در آستانهٔ برگزاری هفتادمین دورهٔ مسابقهٔ آواز یوروویژن در شهر ویَن، این رویداد که همواره بهعنوان نمادی از تنوع فرهنگی، موسیقی عامهپسند و همبستگی اروپایی شناخته میشد، بیش از هر زمان دیگری درگیر تنشهای سیاسی شده است.
مسابقهٔ یوروویژن ۲۰۲۶ قرار است اوسط بهار سال آینده در وین، مرکز اتریش، برگزار شود و اسرائیل نیز خود را برای حضور در آن آماده میکند. این رقابت که بزرگترین رویداد موسیقی زندهٔ جهان بهشمار میرود، فراتر از اروپا برگزار میشود و کشورهایی مانند جمهوری آذربایجان و استرالیا هم در آن شرکت دارند.
با این حال، حضور اسرائیل در یوروویژن ۲۰۲۶، در سایهٔ جنگ غزه، به شکافی کمسابقه در میان برگزارکنندگان، رسانههای عمومی و حتی هنرمندان انجامیده است؛ شکافی که برخی ناظران آن را «جدیترین بحران تاریخ یوروویژن» توصیف میکنند.
پخشکنندهٔ میزبان این دوره، رادیو و تلویزیون عمومی اتریش، اُرف (ORF)، اعلام کرده است که برخلاف برخی دورههای پیشین، نه صدای اعتراض تماشاگران را با تشویق مصنوعی خواهد پوشاند و نه ورود پرچم فلسطین به سالن را ممنوع خواهد کرد.
بهنوشتهٔ خبرگزاری رویترز، مدیران اُرف روز ۲۵ آذر تأکید کردهاند که بهعنوان یک رسانهٔ عمومی وظیفه دارند حتی در یک برنامهٔ سرگرمی نیز «آنچه واقعاً رخ میدهد» را نشان دهند. به گفتهٔ مدیر برنامههای این شبکه، «اُرف قرار نیست واقعیتها را بزک کند و واقعیتهای بیرون از صحنه را نادیده بگیرد.»
این موضعگیری در حالی مطرح میشود که پنج کشور اروپایی، از جمله اسپانیا، ایرلند، هلند، ایسلند و اسلوونی، بهطور رسمی اعلام کردهاند در اعتراض به حضور اسرائیل در مسابقه شرکت نخواهند کرد.
با این تصمیم، شمار کشورهای حاضر در یوروویژن ۲۰۲۶ به ۳۵ کشور کاهش یافته است؛ کمترین تعداد شرکتکننده از اوایل دههٔ ۲۰۰۰ میلادی. هرچند بازگشت کشورهایی مانند بلغارستان، رومانی و مولداوی مانع از کاهش بیشتر این رقم شده، اما فضای کلی مسابقه بهگفتهٔ ناظران، دیگر شباهتی به «جشن رنگینکمانی» سالهای گذشته ندارد.
اسرائیل تاکنون چهار بار برندهٔ یوروویژن شده و نخستین بار در سال ۱۹۷۳، همزمان با درگیری نظامی با مصر و سوریه، در این رقابتها شرکت کرد. در تاریخ یوروویژن نیز سابقهٔ منع یا کنارهگیری کشورها وجود دارد؛ از حذف روسیه پس از حمله به اوکراین گرفته تا انصراف مولداوی به دلایل اقتصادی و کنارهگیری ترکیه از سال ۲۰۱۳.
یوروویژن به عنوان «دماسنج سیاسی»؟
ریشهٔ اختلافهای تازه به جنگ غزه بازمیگردد؛ جنگی که پس از حملهٔ ۷ اکتبر ۲۰۲۳ گروه افراطی حماس به جنوب اسرائیل آغاز شد؛ گروهی آمریکا و اتحادیه اورپا آن را تروریستی میدانند.
در آن حمله، بنا بر آمار رسمی، ۱۲۰۰ نفر کشته و بیش از ۲۵۰ نفر گروگان گرفته شدند. عملیات نظامی اسرائیل در پاسخ به این حمله، به گفتهٔ مقامهای بهداشتی در غزه، تاکنون «بیش از ۷۰ هزار کشته» برجای گذاشته که بیشترشان غیرنظامی بودهاند. همین تلفات گسترده، بهویژه در میان شهروندان غیرنظامی، محور اصلی اعتراض کشورهایی است که یوروویژن را تحریم کردهاند.
برگزارکنندگان مسابقه و اتحادیهٔ پخشکنندگان اروپا که یوروویژن را اداره میکند، همواره تأکید داشتهاند که این رویداد «غیرسیاسی» است و این بار نیز تأکید کردند که «از یوروویژن نباید به عنوان صحنهای برای فعالیت سیاسی استفاده شود».
