روز هجدهم اردیبهشت که دونالد ترامپ رئیس‌جمهور ایالات متحده آمریکا، تصمیم خود مبنی بر خروج از برجام را عملی کرد، در دستوری به نهادهای تحت امرش از جمله وزارت خزانه‌داری آمریکا، خواستار آغاز روند بازگرداندن تحریم‌هایی شد که از زمان دستیابی ایران و پنج به علاوه یک به برجام، برداشته شده بود.
بر مبنای دستورالعملی که در این زمینه از سوی وزارت خزانه‌داری آمریکا منتشر شده است، بازه‌های زمانی مشخصی تعریف شده که چگونه تحریم‌ها بازمی‌گردند و به دو ضرب‌الاجل برای این بازگشت یکی به مدت ۹۰ روز و دیگری ۱۸۰ روز اشاره شده است شد.
مبنای این بازه‌های زمانی هم قوانین تحریمی است که حال اجرای آنها از سر گرفته می شود.
روز دوشنبه ۱۵ مرداد روز موعود برای بازگشت بسته اول تحریم‌هاست. اگرچه اقتصاد وابسته به نفت ایران، تأثیر سهمگین تحریم‌ها را با آغاز اجرای بسته دوم احساس خواهد کرد، اما همین انتظار ۹۰ روزه برای بسته اول وضعیت اقتصادی ایران را دچار تزلزل شدید کرده و از جمله قیمت دلار آمریکا را پنج رقمی کرده است.
این بسته اول، اما شامل چه مواردی می‌شود؟
نگاهی اجمالی به اطلاعیه‌ای که وزارت خزانه‌داری آمریکا در اردیبهشت ماه منتشر کرده نشان می‌دهد که این تحریم‌ها که پیشتر در دوران ریاست جمهوری باراک اوباما و پیش از توافق اتمی اجرا می‌شد، بخش‌های متعددی را هدف می‌گیرد؛ از دسترسی دولت ایران به دلار، تا تجارت طلا، خرید و دسترسی به برخی فلزات چون آلومینیوم و فولاد.
همچنین از روز ۱۵ مرداد بار دیگر تحریم مبادله و خرید و فروش ریال و همچنین خرید یا تسهیلات در رابطه با استقراض دولتی باز خواهد گشت. دیگر تحریمی که بازار ایران شاهد آن خواهد بود تحریم بخش خودروسازی ایران است.
اما در همین حال برخی مجوزهایی که دولت آمریکا با دستیابی به برجام صادرکرده بود، از ۱۵ مرداد بی‌اثر می‌شوند و از آن جمله مجوز واردات اجناس ایرانی مانند فرش و مواد خوراکی به آمریکا و همچنین خرید هواپیماهای مسافربری و قطعات یدکی است که مجوز دوم از جمله دستاوردهای مهم برجام برای تهران محسوب می‌شد.
دولت دونالد ترامپ ۹۰ روز به فعالان این عرصه‌ها فرصت داده بود تا فعالیت خود را در ایران به مرور کاهش دهند و قطع کنند تا از روز ۱۵ مرداد شامل تحریم‌های آمریکا نشوند، اگرچه در صورتی که پرداخت‌های این فعالان به دلایلی و بنا بر قرارداد پیشین پس از ۱۵ مرداد به پایان برسد، شرکت‌ها شامل تحریم نمی‌شوند.
چنین هشداری در اردیبهشت ماه موجب شد که ده‌ها شرکت بزرگی که در دو سه سال گذشته، به بازار ایران بازگشته بودند، بار دیگر از پایان همکاری با تهران خبر دهند. شرکت‌هایی مانند غول هواپیماسازی بویینگ، یا شرکت خودروسازی پژو، شرکت عظیم نفتی توتال یا شرکت کشتیرانی مرسک.
البته در زمینه نفت و انرژی، بیمه نفتکش‌ها و تبادلات بانک مرکزی ایران، هنوز فرصتی ۹۰ روزه باقی است و تحریم‌های مرتبط با این حوزه‌ها در روز ۱۳ آبان بار دیگر اعمال خواهد شد.
مجموعه تحریم‌هایی که باز می‌گردند، در گروه تحریم‌های ثانویه آمریکا قرار می‌گیرند. تحریم‌های اولیه آمریکا بعد از برجام هم پابرجا مانده بودند به غیر استثناهایی در زمینه هواپیما و فرش و مواد خوراکی. تحریم‌های در حال بازگشت فقط «اشخاص آمریکایی» را هدف نمی‌گیرند بلکه شامل کشورهای ثالث هم می‌شوند؛ همان کشورهایی که بیشترین میزان تجارت را با ایران در این سال‌ها آغاز کرده بودند.
حال خیلی از آن شرکت‌ها ایران را ترک کرده و یا می‌گویند در حال بستن بار سفر هستند، اقلیت کوچکی هم که باقی مانده‌اند، چشم انتظار سایر طرف‌های توافق برجام و خصوصاً اتحادیه اروپا هستند. اتحادیه‌ای که پیش از برجام با این تحریم‌های آمریکا همراه بود، حال می‌گوید همچنان می‌خواهد در برجام بماند و مکانیزم‌هایی در نظر گرفته تا شرکت‌های اروپایی را از گزند تحریم‌های آمریکا در امان نگاه دارد. تلاش‌هایی که بسیاری با دید شک و تردید به آن نگاه می‌کنند.
