سی و هشتمین نشست شورای حقوق بشر سازمان ملل، پس از سه هفته کار بر روی موضوعات مختلف حقوق بشری، روز جمعه ۱۵ تیرماه به کار خود پایان داد. در این نشست علاوه بر انتقادهایی که از وضعیت حقوق بشر در ایران مطرح شد، جاوید رحمان، حقوقدان پاکستانی- بریتانیایی، به عنوان گزارشگر ویژه جدید سازمان ملل در امور حقوق بشر در ایران معرفی شد.
شورای حقوق بشر سازمان ملل، پس از سه هفته کار بر روی موضوعات مختلف حقوق بشری در روز جمعه ۱۵ تیرماه، به کار خود پایان داد. این سی و هشتمین نشست این شورا بود، شورایی که هر بار میزبان نمایندگان کشورهای مختلف و ده‌ها مدافع حقوق بشر است، با هدف بررسی وضعیت حقوق بشر در نقاط مختلف دنیا و یافتن راه‌کاری برای بهبود وضعیت زندگی همه انسان‌ها فارغ از هر رنگ و نژاد و ملیت.
ایران نیز یکی از کشورهایی است که در نشست‌های سالیان اخیر این شورا نامش بارها از زبان مدافعان حقوق بشر شنیده شده است. از زبان افرادی که سعی دارند صدای آن دسته از شهروندان ایران باشند که به گفته آنان صدایشان به گوش کسی نمی‌رسد.
یکی از این مدافعان حقوق بشر حسن نایب‌هاشم است که به عنوان نماینده نهاد «همه حقوق بشر، برای همه در ایران» در ژنو حضور داشت، او درباره نشست اخیر می‌گوید:
«در هفته اول گزارشگران ویژه موضوعی گزارش خود را دادند و یکی از مهم‌ترین مسائل در مورد ایران، اعدام‌ها ست. گزارشگر ویژه اعدام گزارش خود را داد و گزارش کمیسر عالی حقوق بشر سازمان ملل درباره ایران بود که ما درباره آن و عدم همکاری ایران صحبت کردیم. گزارشگر ویژه آزادی بیان صحبت کرد و نیز گرارشگر ویژه بهداشت که درباره مسئله بهداشت در زندان‌های ایران صحبت کرد و ما نیز درباره شاریط بد زندان فشافویه و زندان قرچک صحبت کردیم».
مدافعان حقوق بشر در فرصت‌هایی که به آنان داده شد از موارد دیگری نیز سخن گفتند؛ از اعدام‌ها٬ بازداشت‌ها و صدور احکام زندان برای فعالان سیاسی و مدنی در ایران گرفته تا حق آزادی بیان٬ حقوق زنان و حقوق اقلیت‌های مذهبی و قومی در ایران که به گفته فعالان حقوق بشر «نقض می‌شود». مواردی که در گزارش‌های پیشین گزارشگران ویژه سازمان ملل برای ایران هم مطرح شده بود.
اما سروش فدایی فعال حقوق بشر و بهایی ساکن بریتانیا اینها را کافی نمی‌داند:
«گزارشگران ویژه قبلی با اینکه خیلی تلاش کردند تا بتوانند گزارشی عادلانه از وضعیت گروه‌های مختلف در ایران از جمله بهاییان ارائه دهند، اما فعلا وضعیت تغییری نکرده است. امیدوارم گزارشگر جدید با روشی جدید بتواند به بهبود وضعیت همه اقلیت‌ها از جمله بهاییان کمک کند. من فکر می‌کنم مشکل اصلی دسترسی به افرادی ست که او بتواند با آنان صحبت کند».
در نشست اخیر شورای حقوق بشر، نمایندگانی از جمهوری اسلامی نیز حضور داشتند، اما در واکنش به انتقادهای مطرح شده درمورد ایران، ترجیح دادند سکوت اختیار کنند و در دقایقی که فرصت صحبت داشتند از اوضاع خاورمیانه گفتند؛ از اوضاع یمن، سوریه و اسرائیل.
موضعی که به گفته حسن نایب‌هاشم طی سال‌های اخیر همواره توسط مقام‌های ایران تکرار شده است:
«موضع‌گیری مقام‌های ایران کاملا سیاسی است و در تمام این سال‌ها نیز چنین بوده و تنها وقتی که گزارشگر ویژه ایران گزارش خود را ارائه می‌دهد به آن پاسخ می‌دهند و همیشه هم تکرار می‌کنند که این گزارش عینی و واقعی نیست و البته به گزارشگر ویژه اجازه سفر به ایران را هم نمی‌دهند».
