در پی کودتای شکست خورده هفته گذشته در ترکیه، نبردی علیه جنبش گولن در قرقیزستان شکل گرفته که ممکن است به زودی دامنه آن به کشورهای بیشتری برسد.
مشاجره اصلی بین دو دانشگاه مهم بیشکک صورت گرفته است. دانشگاه‌هایی که هر دو در بین بهترین مؤسسات آموزش عالی این کشور قرار دارند و محل قرار گرفتن آنها هم چند کیلومتر بیشتر با هم فاصله ندارد.
یکی از این دو دانشگاه، دانشگاه ماناس است که بودجه آن توسط دولت ترکیه تأمین می‌شود، و دانشگاه دیگر، آتاتورک- آلاتو نام دارد که سرمایه آن را شبکه جهانی آموزش اسلامی فتح الله گولن تقبل کرده است.
فتح الله گولن مردی است که دولت آنکارا او را مسئول کودتای روز ۱۵ جولای که منجر به مرگ صدها نفر شد، می‌داند. اما آقای گولن که از سال ۱۹۹۹در تبعید در آمریکا زندگی می‌کند، هر گونه دخالتش را در این کودتا رد می‌کند.
بلافاصله بعد از اینکه کودتا شکست خورد، رئیس قرقیزی دانشگاه ماناس، انجمنی را برای محکومیت کودتا ایجاد کرد. صباح‌الدین بالف همچنین در روز ۱۸ جولای از فرصت استفاده کرد تا به شهروندان قرقیز در مورد احتمال اتفاقی شبیه کودتای ترکیه در قرقیزستان و پیامدهای وحشتناکش هشدار دهد.
چنین دیدگاه‌هایی توسط استادان و دانشجویان دانشگاه آتاتورک-آلتو (وابسته به گولن) به چالش کشیده می‌شود. ناردین کاپاروف، یکی از این استادان معتقد است:
«توسعه آموزش، وحدت، و تأکید بر اهمیت علومی چون ریاضی، زیست‌شناسی، شیمی و غیر چطور می‌تواند به عنوان فعالیت‌های مشکوک تلقی شوند؟»
اولین نشانه‌ها
در حال حاضر بحث‌های متعددی در کشورهای مختلف در مورد تلاش‌های آنکارا برای سرکوب جنبش گولن در داخل و خارج از ترکیه در گرفته است. هدف این سرکوب قطع کردن ریشه‌های مالی شبکه‌ای است که جنبش گولن با استفاده از آن از مؤسسات آموزشی‌اش در حدود ۱۵۰ کشور دنیا پشتیبانی می‌کند.
بنا بر گزارش‌ها، در روز ۲۰ ژوئیه، رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه درخواست کرد ملاقاتی با گیورگی کویریکاشویلی، نخست‌وزیر گرجستان داشته باشد. او اعلام کرد در این ملاقات قصد دارد به همراه آقای کویریکاشویلی، فعالیت‌های مدارس گولنی را در گرجستان از نزدیک بررسی نماید.
دو روز پیش از آن، کنسول ترکیه در بندر باتومی گرجستان از والدین خواست که فرزندان‌شان را به مدارس وابسته به گولن نفرستند چون در این مدارس ایدئولوژی تروریسم به فرزندان‌شان تدریس می‌شود.
همچنین گزارش شده، اردوغان از آذربایجان بر آذربایجان هم فشار آورده تا مؤسسات وابسته به گولن را کنترل کند. یک روز بعد از تماس تلفنی اردوغان با الهام علی‌اف رئیس‌جمهور آذربایجان، باکو دستور تعطیلی موقت یک شبکه تلویزیونی خصوصی را صادر کرد که اعلام کرده بود قصد دارد با گولن یک مصاحبه داشته باشد.
در روز ۲۰ ژوئیه، باکو دانشگاه قفقاز را که یکی از دانشگاه‌های مرتبط به گولن قلمداد می‌شود و از بهترین مؤسسات تحصیلات عالی جمهوری آذربایجان به حساب می‌آید، به همراه یک روزنامه تعطیل کرد.
در سال‌های گذشته تعداد زیادی از دیگر دانشگاه‌های وابسته به گولن نیز بر اساس درخواست دولت ترکیه که یکی از نزدیک‌ترین شرکای آذربایجان به حساب می‌آید، تعطیل شده بودند.
ویلیام پارک، یکی از کارشناسان ترکیه در کینگز کالج لندن، معتقد است: «دو ویژگی که شبکه گولن را منحصربه‌فرد می‌کند عبارت است از گستردگی منابع آنها به نحوی که شبکه گولن در ترکیه تا درون خیریه‌ها و مشاغل هم نفوذ کرده است، و همچنین ذات سیاسی فعالیت‌های این شبکه. بنابراین گرایش آنها به وابسته ماندن به شبکه خودشان می‌تواند به آسانی تهدیدکننده، سیاسی و کنترل‌شده انگاشته شود».
تشکیلات گولن اعضایش را تشویق می‌کند تا به همدیگر اتکا کنند، با یکدیگر داد و ستد داشته باشند، و بخشی از عایدات خودشان را هم در همان تشکیلات سرمایه گزاری نمایند. به خصوص تجار تشویق می‌شوند تا گروه‌های منطقه‌ای تشکیل دهند و روی مدارس سرمایه‌گذاری کنند و برای دانش‌آموزان فقیر بورس‌های تحصیلی در نظر بگیرند.
برنامه تحصیلی این مدارس غربی است، و در آن مباحث به زبان‌های انگلیسی و ترکی تدریس می‌شوند. استادان در خوابگاه‌ها به همراه دانشجویان زندگی می‌کنند و نوشته‌های مذهبی گولن هم در ساعات بعد از پایان کار مدارس تدریس می‌شود و ارتباطات نزدیک درون گروهی حتی در زمان اشتغال دانشجویان هم حفظ می‌شود.
پیشینه پرحادثه
آسیای میانه یکی از اولین مناطقی است که دولت ترکیه در دهه ۹۰ میلادی مدارسی را در آن برپا کرد تا نفوذ فرهنگ ترک را در این کشورها رقم بزند. بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، این مدارس در تمامی کشورهای تازه استقلال‌یافته آن منطقه با حمایت دولت‌های محلی تأسیس شد.
با این وجود، تعداد زیادی از همین دولت‌های محلی بعد از مدتی به مخالفت با این مدارس پرداختند. ازبکستان در ابتدای دهه اول قرن ۲۱ این مدارس را تعطیل کرد، ترکمنستان در سال‌های ابتدایی دهه دوم قرن جاری، و تاجیکستان هم در سال گذشته.
روسیه هم که در آغاز از فعالیت‌های این مدارس در تاتارستان و باشقیرستان استقبال کرده بود، در سال‌های آغازین دهه پیشین این مدارس را به سیستم آموزشی دولتی ضمیمه کرد.
-------------------------------------------------
* این مطلب برگرفته از گزارش چارلز رک‌نیگل، گزارشگر رادیو اروپای آزاد/ رادیو آزادی است.