درپی اعلام همین نظر بود که پنج کشور یادشده عدم حضور خود در یوروویژن امسال را اعلام کردند.
با این حال، شماری از پژوهشگران فرهنگ و رسانه معتقدند یوروویژن از دیرباز آینهای از سیاست اروپا بوده است.
دین وولتیچ، تاریخنگار این مسابقه، به خبرگزاری فرانسه میگوید یوروویژن نوعی «دماسنج سیاسی» است که روح زمانه را بازتاب میدهد و این نخستین بار است که گروهی از نهادهای سخنپراکنی دولتی، بهطور هماهنگ، یک تحریم سیاسی علیه حضور کشور دیگری اعمال میکنند.
برخی انتقادها تنها متوجه خود جنگ نیست. شماری از پخشکنندگان اروپایی نسبت به شفافیت نظام رأیگیری نیز ابراز تردید کردهاند، بهویژه پس از آنکه اسرائیل در رأیگیری مردمی دورهٔ پیشین در بازل سوئیس، امتیازهای بالایی دریافت کرد.
نمایندهٔ اسرائیل، یووال رافائل، در دورهٔ پیشین در بازل با وجود رتبهٔ نهچندان بالا نزد هیئتهای داوری، در رأیگیری مردمی به مقام دوم رسید. او از بازماندگان حملهٔ حماس به جشنوارهٔ موسیقی «نووا» در مهر ۱۴۰۲ است.
در مقابل، تلویزیون عمومی هلند اسرائیل را به دخالت اثباتشده در روند مسابقه متهم کرده؛ ادعایی که اسرائیل رد میکند و جایگاه یووال رافائل در رأیگیری مردمی را نشانهٔ حمایت افکار عمومی اروپا از خود میداند.
همچنین، محدودیتهای اعمالشده بر فعالیت خبرنگاران در غزه و کشتهشدن روزنامهنگاران فلسطینی، پرسشهایی را دربارهٔ پایبندی اتحادیهٔ پخشکنندگان اروپا به ارزشهای اعلامی خود، از جمله آزادی رسانهها، مطرح کرده است.
در این میان، دولت اتریش و مدیران اُرف از حامیان جدی ادامهٔ حضور اسرائیل بودهاند. مدیرکل اُرف حتی در پاییز گذشته به اسرائیل سفر کرد تا حمایت خود را علناً نشان دهد. مقامهای اسرائیلی نیز تلاش برای کنار گذاشتن این کشور از یوروویژن را نوعی «تحریم فرهنگی» توصیف کردهاند.
نمایندهٔ اسرائیل در این دوره خوانندهای است که خود از بازماندگان حملهٔ افراد حماس به جشنوارهٔ موسیقی «نووا» بوده است؛ موضوعی که از نگاه حامیان اسرائیل، به حضور این کشور بُعدی نمادین میدهد.
در آن جشنواره صدها اسرائیلی در حمله حماس کشته شدند و دهها تن نیز به گروگان این گروه درآمدند.
با وجود همهٔ اینها، برخی تحلیلگران هشدار میدهند که بحران ممکن است فراتر از تحریم پنج کشور گسترش یابد. شماری از هنرمندان، بهویژه در رقابتهای انتخابی داخلی، اعلام کردهاند اگر حتی در رقابتهای پیش از برگزاری برنده شوند، در یوروویژن شرکت نخواهند کرد.
بهگفتهٔ کارشناسان، برای بسیاری از هنرمندان جوان، حضور در این مسابقه دیگر الزاماً سکوی پرتاب مطمئنی نیست و ممکن است به تصمیمی پرهزینه برای آیندهٔ حرفهایشان تبدیل شود.
اتحادیهٔ پخشکنندگان اروپا، در واکنش به این نگرانیها، وعدهٔ اصلاحاتی در نظام رأیگیری، شناسایی تقلب و محدود کردن کارزارهای تبلیغاتی سازمانیافته داده است.
اینکه این اصلاحات تا چه اندازه بتواند اعتماد از دسترفتهٔ پخشکنندگان و مخاطبان را بازگرداند، پرسشی است که پاسخ آن احتمالاً پس از پایان مسابقه در وین روشن خواهد شد.
تا آن زمان، یوروویژن ۲۰۲۶ با همهٔ زرقوبرق همیشگیاش برگزار میشود، اما زیر این ظاهر پرنور، پرسشی جدی جریان دارد: آیا قلب این مسابقه، که زمانی نماد وحدت فرهنگی اروپا بود، هنوز میتپد یا زیر فشار سیاست و جنگ، در تنگنا قرار گرفته است؟
