در زمینه تکنولوژی و راه‌های تامین انرژی این روزها تبلیغات گسترده‌ای برای انرژی‌های تجدید پذیر می‌شود اما واقعیت چیز دیگری را نشان می‌دهد. گران بودن و محدودیت‌های انرژی‌های تجدیدپذیر و ارزان بودن زغال سنگ، سبب شده بر خلاف پیش‌بینی‌ها استفاده از زغال سنگ در سال‌های آینده افزایش یابد. این خبر قطعا برای زمین و دوستداران طبیعت خبری ناگوار است.
هم اکنون بیشترین برق جهان تقریبا با یک روش فنی ترمودینامیکی تولید می‌شود. منبعی انرژی، آب را بخار می‌کند و بخار آب، پره‌های توربین‌ها را به حرکت در می‌آورد و از حرکت شفت توربین برق تولید می‌شود. اما منبع اصلی انرژی بخار شدن آب مهم است. این انرژی می‌تواند انرژی خورشید، انرژی هسته‌ای، گاز، نفت و یا زغال سنگ باشد.
بسیاری فکر می‌کنند دوران زغال سنگ تمام شده است اما واقعیت چیز دیگری است.
نیروگاه‌های زغال سنگ و معادن آن ،آلودگی‌هایی از جمله CO2، CO، NOx ،Sox و ذرات معلق را وارد آب و خاک می‌کنند. این روش تامین انرژی، همچنین فلزات سنگین از قبیل آرسنیک، کرم، منگنز و جیوه را وارد طبیعت می‌کند.
سه سال پیش در توافق پاریس کشورها قرار بود به سمتی حرکت کنند که زغال سنگ بتدریج حذف شود اما حالا استفاده از این منبع انرژی در سراسر جهان در حال افزایش است.
زغال سنگ هم اکنون یکی از بزرگترین منابع تامین برق در جهان است. همچنان میلیون‌ها تن زغال سنگ در زیر زمین وجود دارد و به دلیل ارزان‌تر بودن نسبت به بسیاری از منابع انرژی ،بانک‌ها و دولت‌ها سرمایه‌گذاری زیادی روی این منبع انجام می‌دهند. در بسیاری از کشورها سیاستمداران با وعده برق ارزان و ایجاد کار با منابع زغال سنگ ،رای می‌آورند.
هم اکنون آسیا سه چهارم زغال سنگ جهان را مصرف می‌کند. براساس اعلام گروه آلمانی اوگ والد که در زمینه انرژی کار می‌کند، ۱۲۰۰ نیروگاه در آسیا بر اساس زغال سنگ در حال ساخت است.
در این میان چین بزرگترین مصرف کننده زغال سنگ جهان است. این کشور نیمی از زغال سنگ جهان را استفاده می‌کند. بیش از چهار میلیون نفر چینی در معادن زغال سنگ این کشور کار می‌کنند.
بر اساس گزارش روزنامه نیویورک تایمز از سال ۲۰۰۲ تا کنون چین به حدود ۴۰ درصد از ظرفیت جهانی زغال سنگ افزوده است. شرکت‌های چینی همچنین به دنبال توسعه ساخت نیروگاه‌های زغال سنگ در تمام جهان هستند. این کشور هم اکنون در ۱۷ کشور برنامه ساخت نیروگاهی بر اساس زغال سنگ دارد.
چین در آسیا رقیب جدیدی دارد. کشور ژاپن و شرکت‌های آن در حالت رقابت با چینی‌ها هستند. حدود ۶۰ درصد از پروژه‌هایی که شرکت‌های ژاپنی برای ساخت نیروگاه زغال سنگ برنامه ریزی کرده‌اند در ژاپن نیست. این شرکت‌ها در جنوب شرق آسیا برنامه‌های گسترده‌ای دارند و بانک‌های این کشور هم از این فعالیت حمایت می‌کنند.
ویتنام و اندونزی از کشورهایی هستند که این شرکت‌ها در آن سرمایه‌گذاری می‌کنند. در ویتنام هم اکنون حدود ۳۰ درصد برق با زغال سنگ تامین می‌شود. قرار است این میزان تا سال ۲۰۳۰ به حدود ۴۰ درصد برسد. بسیاری معتقد هستند با این کار بخشی از جنگل‌های عظیم در جنوب شرق آسیا آلوده می‌شود و به منابع آبی هم صدمه جدی وارد خواهد شد.
