سیف‌الاسلام، فرزند معمر قذافی و نامزد جانشینی او هفته گذشته ناآرامی‌های کنونی در لیبی را ناشی از «تلاش غرب برای کنترل منابع نفت و گاز لیبی» معرفی کرد. اینک با از دست دادن کنترل بر تولید و صادرات نفت خام و محروم ماندن از درآمدهای نفتی، قذافی و پسران، عملاً جنگ نفت را باخته‌اند و در نتیجه، ادامه حکومت آنها در طرابلس محکوم به پایان یافتن است.
از ابتدای بحران کنونی در لیبی تا کنون قیمت نفت خام در بورس لندن از هر بشکه ۱۰۰ دلار به هر بشکه ۱۱۵ دلار افزایش یافته‌است. ادامه برزخ سیاسی کنونی در لیبی، و تداوم بی‌ثباتی در بازارهای نفتی می‌تواند به افزایش خطر تکرار سقوط اقتصادی سال ۲۰۰۸ جهان منجر شود.
با تولید یک میلیون و هشتصد هزار بشکه نفت در روز (سال ۲۰۱۰)، و صادرات روزانه در حدود ۱٫۵ میلیون بشکه نفت خام، لیبی یکی از بزرگترین کشور‌های صادرکننده نفت خام در جهان به‌شمار می‌رود.
نفت فراوان و هزینه اندک
ذخیره شناخته شده نفت خام لیبی ۴۶ میلیارد بشکه درجا، و بزرگترین منبع موجود در سراسر آفریقا است. علاوه بر ذخایر عظیم نفت خام، که از بهترین انواع آن در جهان به‌شمار می‌رود (نفت سبک با سولفور پائین)، لیبی دارای ذخایر بزرگ گاز طبیعی نیز هست. حجم این ذخایر در حال حاضر ۵۵ تریلیون فوت مکعب است ولی در صورت ادامه اکتشافات، بی‌گمان افزایش بیشتری نیز خواهد یافت.
بیش از ۸۵ درصد از صادرات نفت خام لیبی به اروپا و تنها ۱۳ درصد آن به آسیا فروخته می‌شود. ۳۲ درصد از این حجم به ایتالیا، ۱۴ درصد به آلمان، و ۱۰ درصد به فرانسه صادر می‌شود. چین به تنهایی ۱۰ درصد از صادرات نفت لیبی را جذب می‌کند.
مصرف داخلی نفت در لیبی از ۲۷۰٫۰۰۰ بشکه فراتر نمی‌رود. از این لحاظ، قدرت صادرات نفت لیبی به نسبت تولید، به‌مراتب از کشور پرجمعیتی مانند ایران بیشتر است. ایران با کمتر از ۲ میلیون بشکه ظرفیت صادرات، تنها در حدود ۵۰۰٫۰۰۰ بشکه خام نفت بیشتر از لیبی به بازارهای جهانی می‌فرستد.
با وجود در اختیار داشتن بزرگترین ذخیره درجا، لیبی سومین تولیدکننده بزرگ نفت آفریقا است. از این لحاظ توسعه ظرفیت تولید و صادرات نفت از لیبی، تنها نیازمند سرمایه‌گذاری‌های بیشتر است.
هزینه تولید نفت خام در لیبی بسیار پایین و کمتر از ۱ دلار در هر بشکه است - در مقایسه با ۲۰ دلار در هر بشکه هزینه تولید نفت خام در آب‌های خزر (آذربایجان و قزاقستان) و ۵۰ دلار هزینه معادل هر بشکه نفت از شن‌های نفتی در کانادا.
نفت در اختیار مخالفان
صنایع نفت لیبی را شرکت دولتی نفت لیبی مدیریت می‌کند. قراردادهای نفتی لیبی با شرکت‌های خارجی بیشتر بر اساس «تقسیم تولید و سود» آن است. نیمی از تولید نفت لیبی را شرکت دولتی نفت آن کشور و نیم دیگر را شرکت‌های خارجی مانند انی (ایتالیا)، استات‌اویل هیدرو (نروژ)، اکسیدنتال (آمریکا) کونکو فیلیپس (آمریکا)، اکسان موبیل (آمریکا) شل (هلند و بریتانیا) و بی‌پی (بریتانیا) مدیریت می‌کنند.
نفت لیبی از ۶ پایانه صادراتی در بنادر آن کشور به خارج فرستاده می‌شود. از این تعداد ۵ پایانه در شرق کشور، نزدیک به بنغازی، واقع شده و هم‌اینک در کنترل نیروهای مخالف قذافی قرار گرفته‌اند. ترمینال ششم نزدیک به شهر کوچک زاویه در غرب کشور و نزدیک به طرابلس قرار گرفته‌است. کنترل این شهر نیز اکنون در دست نیروهای مخالف قذافی است.
