع است اما تا اینجا ایران نقض تعهد نکرده و اینکه پیشتر درباره قصد خود به آژانس اطلاع داده، نمونه‌ای از اقدام شفاف است».
در راستای اجرای توافق هسته‌ای، در مسکو نیز سرگئی ریابکوف معاون وزیر خارجه روسیه گفته است ایران و گروه پنج به علاوه یک، برنامه‌ای برای برگزاری جلسه کمیسیون مشترک در سطح معاونان سیاسی ندارند چرا که توافق در حال اجراست و این جلسات در وین در سطح کارشناسان و «به صورت فشرده» در حال برگزاری است.