اما این تنها در آسیا نیست که دوباره شرکت‌ها به سمت زغال سنگ در حال تغییر رویه هستند. در آمریکا، آلمان و لهستان هم دوباره بحث تولید انرژی از زغال سنگ داغ شده است. در ایالات متحده حدود ۳۰ درصد انرژی برق از گاز و ۳۰ درصد از زغال سنگ تامین می‌شود.
در هند هم مانند چین روند استفاده از زغال سنگ رو به رشد است و دولت هند از طریق زغال سنگ برای مردم فقیر بسیاری از مناطق این کشور برق ارزان تولید کرده است. این اتفاق سبب شده رشد ساخت چنین نیروگاه‌هایی نزد برخی توجیه لازم را داشته باشد.
در ایران نیروگاه‌های زغال سنگ چه وضعیتی دارند؟
ساخت تنها نیروگاه زغال‌سنگی ایران در زمان دولت محمود احمدی نژاد در طبس پیگیری شد.
محمد بهزاد معاون وزیر نیرو در امور برق و انرژی در آذر ۱۳۹۱ به ایسنا گفته بود: «ساخت نیروگاه زغال‌سنگی طبس با فاینانس چین و فعالیت نیروگاه زرند با پودر زغال سنگ پیگیری شده است.»
ایسنا در آن زمان گزارش داده بود « با استفاده از زغال سنگ برای تولید برق، سبد انرژی کشور متنوع‌تر می‌شود و امکان استفاده بیشتر از سوخت مایع و گاز طبیعی برای تولید برق صادراتی و ایجاد ارزش افزوده بیشتر در صنایع انرژی را ایجاد می‌کند.»
پیگیری ساخت این نیروگاه پس از دولت محمود احمدی نژاد هم ادامه پیدا کرد.
ساخت نیروگاه زغال سنگ سوز طبس نخستین نیروگاه از این دست در ایران است که به ظرفیت ۶۵۰ مگاوات در ۸۵ کیلومتری شهرستان طبس و در جوار معدن‌های زغال سنگ «مزینو» ساخته می‌شود.
محسن طرزطلب مدیرعامل شرکت مادرتخصصی تولید برق حرارتی در این زمینه در دی ماه ۱۳۹۵ به ایرنا گفته بود: «راه اندازی نیروگاه طبس از گذشته در دستور کار وزارت نیرو بود اما معطل تایید مسائل فنی و همچنین تامین آب بودیم. اگر وزارت نیرو از تامین آب این نیروگاه برای بلندمدت و دوره زمانی ۵۰ تا ۶۰ ساله مطمئن شود، آن را راه‌اندازی می‌کند. تامین زغال سنگ به عنوان سوخت مورد نیاز در بلندمدت، کیفیت آن و نبود مشکلات زیست محیطی، از دیگر مسائل پیش رو بود که در طبس از این نظر مشکلی وجود ندارد اما دغدغه اصلی تامین آب مورد نیاز است.»
علیرضا دائمی معاون برنامه ریزی و امور اقتصادی وزارت نیرو درسال ۱۳۹۵ گفته بود: «وجود منابع سرشار زغال سنگ در کشور و راهبرد وزارت نیرو برای تنوع بخشی به سبد تامین انرژی، ساخت و بهره برداری از این نیروگاه را توجیه پذیر می‌کند. در روسیه و برخی کشورهای اتحادیه اروپا، از نیروگاه‌های زغال سنگ سوز برای تامین انرژی برق استفاده می‌شود و در برخی از این کشورها تا ۶۰ درصد انرژی از این محل تامین می‌شود.»
این در حالی است که تحقیقات دانشگاهی از خطرات زیست محیطی این نیروگاه حکایت دارد.
بر اساس مقاله حمید رضا خادم بروجردی در دانشگاه تهران: «نتایج محاسبات نشان می‌دهد که نیروگاه طبس سالانه هزاران تن انواع آلاینده‌ها شامل CO2، CO، NOx،SOx و ذرات معلق منتشر خواهد کرد . علاوه بر این میزان انتشار فلزات سنگین از قبیل آرسنیک، کرم، منگنز و جیوه بیش از ۷۶ تن در سال خواهد شد».
