سهم ایران در گرمایش زمین؛ خشکسالی از کالیفرنیا تا ایران
بخش دیگری از گزارش مجمع جهانی تغییرات آب و هوا، منتشر شد و این بار بر مسئولیت‌پذیری کشورها در قبال گرمایش زمین تاکید شده است. سهم و مسئولیت ایران در این زمینه چقدر است؟ نظر هاتف مدنی، استاد دانشگاه را در زمینه انرژی خواهیم داشت.
همینطور درباره شباهت‌های خشکسالی ایران و کالیفرنیا و روش‌های آمادگی و مبارزه با آن، نظر جی لاند، استاد دانشگاه کالیفرنیا در دیویس در رشته مهندسی و مدیریت آب را در هجدهمین برنامه محیط زیست رادیو فردا می‌خوانیم.
تعطیلی نیروگاه‌ها با سوخت فسیلی و فرصت ۱۵ ساله برای جایگزینی انرژی‌های نو
«نیروگاه‌هایی که با سوخت فسیلی کار می‌کنند باید تعطیل شوند. فقط ۱۵ سال برای کنترل نسبی گرمایش زمین وقت داریم و انرژی‌های تجدیدپذیر باید هر چه سریع‌تر جایگزین سوخت‌های فسیلی شوند.»
مجمع جهانی تغییرات آب و هوا، گزارش تازه خودش را منتشر کرد همراه با هشدارهای فراوان به دولت‌ها و مردم؛ بخشی از این هشدار‌ها به تحول در صنعت در کشورها برمی‌گردد.
هشداری که به گفته هاتف مدنی، استاد کالج سلطنتی سوئد در رشته مدیریت انرژی، بسیار جدی است: «هشدار اصلی در این زمینه است که اگر بخواهیم افزایش دما در اثر افزایش گازهای گلخانه‌ای را نسبت به دوران ماقبل صنعتى محدود به دو درجه بکنیم، نیاز به تحول عظیمی در تولید، توزیع و مصرف انرژی داریم. در این گزارش تاکید شده، بحث تغییرات آب و هوایی مسئله‌ای با مقیاس جهانی است و نیاز به مسئولیت‌پذیرى همه کشورها دارد.»
او تاکید می‌کند: «موضوع محدود به یک کشور خاص نمی‌شود و همه باید مسئولیت‌پذیر باشیم. اهداف مهمى مثل سلامت جامعه، امنیت در تامین مواد غذایی، کیفیت محیط زیست در سطح ملی، دسترسی به انرژی و توسعه پایدار با تغییرات آب و هوایى ارتباط دارد و اجرای سیاست‌های موثر در جهت کاهش گازهاى گلخانه‌ای می‌تواند دستیابى به این اهداف را تسهیل کند.»
نقش و سهم ایران برای مقابله با گرمایش زمین
در بخشی از این گزارش آمده، تعلل در مبارزه با گرمایش زمین، هزینه مالی این کار را افزایش می‌دهد اما در حال حاضر، هزینه کنترل گرمایش زمین «نسبتا اندک» است و در اقتصاد کشورها اخلالی ایجاد نمی‌کند.
این گزارش می‌گوید: اگر کشورهای جهان برای مقابله با گرمایش زمین اقدام جدی نکنند، دمای هوای کره زمین تا سال ۲۱۰۰ میلادی، سه تا چهار درجه سانتیگراد گرم‌تر خواهد شد.
اگر بحث مسئولیت‌پذیری در این زمینه است، سهم ایران در این بخش چقدر است؟ ایران برای کمک به کاهش گازهای گلخانه‌ای یا کند کردن گرمایش کره زمین، چه می‌تواند بکند؟
هاتف مدنی، استاد کالج سلطنتی سوئد در رشته مدیریت انرژی
هاتف مدنی، پژوهشگر در زمینه انرژی‌های تجدیدپذیر در استکهلم، می‌گوید: «قسمت عمده‌اى از تولید انرژی در ایران، برای مصرف داخلی است. این شرایط در آینده بد‌تر خواهد شد، چون ایران کشور در حال رشد است. تولیدی که در حال حاضر به دلایل سیاسی متوقف شده، به شدت رشد خواهد کرد. در این شرایط مجبور خواهیم شد قسمت عمده تولید انرژی را که سوخت فسیلی مثل نفت و گاز است، برای مصرف داخلی در کشور در نظر بگیریم. با این شرایط کم‌کم به یک واردکننده عمده انرژی تبدیل می‌شویم.»
