اقدام روسیه و چین در وتوی قطعنامه شورای امنیت درباره سوریه با محکومیت کشورهای غربی روبرو شده‌است. این در حالی است که تازه‌ترین خبرها از حرکت دوباره تانک‌های ارتش سوریه به مرکز شهر حمص حکایت می‌کند.
درباره تحولات سوریه و اقدام چین و روسیه با امیر طاهری، تحلیلگر مسائل بین‌الملل و علی مهتدی، کارشناس مسائل منطقه خاورمیانه، گفت‌وگو کرده‌ایم.
نخست از امیر طاهری پرسیدیم که چرا روسیه و چین با این شدت از حکومت بشار اسد حمایت می‌کنند؟
امیر طاهری: روسیه منافع استراتژیکی در حفظ رژیم بشار اسد دارد. برای اینکه بندر طرطوس در سوریه تنها پایگاه نیروی دریایی روسیه در مدیترانه است. اگر این بندر از دست برود، روسیه عملا تبدیل به کشوری خواهد شد که نمی‌تواند نیروی دریایی در آب‌های آزاد داشته باشد.
از سوی دیگر قرارداد اجاره‌ای که روسیه برای پایگاه اصلی نیروی دریایی خود در سباستوپول اوکراین دارد تا سال ۲۰۱۷ به اتمام می‌رسد و احتمالا اگر اوکراین به پیمان آتلانتیک شمالی بپیوندد، روسیه آن پایگاه را هم از دست خواهد داد.
از دیدگاه چین نیز؛ چینی‌ها فکر می‌کنند اگر چنین قطعنامه‌ای در مورد سوریه به تصویب برسد، می‌تواند سابقه‌ای برای کشورهای دیگر بشود.
اگر یک روزی مثلا در داخل چین شورش‌هایی علیه رژیم کمونیستی ایجاد شد، این جریان سوریه سابقه‌ای برای دخالت سازمان ملل در امور چین بشود.
به همین جهت روسیه و چین به خاطر ملاحظات استراتژیک و سیاسی خودشان علاقه‌مند نیستند که سازمان ملل به وسیله‌ای برای تبدیل رژیم سوریه تبدیل بشود.
ولی روسیه و چین مطمئن هستند که هر حکومت جایگزین بشار اسد در سوریه متحد غرب خواهد بود؟
این بستگی دارد به این که سرانجام چه راه حلی مورد قبول نیروهایی که در داخل سوریه هستند، قرار بگیرد. طرح اعراب برای انتقال قدرت از آقای بشاراسد به یکی از معاونین اوست.
آقای اسد دارای دو معاون است؛ یکی آقای فارغ الشرع است که قبلا وزیر خارجه سوریه بود. و دیگری خانم نجاح العطار است که پیش از این وزیر فرهنگ و نویسنده و رمان‌نویس و در عین حال تحصیل‌کرده انگلیس بود.
اعراب علاقه‌مندند که این انتقال با شرکت خانم العطار صورت بگیرد، چون خانم العطار سنی مذهب و از اهالی دمشق و در عین حال برادرش تصادفا رهبر اخوان المسلمین یا برادران مسلمان سوریه است که الان نیروی اصلی مخالف آقای اسد را تشکیل می‌دهد.
روسیه بر عکس اگر قرار باشد که این راه حل اجرا شود علاقه‌مند است که آقای فارغ الشرع رهبری انتقال را بر عهده بگیرد، چون او بیشتر به روسیه نزدیک است و احتمال اینکه سوریه را به طرف اردوگاه طرفدار آمریکا و غرب ببرد، کمتر خواهد بود.
با این وتوی چین و روسیه تحولات سوریه به سمتی خواهد رفت؟ آیا این طور که برخی از ناظران و کارشناسان امور بین‌الملل پیش‌بینی می‌کنند، احتمال وقوع یک جنگ داخلی وجود دارد؟
فکر نمی‌کنم جنگ داخلی بشود. برای اینکه جنگ داخلی موقعی اتفاق می‌افتد که در یک کشوری دو اردوگاه تقریبا هم‌وزن روبروی هم قرار بگیرند.
اگر دو اردوگاه و دو نیرو هم‌وزن هم نباشند، نفعی در جنگ داخلی نخواهند داشت.
در سوریه چنین وضعی نیست. در سوریه می‌شود گفت که از یک سو تقریبا یک سوم از جمعیت در سراسر کشور علیه رژیم قیام کرده‌اند و یک سوم دیگر کماکان هوادار رژیم باقی مانده‌اند و یک سوم باقی مانده ناظران خاموشند و نگاه می‌کنند تا ببینند که کدام طرف ماجرا برنده خواهند شد.
یک خاصیت یا ویژگی دیگر قیام در سوریه در مقایسه با تونس، مصر و لیبی این است که این قیام در سراسر سوریه حضور دارد، نه در یکی دو شهر، مثل قیام مصر.
اعتراض در سوریه در مناطق کردنشین سوریه هست، در مناطق دروزنشین، در مناطق علوی‌نشین، در مناطق سنی‌نشین وجود دارد.
چیزی که مرا در بررسی اوضاع سوریه شگفت‌زده کرده‌است، طیف وسیع مخالفان آقای اسد است که از چپ گرفته تا برادران مسلمان تا لیبرال‌ها و دموکرات‌ها و همه اقلیت‌ها را در بر می‌گیرد. به همین جهت هم فکر نمی‌کنم وضعی ایجاد شود که سوریه تبدیل به دو اردوگاه شده و وارد جنگ داخلی شود.
