انتقاد کاشف «ذره خدا» از حمله «بنیادگرایانه» به مؤمنان

در عرصه کشاکش علم و دین که از دیرباز وجود داشته، هم‌اینک دو دانشمند معروف وارد گود شده و دست و پنجه نرم می‌کنند.

در حال حاضر یک طرف این پیکار ریچارد داوکینز است، زیست‌شناس معروفی که تاختن به بنیان دین را پیشه دوم خویش ساخته است. در دیگر سو پیتر هیگز، دانشمندی که نظریه «ذره هیگز» که با اصطلاح غیرعلمی «ذره خدا» نیز شهرت یافته نخست در ذهن او ساخته و پرداخته شد، - شخصیتی که از او به عنوان بخت اول دریافت جایزه نوبل فیزیک در سال آینده نام می‌برند.

روزنامه انگلیسی گاردین، با اشاره به مصاحبه اخیر پیتر هیگز با روزنامه اسپانیایی «ال موندو» می‌نویسد بحث موجود میان این دو بر سر سازگاری دین و دانش است.

پیتر هیگز با انتقاد از شیوه برخورد ریچارد داوکینز با اهالی دین و مؤمنان به مکاتب آسمانی می‌گوید: «آنچه داوکینز انجام می‌دهد اغلب تمرکز بر روی حمله به بنیادگرایان است. در حالی که بسیارند مؤمنانی که در این زمره نمی‌گنجند.» پیتر هیگز در ادامه می‌افزاید: «بنیادگرایی خود مشکل دیگری است. منظورم این است که داوکینز، به نوعی خود نیز یک بنیادگرا [اما] در قالبی متفاوت است.»

هیگز در عین حال اذعان می‌کند که برخی از اندیشه‌های داوکینز درباره پیامدهای «فلاکت‌بار» اعتقاد مذهبی را می‌پذیرد اما با رویکرد این زیست‌شناس فَرگَشتی (متخصص تکامل) در مواجهه با مؤمنان موافق نیست و حرف کسانی را قبول دارد که روش ریچارد داوکینز را «خجالت‌آور» می‌دانند.

ریچارد داوکینز، که کتاب «پندار خدا» به قلم او منتشر شده، در گذشته بارها به بنیادگرایی متهم شده است. این دانشمند خداناباور، در سال ۲۰۰۷ در مطلبی که بر روی سایت خود منتشر کرد به این اتهام‌ها واکنش نشان داد. در بخشی از این نوشتار که با عنوان «چگونه جرأت می‌کنید مرا بنیادگرا بنامید» انتشار یافت، می‌خوانیم: خواهش می‌کنم داشتن شور و شوق را با بنیادگرا بودن اشتباه نگیرید چراکه فرد پرشور و شوق می‌تواند نظرش را عوض کند اما یک فرد بنیادگرا هیچ‌وقت این کار را نمی‌کند. اگر شور و شوق‌ها را کنار هم بگذاریم شاید بشود گفت که یک مسیحی تبشیری و من به هم شباهت داریم، اما نمی‌شود گفت که ما به همان اندازه یکدیگر بنیادگرا هستیم. یک دانشمند واقعی هرچه‌قدر هم برای مثال به تکامل با شور و شوق «باور» داشته باشد اما دقیقاً می‌داند که اگر سند و مدرکی خلاف آن مشاهده کند نظرش عوض خواهد شد، اما یک بنیادگرا می‌داند که هیچ‌چیز نظرش را عوض نخواهد کرد.»

به رغم انتقادهای مطرح شده، داوکینز موضع خود در برابر دین را تعدیل نکرد. این نویسنده بریتانیایی در مصاحبه جدیدی که با شبکه الجزیره داشت، به شکلی غیر مستقیم تأیید کرد که به باور وی پرورش کودکان با باورهای کاتولیک [و مذهبی] از سواستفاده جنسی توسط کشیشان هم بدتر است. ریچارد داوکینز در پاسخ به پرسش مهدی حسن، خبرنگار شبکه الجزیره، ماجرای زنی آمریکایی را تعریف کرد که برای وی از شکنجه‌های دوران کودکی خود به دست یک کشیش مسیحی نوشته و از رنج روحی خود در طول سالیان گفته است. عذابی که به واسطه گفته‌ای از همان کشیش در ذهن و روان وی برجای مانده‌است. این کشیش زمانی به این زن، که در آن هنگام دختربچه‌ای بود، گفته بود که دوستش «به گناه پروتستان‌مذهب بودن در آتش ابدی جهنم خواهد سوخت.»