او به لزوم برنامه‌ریزی برای آینده انرژی در ایران تاکید می‌کند :«اگر نگاه استراتژیک و درازمدت به این موضوع داشته باشیم باید انرژی‌های نو را جایگزین سوخت‌های فسیلی کنیم و از منابع نفت و گاز کشور استفاده مفیدترى در معادلات جهانى بکنیم. ایران هم در نفت و گاز هم در منابع انرژى تجدیدپذیر غنى است، ولی بلد نیستیم از هیچکدام درست استفاده کنیم.»
ایران بهترین منابع انرژی پاک را دارد، اما استفاده نمی‌کند
مجمع بین‌المللی تغییرات آب‌وهوا جدود دو هفته پیش اعلام کرد، سلامت٬ اقتصاد، منابع آب و وضعیت غذای میلیارد‌ها تن به خاطر گرمایش زمین به خطر افتاده است؛ پدیده‌ای که انسان‌ها به وجود آورده‌اند.
کاهش مصرف سوخت فسیلی و سرمایه‌گذاری در انرژی خورشیدی و باد که به آنها پاک و تجدیدشونده می‌گویند و صرفه‌جویی در مصرف انرژی از جمله راه‌های کاهش سرعت گرمایش زمین است.
راه‌هایی که به گفته هاتف مدنی، استاد دانشگاه و پژوهشگر در زمینه انرژی، در ایران به سادگی قابل انجام است: «امکان استفاده از انرژی‌های پاک در ایران همیشه وجود دارد. ایران برای استفاده از انرژی خورشیدی و باد یا انرژی زمین‌گرمایی و زیست‌توده، موقعیت جغرافیایی عالی دارد، چون منابع تجدیدپذیر در ایران به وفور پیدا می‌شود. همانقدر که نفت و گاز داریم، منابع پاک انرژی هم داریم. ایران، بزرگ‌ترین ذخیره گاز دنیاست و از طرف دیگر سومین مصرف‌کننده گاز جهان هم هست. ایران بیشترین رشد مصرف گاز را در دنیا دارد. ما به همان اندازه که تولید کننده بزرگی هستیم مصرف کننده بزرگى هم هستیم.»
این پژوهشگر و استاد دانشگاه در زمینه انرژی اضافه می‌کند: «با نگاه بلندمدت می‌توان درک کرد، نفت و گاز نمی‌تواند به عنوان منبع انرژی، پایدار بماند. با داشتن نگاه درازمدت، در زمینه انرژی‌های نو و پاک سرمایه‌گذاری می‌کنیم. این روندی است که ناگزیریم، طی کنیم تا از دنیا عقب نمانیم.»
شباهت خشکسالی در ایران و کالیفرنیا
این‌بار به شکل مشخص به ۳۷ میلیون ایرانی هشدار داده شد؛ هشدار در این زمینه که بقیه استان‌ها غیر از تهران هم در معرض چیزی که تنش آبی نامیده می‌شود، قرار گرفته‌اند: اگر شهروندان اراک، اصفهان، شیراز، قزوین، قم، کرج، کرمان، مشهد، همدان و یزد، تابستان امسال در مصرف آب صرفه‌جویی نکنند، محدودیت آب گریبان خودشان را خواهد گرفت.
مسئولان می‌گویند این محدودیت از قطع‌شدن آب مصرف‌کنندگان تا جیره‌بندی آب گستردگی دارد. برخی مسئولان می‌گویند شهروندان تهران باید ۲۰ درصد در مصرف آب صرفه‌جویی کنند و برخی دیگر می‌گویند مردم بقیه استان‌ها که نیمی از جمعیت ایران را تشکیل می‌دهند، باید ۱۰ درصد از آب مصرفی خودشان کم کنند. آنها از خشکسالی می‌گویند. تهدیدی که گویا کل ایران را در برخواهد گرفت و تابستان ۹۳ را سخت‌تر و خشک‌تر خواهد کرد.
کارشناسان آب می‌گویند شرایط ایران شبیه ایالت کالیفرنیا در غرب آمریکا در کرانه اقیانوس آرام است.
این را جی لاند، استاد دانشگاه کالیفرنیا در دیویس در رشته مهندسی و مدیریت آب ـ که یکی از دانشگاه‌های پیشتاز دنیا در این زمینه است ـ تایید می‌کند با تاکید بر اینکه به شکل خاص درباره خشکسالی در ایران نمی‌داند.
