پوششی، مکمل یا احتیاطی، همه اینها عناوینی است که از دور دوم انتخابات ریاست جمهوری در ایران برای توصیف کاندیداهایی به کار رفته است که برای حمایت از کاندیدایی دیگر به میدان آمده‌اند.
کاندیداهایی که عمدتا با شعارهایی مشابه و اهدافی یکسان به عرصه رقابت پا می‌گذارند و تنها چند روز پیش از آغاز رای‌گیری به نفع کاندیدای اصلی کناره‌گیری می‌کنند. در برخی از دوره‌های ریاست جمهوری در ایران حتی نیازی به کناره‌گیری این کاندیداها نبوده و آنها با اختصاص دادن کمتر از ده درصد آرا، تنها تنور انتخابات را گرم نگه می‌داشتند. از جمله این موارد می‌توان به حضور علی‌اکبر پرورش در دور دوم و سوم انتخابات ریاست جمهوری اشاره کرد.
رضا علیجانی، تحلیلگر سیاسی ساکن پاریس معتقد است هرچند در انتخابات سال جاری نیز برخی از کاندیداها با همین عنوان پا با رقابت گذاشته‌اند اما ماهیت نامزد پوششی در این دوره با آن‌چه در سالهای اول انقلاب مطرح می‌شد متفاوت است.
در دوازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری بحث کاندیدای پوششی از جبهه اصولگرایان آغاز شد، آنجا که بنا بود چند کاندیدا با خط فکری مشابه ثبت‌نام کنند و در صورت تایید صلاحیت، با حضور در مناظره های انتخاباتی به گرم‌تر شدن تنورانتخابات کمک کنند. با تایید صلاحیت شدن تنها شش نفر از میان بیش از ۱۶۰۰ ثبت‌نام شده، این ایده اصولگرایان ناتمام ماند و این عنوان اکنون تنها از سوی اصولگرایان برای اسحاق جهانگیری، کاندیدای تایید صلاحیت شده جبهه اصلاحات به کار می‌رود.
رضا علیجانی معتقد است عنوان کاندیدای پوششی را بیشتر روزنامه‌نگاران و تحلیل‌گران در مورد اسحاق جهانگیری به کار برده‌اند و حسن روحانی و جهانگیری، خود از این توصیف استفاده نکرده‌اند، با این همه نحوه عملکرد آنها به پوششی بودن اسحاق جهانگیری دامن زده است.
رضا علیجانی به رادیو فردا می‌گوید:«بحث کاندیدای پوششی در این دوره از انتخابات ریاست جمهوری پس از آن مطرح شد که شایعاتی مبنی بر احتمال رد صلاحیت حسن روحانی به عنوان کاندیدای اصلی جبهه اصلاحات منتشر شد. اعتدالیون و اصلاح‌طلبان نیز از هراس بی‌نامزد ماندن در عرصه انتخابات، این ایده را مطرح کردند.»
بحث کاندیدای پوششی در این دوره از انتخابات ریاست جمهوری پس از آن مطرح شد که شایعاتی مبنی بر احتمال رد صلاحیت حسن روحانی به عنوان کاندیدای اصلی جبهه اصلاحات منتشر شد.رضا علیجانی،تحلیلگر سیاسی در پاریس
با این همه زمانی که روز ۲۶ فروردین، اسحاق جهانگیری معاون اول دولت یازدهم ثبت نام کرد، احتمال رد صلاحیت حسن روحانی را رد کرد و گفت که او «شخصیت اصلی» مورد حمایت اصلاح‌طلبان در انتخابات است.
آقای جهانگیری یکی از اهداف خود از نامزدی را دفاع از کارنامه دولت یازدهم ذکر کرد و گفت که در هیچ مقطعی، جدای از حسن روحانی نبوده است. او در عین حال گفت که آقای روحانی جایگاه خود را در انتخابات دارد و «من هم از برنامه‌هایم دفاع می‌کنم.»
این سخنان تایید نظر مرتضی الویری بود که هدف از معرفی «نامزد پوششی» را نه رقابت با حسن روحانی، بلکه برای خالی نبودن دست این جریان سیاسی در «بزنگاه» احتمالی دانسته بود.
با این همه آن گونه که رضا علیجانی می‌گوید با تایید صلاحیت حسن روحانی از سوی شورای نگهبان، این ترفند جبهه اصلاحات بی‌اثر شد.