طی چهار ماه گذشته به‌طور متوسط هر روز تا ۱٫۱۰۰٫۰۰۰ بشکه نفت از این پایانه‌ها به خارج صادر می‌شده‌است. بیش از ۸۰ درصد از منابع نفت لیبی در شرق و نزدیک به پایانه‌های صادراتی آن کشور قرار دارد. گزارش‌های رسیده از منابع ایتالیایی و همچنین شبکه خبری الجزیره حاکی از کاهش و یا توقف کامل تولید در این مراکز است.
معجزه مالی نفت
با استفاده از درآمدهای سرشار ناشی از صادرات نفت خام، اینک طول عمر در لیبی به ۸۰ سال (نزد زنان) رسیده و ۹۲ درصد مردان آن کشور برخوردار از سواد خواندن و نوشتن‌اند و میانگین باسوادی در لیبی از ۸۰ درصد گذشته‌است. میزان درآمد سرانه در این کشور شش میلیون نفری بالغ بر ۱۴٫۰۰۰ دلار در سال است (سه برابر کشور تونس و بیش از ترکیه و ایران).
در لیبی نزدیک به ۱٫۵ میلیون تبعه خارجی زندگی می‌کردند که کارکنان مصری شاغل در لیبی از لحاظ تعداد بیش از هر کشور دیگری بود. با خروج کارکنان صنایع نفت و شاغلین در بخش خدمات، ادامه مدیریت دولت مرکزی در کشور، به‌خصوص در بخش غربی و طرابلس، با مشکلات جدی روبه‌رو خواهد شد.
طی روزهای اخیر، دولت آمریکا ۳۰ میلیارد دلار از دارایی‌های لیبی را در بانک‌های آن کشور ضبط کرده‌است. بریتانیا به ضبط ۲ میلیارد دلار از دارایی‌های لیبی در بانک‌های لندن مبادرت ورزیده و آلمان نیز اعلام داشته که حداقل تا ۲ ماه از پرداخت درآمدهای نفتی به دولت طرابلس خودداری خواهد کرد.
در صورت ادامه وضع موجود، تجارت خارجی با طرابلس عملاً قطع خواهد شد. ساکنان شهر تدریجاً به سمت شرق خواهند رفت و باقی‌مانده دولت، دچار فلج مالی و توقف اداری می‌شود. بدون تولید و صادرات نفت و محروم ماندن از درآمدهای نفتی، دولت لیبی عملاً از کار خواهد افتاد.
حکومت قذافی در نگاه غرب هم اکنون مرده است. نگرانی کنونی جهان خارج و به‌خصوص غرب، از جهت طولانی شدن زمان سقوط قذافی و در نتیجه افزایش هزینه‌های مالی و انسانی ناشی از جابه‌جایی او است.
از ابتدای بحران کنونی در لیبی تا کنون قیمت نفت خام در بورس لندن از هر بشکه ۱۰۰ دلار به هر بشکه ۱۱۵ دلار افزایش یافته‌است. ادامه برزخ سیاسی کنونی در لیبی، و تداوم بی‌ثباتی در بازارهای نفتی می‌تواند به افزایش خطر تکرار سقوط اقتصادی سال ۲۰۰۸ جهان منجر شود.
با تولید یک میلیون و هشتصد هزار بشکه نفت در روز (سال ۲۰۱۰)، و صادرات روزانه در حدود ۱٫۵ میلیون بشکه نفت خام، لیبی یکی از بزرگترین کشور‌های صادرکننده نفت خام در جهان به‌شمار می‌رود.
نفت فراوان و هزینه اندک
ذخیره شناخته شده نفت خام لیبی ۴۶ میلیارد بشکه درجا، و بزرگترین منبع موجود در سراسر آفریقا است. علاوه بر ذخایر عظیم نفت خام، که از بهترین انواع آن در جهان به‌شمار می‌رود (نفت سبک با سولفور پائین)، لیبی دارای ذخایر بزرگ گاز طبیعی نیز هست. حجم این ذخایر در حال حاضر ۵۵ تریلیون فوت مکعب است ولی در صورت ادامه اکتشافات، بی‌گمان افزایش بیشتری نیز خواهد یافت.
بیش از ۸۵ درصد از صادرات نفت خام لیبی به اروپا و تنها ۱۳ درصد آن به آسیا فروخته می‌شود. ۳۲ درصد از این حجم به ایتالیا، ۱۴ درصد به آلمان، و ۱۰ درصد به فرانسه صادر می‌شود. چین به تنهایی ۱۰ درصد از صادرات نفت لیبی را جذب می‌کند.
مصرف داخلی نفت در لیبی از ۲۷۰٫۰۰۰ بشکه فراتر نمی‌رود. از این لحاظ، قدرت صادرات نفت لیبی به نسبت تولید، به‌مراتب از کشور پرجمعیتی مانند ایران بیشتر است. ایران با کمتر از ۲ میلیون بشکه ظرفیت صادرات، تنها در حدود ۵۰۰٫۰۰۰ بشکه خام نفت بیشتر از لیبی به بازارهای جهانی می‌فرستد.