در این میان هیئت نمایندگی جمهوری اسلامی ایران در شورای حقوق بشر، حاضر نشد به پرسش‌های خبرنگار اعزامی رادیوفردا به ژنو نیز پاسخ دهد.
در آخرین روز از سی و هشتمین نشست شورای حقوق بشر در ژنو، جاوید رحمان حقوقدان پاکستانی- بریتانیایی، رسماً به عنوان گزارشگر ویژه سازمان ملل در امور حقوق بشر در ایران معرفی شد و نماینده هیچ یک از کشورهای حاضر در این نشست نسبت به آن اعتراض نکرد حتی ایران.
با این حال مقام‌های جمهوری اسلامی بارها این سمت را «نامشروع» خوانده و اعلام کرده‌اند که آن را به رسمیت نمی‌شناسند.
ایمان ابراهیمی نماینده «سازمان بین‌المللی توسعه آموزش» که در نشست شورای حقوق بشر با مقام‌های جمهوری اسلامی صحبت کرده درباره موضع آنان می‌گوید:
«وقتی با مقام‌های ایران صحبت می‌کنیم در پاسخ می‌گویند اصلا چنین چیزی نیست و وضعیت ایران در رسانه‌های خارجی و اینترنت بزرگ‌نمایی می‌شود. نمایندگان ایران انتقادها را قبول ندارند، در نشست حضور می‌یابند انتقادها را می‌شنوند و اگر هم ناراحت شوند در نهایت جلسه را ترک می‌کنند».
شورای حقوق بشر سازمان ملل، در فروردین سال ۹۰ با تصویب قطعنامه‌ای تصمیم گرفت گزارشگری ویژه برای بررسی وضعیت حقوق بشر در ایران تعیین کند.
در پی این تصمیم احمد شهید، دیپلمات و فعال حقوق بشر اهل مالدیو، در خردادماه سال ۹۰ به عنوان گزارشگر ویژه سازمان ملل در امور حقوق بشر در ایران انتخاب شد.
احمد شهید٬ پنج سال و نیم عهده‌دار این سمت بود و در این مدت در گزارش‌های متعدد خود٬ مقام‌های ایران را به «نقض حقوق بشر» متهم کرد.
گزارش‌هایی که مقام‌های جمهوری اسلامی ایران آنها را «دروغ٬ بی‌اعتبار و مبتنی بر اظهارات افراد معاند نظام» توصیف کردند.
مصطفی محمدی نماینده نهاد «دفاع از قربانیان خشونت»، نهاد مستقر در ژنو نیز انتقادهایی به گزارش‌های پیشین احمد شهید درباره ایران دارد:
«برخی از این موارد در ایران رخ داده اما به بخشی از آن باید با نگاه بین‌فرهنگی بنگریم یعنی باید به تنوع فرهنگی توجه شود. من اصل این گزارش را رد نمی‌کنم اما فکر می‌کنم به گزارش او نقدهایی وارد است. نگاهی که به ایران می‌شود نگاهی افراطی است. یعنی ایران را کاملا بسته دیدن و فیلتر دیدن و اوضاع را بحرانی دیدن».
در حالی که احمد شهید بارها اعلام کرد که گزارش‌های خود را بر اساس مصاحبه با ده‌ها تن از «قربانیان نقض حقوق بشر» در داخل و خارج از ایران تهیه کرده است.
پس از او عاصمه جهانگیر، حقوقدان و فعال حقوق بشر اهل پاکستان، در آبان ماه سال ۹۶ عهده‌دار این سمت شد.
عاصمه جهانگیر نیز در گزارش‌های خود، با اشاره به مواردی متعدد از «نقض حقوق بشر» در ایران به مقام‌های جمهوری اسلامی توصیه‌ها و پیشنهاداتی برای بهبود این وضعیت ارائه کرد. او در بهمن ماه ۱۳۹۶ بر اثر حمله قلبی در گذشت.
در آخرین گزارش عاصمه جهانگیر که پس از درگذشت او، در شورای حقوق بشر سازمان ملل در ماه مارس گذشته (اسفندماه ۹۶) بررسی شد، باز هم انتقادهایی از عملکرد مقام‌های جمهوری اسلامی ایران در زمینه حقوق بشر مطرح شد. از جمله در زمینه: حق آزادی بیان، حق آزادی مذهب، بازداشت فعالان رسانه‌ای، فعالان مدنی و فعالان سیاسی، وضعیت زندان‌ها در ایران، حقوق زنان و اعدام‌ها.