او از شباهت شرایط خشکسالی در ایران و آمریکا می‌گوید:«به طور کلی در اقلیمی که کالیفرنیا و ایران در آن قرار دارند، ما همیشه شاهد خشکسالی خواهیم بود. همانطوری که در شرق آمریکای شمالی همیشه طوفان شدید داریم و در مرکز ایالات متحده گردباد داریم، خشکسالی هم یک پدیده طبیعی است که هر از چند گاهی، پبش می‌آید.»
خشکسالی در مسیر پایتخت ایران؛ چه باید کرد؟
مسئولان می‌گویند: بارندگی در سال‌های گذشته به شدت کم شده است. این روند به گفته آنها در سال‌های آینده، ادامه دارد و پدیده خشکسالی در برخی از استان‌های کشور از جمله تهران دور از انتظار نخواهد بود.
جی لاند که مدیر مرکز علوم حوضه آبریز در دانشگاه دیویس است، از روش‌های آمادگی برای
عضو پیشین «مشاوران طرح جامع آب کالیفرنیا» ، مدیر مرکز علوم حوضه آبریز در دانشگاه دیویس و استاد دانشگاه کالیفرنیا در دیویس در رشته مهندسی و مدیریت آب
خشکسالی می‌گوید؛ اولین روشی که بر آن تاکید دارد، مدیریت درست منابع آب است: «کار اصلی که می‌توانیم انجام دهیم این است که منابع و مصارف آب را جوری مدیرت کنیم که کمتر از خشکسالی رنج ببریم و همیشه برای خشکسالی آماده باشیم. خشکسالی همیشه برای ما سختی و هزینه دارد ولی غیرممکن است که از خشکسالی صدمه نبینیم.»
استان‌های البرز، خراسان شمالی و تهران نسبت به میانگین بلندمدت به ترتیب افت بارش شدیدی را تجربه کرده‌اند. استان‌های اطراف کلانشهر تهران از جمله سمنان، البرز و گلستان از نظر بارندگی و ذخیره آب در شرایط بحرانی و حاد قرار دارند و گفته می‌شود، شکل‌گرفتن خشکسالی برای بلندمدت در پایتخت دور از انتظار نخواهد بود.
به گفته جی لاند که عضو «مشاوران طرح جامع آب کالیفرنیا» بوده، در این ایالت امسال یک خشکسالی بسیار شدید در پیش است :«حتی اگر در ادامه سال، بارندگی خوبی داشته باشیم، به واسطه این خشکسالی، بعضی از محصولات کشاورزی را نمی‌توانیم تولید کنیم؛ امکان آبیاری محدودتر می‌شود و مصرف‌کنندگان شهری باید کمتر آب مصرف کنند.»
او تاکید می‌کند، همینطور در مقایسه با حالت عادی، هنگام خشکسالی باید آب زیرزمینی بیشتری برداشت شود: «باید از آب ذخیره‌شده پشت سدها بیشتر استفاده کنیم. همه اینها ما را مجبور می‌کند که با نگرش درازمدت سیاست‌ها و برنامه‌ریزی را طوری تغییر بدهیم که صدمات خشکسالی آینده را کاهش دهد.»
جی لاند، درباره چگونگی پیش‌بینی خشکسالی می‌گوید :«فکر نمی‌کنم که بتوانیم خشکسالی را با دقت بالایی پیش‌بینی کنیم. مثلا نمی‌توانیم بگوییم دو سال دیگر حتما یک خشکسالی اتفاق می‌افتد. ولی این را می‌توانیم بگوییم که در این منطقه در دنیا، در آینده خشکسالی اتفاق خواهد افتاد. می‌توانیم پیش‌بینی کنیم که خشکسالی خواهیم داشت و بعضی خیلی بزرگ و شدید خواهند بود. ولی نمی‌توانیم بگوییم شدت خشکسالی در هر سال چقدر خواهد بود.»
پیش از این بیشترین میزان نگرانی به خشک شدن دریاچه‌ها و تالاب‌ها در ایران مرتبط بود اما از زمستان گذشته تا امروز، دولت در هشدارهای پی‌درپی اعلام می‌کند، از امسال برای تامین آب آشامیدنی برخی شهرها نیز با مشکل روبه‌رو خواهد شد.