با وجود در اختیار داشتن بزرگترین ذخیره درجا، لیبی سومین تولیدکننده بزرگ نفت آفریقا است. از این لحاظ توسعه ظرفیت تولید و صادرات نفت از لیبی، تنها نیازمند سرمایه‌گذاری‌های بیشتر است.
هزینه تولید نفت خام در لیبی بسیار پایین و کمتر از ۱ دلار در هر بشکه است - در مقایسه با ۲۰ دلار در هر بشکه هزینه تولید نفت خام در آب‌های خزر (آذربایجان و قزاقستان) و ۵۰ دلار هزینه معادل هر بشکه نفت از شن‌های نفتی در کانادا.
نفت در اختیار مخالفان
صنایع نفت لیبی را شرکت دولتی نفت لیبی مدیریت می‌کند. قراردادهای نفتی لیبی با شرکت‌های خارجی بیشتر بر اساس «تقسیم تولید و سود» آن است. نیمی از تولید نفت لیبی را شرکت دولتی نفت آن کشور و نیم دیگر را شرکت‌های خارجی مانند انی (ایتالیا)، استات‌اویل هیدرو (نروژ)، اکسیدنتال (آمریکا) کونکو فیلیپس (آمریکا)، اکسان موبیل (آمریکا) شل (هلند و بریتانیا) و بی‌پی (بریتانیا) مدیریت می‌کنند.
نفت لیبی از ۶ پایانه صادراتی در بنادر آن کشور به خارج فرستاده می‌شود. از این تعداد ۵ پایانه در شرق کشور، نزدیک به بنغازی، واقع شده و هم‌اینک در کنترل نیروهای مخالف قذافی قرار گرفته‌اند. ترمینال ششم نزدیک به شهر کوچک زاویه در غرب کشور و نزدیک به طرابلس قرار گرفته‌است. کنترل این شهر نیز اکنون در دست نیروهای مخالف قذافی است.
طی چهار ماه گذشته به‌طور متوسط هر روز تا ۱٫۱۰۰٫۰۰۰ بشکه نفت از این پایانه‌ها به خارج صادر می‌شده‌است. بیش از ۸۰ درصد از منابع نفت لیبی در شرق و نزدیک به پایانه‌های صادراتی آن کشور قرار دارد. گزارش‌های رسیده از منابع ایتالیایی و همچنین شبکه خبری الجزیره حاکی از کاهش و یا توقف کامل تولید در این مراکز است.
معجزه مالی نفت
با استفاده از درآمدهای سرشار ناشی از صادرات نفت خام، اینک طول عمر در لیبی به ۸۰ سال (نزد زنان) رسیده و ۹۲ درصد مردان آن کشور برخوردار از سواد خواندن و نوشتن‌اند و میانگین باسوادی در لیبی از ۸۰ درصد گذشته‌است. میزان درآمد سرانه در این کشور شش میلیون نفری بالغ بر ۱۴٫۰۰۰ دلار در سال است (سه برابر کشور تونس و بیش از ترکیه و ایران).
در لیبی نزدیک به ۱٫۵ میلیون تبعه خارجی زندگی می‌کردند که کارکنان مصری شاغل در لیبی از لحاظ تعداد بیش از هر کشور دیگری بود. با خروج کارکنان صنایع نفت و شاغلین در بخش خدمات، ادامه مدیریت دولت مرکزی در کشور، به‌خصوص در بخش غربی و طرابلس، با مشکلات جدی روبه‌رو خواهد شد.
طی روزهای اخیر، دولت آمریکا ۳۰ میلیارد دلار از دارایی‌های لیبی را در بانک‌های آن کشور ضبط کرده‌است. بریتانیا به ضبط ۲ میلیارد دلار از دارایی‌های لیبی در بانک‌های لندن مبادرت ورزیده و آلمان نیز اعلام داشته که حداقل تا ۲ ماه از پرداخت درآمدهای نفتی به دولت طرابلس خودداری خواهد کرد.
در صورت ادامه وضع موجود، تجارت خارجی با طرابلس عملاً قطع خواهد شد. ساکنان شهر تدریجاً به سمت شرق خواهند رفت و باقی‌مانده دولت، دچار فلج مالی و توقف اداری می‌شود. بدون تولید و صادرات نفت و محروم ماندن از درآمدهای نفتی، دولت لیبی عملاً از کار خواهد افتاد.
حکومت قذافی در نگاه غرب هم اکنون مرده است. نگرانی کنونی جهان خارج و به‌خصوص غرب، از جهت طولانی شدن زمان سقوط قذافی و در نتیجه افزایش هزینه‌های مالی و انسانی ناشی از جابه‌جایی او است.