اما مقام‌های جمهوری اسلامی ایران گزارش او را نیز «مغرضانه و با اهداف سیاسی» توصیف کردند.
در حالی که عاصمه جهانگیر، در آخرین مصاحبه خود با رادیو فردا تأکید کرد که مقام‌های ایران نتوانسته‌اند به گزارش او هیچ ایراد مستندی وارد کنند.
با این حال برخی از مدافعان حقوق بشر با طرح انتقادهایی از ساز و کار شورای حقوق بشر٬ خواستار اعمال فشار بیشتر بر مقام‌های جمهوری اسلامی هستند تا به گفته آنان گامی عملی برای بهبود وضعیت حقوق شهروندان ایران برداشته شود.
ایمان ابراهیمی، فعال حقوق بشر در این باره می‌گوید:
«اینجا در شورای حقوق بشر فقط حرف‌هایی زده می‌شود، بیانیه‌ای صادر می‌شود و همه چیز در حد حرف باقی می‌ماند و عملا هیچ کاری برای مردم ایران انجام نمی‌شود. گزارشگرهای قبلی، احمد شهید و عاصمه جهانگیر، با گزارش‌هایی که تهیه کردند نتوانستند راه‌کاری عملی برای بهبود وضعیت ارائه دهند. امیدوارم که گزارشگر جدید با اعمال فشار بر جمهوری اسلامی ایران از بدتر شدن اوضاع جلوگیری کند».
تمدید مأموریت گزارشگر ویژه سازمان ملل در امور حقوق بشر در ایران٬ هر سال در ماه مارس در شورای حقوق بشر سازمان ملل به رأی گذاشته می‌شود و طی هفت سال گذشته این قطعنامه هر بار در این شورا تصویب شده است.
ژنویو جوردن، پزشک و فعال حقوق بشر که به عنوان نماینده «انجمن شهروندان جهان» در ژنو حضور داشت، سمت گزارشگر ویژه برای ایران را مفید می‌داند:
«من فکر می‌کنم این می‌تواند مفید باشد که فردی تعیین شود تا بتواند تصویر درستی از وضعیت حقوق بشر و شرایط زندگی مردم ایران ارائه کند. وقتی ما از موارد نقض حقوق بشر آگاه شویم، مسببین آن را فراموش نخواهیم کرد و این موضوعی مهم است».
شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد٬ آخرین بار در روز سوم فروردین ماه ۹۷، مأموریت گزارشگر ویژه سازمان ملل در امور حقوق بشر ایران را تمدید کرد.
جمهوری اسلامی ایران٬ طی هفت سال گذشته نه تنها به احمد شهید و عاصمه جهانگیر اجازه سفر به ایران را نداده بلکه حاضر نشده است به گزارشگران موضوعی سازمان ملل از جمله گزارشگر ویژه ادیان٬ گزارشگر ویژه شکنجه، گزارشگر ویژه بازداشت‌های خودسرانه٬ و گزارشگر ویژه اعدام‌های فراقانونی اجازه دهد به ایران سفر کنند تا موارد مطرح‌شده از سوی مدافعان حقوق بشر مبنی بر «نقض حقوق بشر» در ایران را مورد بررسی قرار دهند.
موضوعی که مصطفی محمدی نیز منتقد آن است. او می‌گوید:
«این نقد وارد است. من نمی‌دانم دلیل حکومت ایران چیست و برخوردی هم با مقام‌های ایرانی نداشته‌ام، اما اگر آنها را ببینم حتما این سوال من نیز خواهد بود که بپرسم چرا؟»
و حالا جاوید رحمان برای احراز سمت گزارشگری ویژه ایران انتخاب شده‌است. حقوقدان پاکستانی- بریتانیایی و استاد دانشگاه برونل لندن که امیدوار است بتواند به ایران سفر کند.
آقای رحمان در نخستین مصاحبه خود با رادیوفردا افزود که بیشتر تحقیقاتش بر قوانین اسلامی و قوانین جهانی حقوق بشر متمرکز بوده و تأکید کرد که بهبود وضعیت حقوق بشر در ایران در دستور کارش قرار دارد.