احسان مهرابی، روزنامه‌نگار ساکن آلمان در مقابل معتقد است که احتمال رد صلاحیت حسن روحانی جدی نبوده است:«احتمال رد صلاحیت آقای روحانی چندان جدی نبود، چرا که رد صلاحیت رئیس جمهور مستقر تبعات سیاسی زیاد و غیر قابل پیش بینی دارد. از سوی دیگر در صورت رد صلاحیت آقای روحانی کلا بازی انتخابات بازی دیگری می‌شد و اصلا مشخص نبود که وضعیت اصلاح طلبان در انتخابات چگونه باشد. در نامزد شدن آقای جهانگیری، بحث رد صلاحیت تاثیر کمتری دارد و بیشتر بحث‌های مربوط به مناظره های انتخاباتی، دفاع از عملکرد دولت و میزان رای آوری آقای روحانی تاثیرگذار بوده است».
احسان مهرابی،خبرنگار سابق پارلمانی نیز درباره سابقه نامزد پوششی می گوید:«در سالهای ابتدایی انقلاب برخی از افراد با عنوان نامزد احتیاطی وارد عرصه انتخابات می شدند و در برنامه‌های تلویزیونی اعلام می کردند که به نامزد اصلی جریان مشهور به خط امام رای می دهند.از جمله در سال ۶۰ سه نامزد انتخابات اعلام کردند که به علی خامنه‌ای نامزد دیگر رای می دهند».
به گفته احسان مهرابی،این افراد نامزد می شدند تا در صورت ترور برخی از نامزدها، انتخابات به هم نخورد و هم « ظاهری » از رقابتهای انتخاباتی وجود داشته باشد.
تزریق یارانه به بازار کار و یا روش‌های «دیوان سالاران و فن سالاران» تنها مُسکن هایی هستند که مشکلات را پوشانده یا تخفیف می دهند اما حل نمی کنند.
نامزد پوششی و مناظره تلویزیونی
هنوز بحث بر سر زنده یا ضبط شده بودن مناظره کاندیداهای انتخابات ریاست جمهوری در تلویزیون جمهوری اسلامی داغ بود که محمدجواد لاریجانی، عضو شورای نظارت بر صداوسیما گفت اسحاق جهانگیری، معاون اول دولت و کاندیدای انتخابات ریاست جمهوری، به عنوان «کاندیدای پوششی، حق شرکت در مناظره‌ها و برنامه‌های صداوسیما برای ریاست جمهوری را ندارد». این اظهار نظر هرچند هیچ‌گاه به عنوان تهدیدی جدی علیه حضور اسحاق جهانگیری در مناظره‌های تلویزیونی مطرح نشد اما باب دیگری را در حضور موثر کاندیدای پوششی در مناظره‌های تلویزیونی گشود، مناظره‌هایی که حسن روحانی، در دوره پیشین انتخابات از آنها سربلند بیرون آمده بود.
در نامزد شدن آقای جهانگیری، بحث رد صلاحیت تاثیر کمتری دارد و بیشتر بحث‌های مربوط به مناظره های انتخاباتی، دفاع از عملکرد دولت و میزان رای آوری آقای روحانی تاثیرگذار بوده استاحسان مهرابی،روزنامه نگار مقیم آلمان
احسان مهرابی در مورد تاثیر حضور معاون اول حسن روحانی در مناظره‌های گروهی کاندیداهای ریاست جمهوری می‌گوید:«همان طور که از برنامه رادیویی اول آقای جهانگیری روشن شد، او در مناظره‌ها گزارشی از عملکرد دولت به خصوص در حوزه‌های اقتصادی ارائه خواهد کرد. آقای جهانگیری در عرصه مدیریتی یک چهره خوشنام است و قاعدتا بر موضوعات انتخاباتی مسلط است و حضورش در برنامه های ضبط شده و مناظره ها فرصتی برای ارائه گزارش از اقدامات دولت را فراهم می کند».
پیش از این که شورای نگهبان تنها شش تن از کاندیداها را تایید صلاحیت کند، گفته می‌شد استراتژی اصولگرایان حضور چند نامزد با خط فکری یکسان و حمله به عملکرد و وعده‌های حسن روحانی است. در این شرایط می‌توانست حضور یک نامزد پوششی لااقل در تقسیم زمان برای دفاع از عملکرد دولت در مناظره‌ها موثر باشد.
رضا علیجانی معتقد است که شیوه تایید صلاحیت شورای نگهبان، این استفاده از کاندیدای پوششی را نیز از بین برده است. رضا علیجانی به رادیو فردا می‌گوید:« دراین ترکیب شش نفره حسن روحانی می‌تواند از عملکرد چهارساله دولتش دفاع کند. هرچند ممکن است تقسیم وقت چندان عادلانه نباشد. اما پیش از این نام کاندیداهایی مطرح بود که بسیار مهاجم بودند و به هیچ اصل اخلاقی نیز خود را پایبند نشان نمی‌دادند و ممکن بود حضور آنها در مناظره‌ها دفاع از عملکرد دولت را با دشواری روبرو کند.»