داوکینز در ادامه افزود: «این بانو به من گفت که از میان این دو آزار، توانست در مراحل بعدی زندگی خود آزار جنسی را، با همه مشمئز بودن آن، پشت سر بگذارد. اما آزار روحی ناشی از حرف کشیش درباره جهنم سال‌های سال روحش را در رنج نگاه داشت.»

زیست‌شناس دین‌ستیز همچنین تأکید کرد که: «گفتن یک چنین حرفی درباره جهنم به بچه‌ها که باعث شود آنها واقعاً باور کنند که گناهکاران به دوزخ می‌روند و برای ابد کباب می‌شوند و پوستشان از حرارت آتش آب می‌شود و دوباره رشد می‌کند تا بسوزد، از دید من، مصداق کامل نوع به مراتب بدتری از کودک‌آزاری است. چیزی که باعث به وجود آمدن کابوس در آنها می‌شود چون واقعاً باورش می‌کنند.»

در عین حال در بخشی از مصاحبه شبکه الجزیره، ریچارد داوکینز درباره اتهام «بنیادگرایی» خود که توسط پیتر هیگز مطرح شده، به طور مستقیم اظهار نظری نکرد.

آخر خط برای مذهبی‌ها؟

از سویی دیگر، پیتر هیگز، دانشمند نظریه «ذره هیگز»، در مصاحبه با روزنامه اسپانیایی ال‌موندو استدلال کرده که اگرچه خود را فردی با ایمان تلقی نمی‌کند، به باور او علم و دین ناسازگار نیستند. این فیزیکدان برجسته در تبیین دیدگاه خود گفته: «افزایش درکی که ما از طریق علم از جهان پیدا می‌کنیم بعضی انگیزه‌ها برای باور مذهبی را کم می‌کند اما این به معنی ناسازگار بودن علم و دین نیست. این به نظر من فقط بعضی از دلایل سنتی مؤمن بودن که از چند هزار سال پیش وجود داشته را تضعیف می‌کند.»

پدر پروژهٔ علمی «سرن» همچنین می‌افزاید: «اما این همه به معنای پایان ماجرا [برای مذهبیون] نیست. افراد با ایمانی که در باور خود متقاعد شده اما دچار جزم‌اندیشی نیستند می‌توانند باورشان را برای خود نگاه دارند. معنی آن هم این است که باید به طور کل در مناظره بین علم و دین در مقایسه با برخی افراد که پیش از این شاهد بوده‌ایم، احتیاط بیشتری به خرج بدهیم.»

پیتر هیگز تأکید می‌کند که دانشمندان بسیاری را در رشته خود سراغ دارد که عقاید مذهبی نیز دارند، با این حال این مسئله شامل حال خود او نمی‌شود زیرا به گفته او پیش و بیش از آنکه به ناسازگاری مذهب و علم ربط داشته باشد «[عدم اعتقاد من به مذهب] شاید تنها به پیشینه خانوادگی‌ام بستگی داشته باشد.»

در سال ۱۹۶۳ میلادی پیتر هیگز وجود نوعی ذره حامل نیرو را پیش‌بینی کرد که بخشی از میدان انرژی نامرئی موجود در کائنات مرئی را تشکیل می‌دهد. بدون این میدان، یا هر آنچه که هست، ما نیز وجود نمی‌داشتیم.

هیگز در مصاحبه جدید خود از روز تاریخی چهارم ژوئیه هم یاد کرده که بوزون هیگز، معروف به «ذره خدا»، کشف شد. وی می‌گوید تماسی از یکی از همکاران خود در پروژه سرن دریافت داشت که از چند روز قبل، او را در جریان گذاشت. پیتر هیگز ۸۳ ساله در مراسم اعلام عمومی کشف «ذره خدا» اشک شوق ریخت و اذعان داشت که هضم این واقعیت «که این لحظه بالاخره فرارسید» برایش آسان نیست.

از هم‌اکنون بسیاری پیش‌بینی می‌کنند که کشف «ذره خدا» جایزه نوبل فیزیک را برای پیتر هیگز به ارمغان خواهد آورد.