در سالهای ابتدایی انقلاب برخی از افراد با عنوان نامزد احتیاطی وارد عرصه انتخابات می شدند و در برنامه‌های تلویزیونی اعلام می کردند که به نامزد اصلی جریان مشهور به خط امام رای می دهند.از جمله در سال ۶۰ سه نامزد انتخابات اعلام کردند که به علی خامنه‌ای نامزد دیگر رای می دهند»احسان مهرابی
رضا علیجانی تاکید می‌کند که چینش نهایی کاندیداهای انتخابات ریاست جمهوری از سوی شورای نگهبان نشان می‌دهد که «هسته اصلی نظام نمی‌خواست فضای مناظره‌ها را غیرقابل کنترل بسازد. به همین دلیل آقایان زاکانی، احمدی‌نژاد و طیفش هیچ‌کدام تایید صلاحیت نشدند.»
با این همه حتی طرح پرسش در مورد حذف کاندیدای پوششی از مناظره‌های تلویزیونی سبب شد حسین مرعشی، عضو هیئت رئیسه شورای سیاست‌گذاری اصلاح‌طلبان تأکید کند «بحث کاندیدای پوششی موضوعی درون جبهه‌ای است و ارتباطی به استفاده از امکانات تبلیغات صدا و سیما ندارد.»
پایان یک سیاستمدار
حتی رسانه‌های اصول‌گرا نیز اسحاق جهانگیری را از معدود اقتصاددانان و فعالان سیاسیِ اصلاح‌طلب می‌دانند که بین جناح رقیب نیز دارای مقبولیت سیاسی ـ اجتماعی است و «بزرگان» نیز همواره به او نظر مثبتی داشته اند. اما همین رسانه‌ها، پس از تایید صلاحیت معاون اول دولت یازدهم، او را «مهره‌ای سوخته» قلمداد کرده‌اند.
محمد دهقان، نماینده مجلس به خبرگزاری مهر گفته است:« شان جهانگیری این نیست که همه تخم مرغ های خود را در سبد روحانی بچیند. اگر جهانگیری به عنوان دنباله‌روی روحانی در انتخابات حضور یابد برای همیشه به مهره سوخته تبدیل می شود.»
رضا علیجانی اما معتقد است که مردم ایران فراموشکارتر از آن هستند که در دوره‌های بعدی انتخابات ریاست جمهوری، حضور جهانگیری و نقش او در این دوره از انتخابات را به خاطر بیاورند. وی می‌گوید:« صحنه رقابتهای سیاسی در ایران نه چندان شفاف است نه چندان قانون‌مند و نه چندان اخلاقی و این در خود جریان اصول‌گرا نیز با شدت بیشتری مشاهده می‌شود. اما این رویه در هیچ‌کجای دنیا وجود ندارد زیرا در ایران احزاب وجود ندارند و شرکت در انتخابات مانند خرید از دست‌فروشی است که شما نمی‌دانید با چه جریانی طرف هستید و نمی‌توانید خریدتان را پس بدهید.»
علیجانی با این همه معتقد است که به وجهه اسحاق جهانگیری در منظر تحصیل‌کردگان و روشنفکران ایران آسیب وارد شده است اما نتیجه نهایی را منوط به حضور او درمناظره‌های انتخاباتی می‌داند. مناظره‌هایی که به گفته جهانگیری تنها راه تبلیغات او محسوب می‌شود و جای ستاد انتخاباتی او را خواهد گرفت.
مردم ایران فراموشکارتر از آن هستند که در دوره‌های بعدی انتخابات ریاست جمهوری، حضور جهانگیری و نقش او در این دوره از انتخابات را به خاطر بیاورند.رضا علیجانی
احسان مهرابی در پاسخ به این سوال که آیا کاندیدا شدن اسحاق جهانگیری پایان زندگی سیاسی اوست می گوید:« تا پیش از این نامزدهای انتخابات حتی پس از انصراف، عملا در فضای سیاسی سوخته محسوب می‌شوند و حتی اگر فردی به عنوان یک نامزد احتمالی مطرح شده و برای ثبت‌نام تا دم وزارت کشور رفته باشد هم مهره سوخته محسوب شده‌است.هر چند حضور آقای جهانگیری فرصتی برای معرفی او به مردم است اما براساس قواعد قبلی، کار او برای ریاست جمهوری در دوره های بعد بسیار سخت‌تر از گذشته شده‌است».
با ادامه رقابتهای انتخاباتی، نزدیک بودن رقابت در جبهه اصولگرایان چنان پایاپای پیش می‌رود که شائبه کاندیدای پوششی بودن برای ابراهیم رئیسی و محمدباقر قالیباف نیز مطرح شده است شاید وجود همین نگرانی در جبهه اصولگرایان نیز سبب شده که هر دو کاندیدا، با تشکیل ستادهای انتخاباتی، با این شایعات مقابله کنند.