نگرانی‌های روسیه و چین
به دنبال وتوی قطعنامه پیشنهادی اتحادیه عرب درباره سوریه در شورای امنیت از سوی چین و روسیه، گمانه‌زنی‌ها درباره سوریه شکل پیچیده‌ای به خود گرفته‌است.
نماینده روسیه در سازمان ملل با این استدلال که قطعنامه جدید خواستار کناره‌گیری بشار اسد شده‌است، آن را وتو کرد.
این دومین بار است که روسیه قطعنامه‌ای را در شورای امنیت درباره سوریه وتو می‌کند.
روسیه چرا به شدت با هر گونه تغییری در حاکمیت سوریه مخالف است؟
فئودور لوکیان، سردبیر مجله روسیه در سیاست جهانی پاسخ این پرسش را چنین می‌دهد: «مخالفت شدید روسیه به این دلیل نیست که مسکو حاضر است خود را فدای رژیم بشاراسد کند. فکر نمی‌کنم کسی در روسیه وجود داشته باشد که به بقای این رژیم امید داشته باشد. به جز منافع مالی و ژئوپولوتیک که قطعا نقش خود را ایفا می‌کنند، مسکو دلیل دیگری نیز برای مخالفت با این قطعنامه دارد. مشکل این است که با تصویب این قطعنامه راه بازگشت از بین می‌رود. اینکه بشار اسد در پیروی از درخواست جامعه جهانی از قدرت کناره‌گیری کند، ساده‌لوحانه است. پس در پی محکومیت لفظی باید تحریم‌ها اعمال شود، و پایان این مسیر جنگ است.
البته موضع روسیه به سوریه کمک نخواهد کرد. اما درست نیست تصور کنیم که مسکو صرفا برای حفظ منافع خود یا برای حمایت از هر رژیمی که با آمریکا مشکل دارد، این موضع را اتخاذ می‌کند.»
قطعنامه شورای امنیت علاوه بر روسیه توسط چین نیز وتو شد و انجام این اقدام برای دومین بار از سوی چین بیش از گذشته قابل توجه است.
لی باودینگ، نماینده چین در شورای امنیت سازمان ملل درباره وتوی قطعنامه توسط کشورش گفت: «در شرایط کنونی هر گونه اعمال فشار ناروا به دولت سوریه، پیشداوری درباره نتیجه گفت‌وگوها و ارائه راه حل، کمکی به حل بحران سوریه نمی‌کند، بلکه موضوع را پیچیده‌تر می‌کند.»
روز یکشنبه علی اکبر صالحی، وزیر خارجه ایران، با حمایت از این اقدام چین و روسیه گفت که «این دو کشور از طراحی غربی‌ها برای آینده منطقه آگاه هستند.»
علی مهتدی، کارشناس مسائل منطقه خاورمیانه، این گمانه‌زنی‌ها درباره آینده منطقه را نگرانی اصلی روسیه و چین و عامل اصلی وتوی قطعنامه شورای امنیت توسط این دو کشور می‌داند.
علی مهتدی: تقریبا می‌شود این موضوع را تایید کرد. چرا که اپوزیسیون سوریه هنگامی به اتحاد رسید و توانست یک شورایی به نام شورای اپوزیسیون تشکیل بدهد که نمایندگان فراماسونری و نمایندگان اپوزیسیون در استانبول جلسه‌ای محرمانه با مسئولان آمریکایی و غربی تشکیل دادند.
در آن زمان که تقریبا اوایل تابستان گذشته بود، گفته شد که بعد از هماهنگی نمایندگان اپوزیسیون با غرب بود که غرب تصمیم به حمایت از این جریان مخالف با حکومت اسد در سوریه گرفت.
اما اینکه در آینده چه اتفاقی ممکن است بیافتد؟ مقداری غرب از اتفاقاتی که در مصر افتاده، نگران است و تصمیم ندارد که اجازه بدهد که در سوریه هم این اتفاقات رخ دهد.
در عین حال طرف مقابل، یعنی جبهه روسیه، چین و ایران که حامیان اصلی نظام بشار اسد هستند نیز از این موضوع استفاده می‌کنند و می‌گویند که نظام اسد فعلا بهترین نظامی است که می‌تواند یکپارچگی و وحدت داخلی سوریه را حفظ کند و بعد از آن مشخص نیست که چه اتفاقی برای سوریه می‌افتد؟
حتی روسیه صراحتا گفته‌است که اگر نظام اسد سقوط کند، سوریه دچار جنگ داخلی خواهد شد.
وتوی قطعنامه از سوی چین و روسیه با واکنش‌های شدید کشورهای غربی و در صدر آنها با واکنش آمریکا روبرو شده‌است. با این همه پیش‌بینی درباره شرایط آینده سوریه با وتوی این قطعنامه پیچیده‌تر شده‌است، به ویژه نگرانی‌ها درباره افزایش خشونت‌ها در این کشور بیشتر شده‌است.
علی مهتدی درباره آینده وضعیت سوریه می‌گوید: «پیش‌بینی دقیقی نمی‌شود کرد. فعلا گروه‌های اپوزیسیون اعلام کرده‌اند که قصد دارند دعوت به اعتصاب گسترده در سراسر کشور بکنند. و یک جور نافرمانی مدنی را در سوریه اجرا کنند. همچنین آنها اعتراض گسترده‌ای به روسیه و چین به خاطر وتوی قطعنامه سازمان ملل داشتند. از سوی دیگر اروپا و در راس آنها فرانسه گفته‌اند که از وتوی قطعنامه احساس ناامیدی کرده‌اند و ابتکار جدیدی را مطرح کرده‌اند که از همین روزهای آینده به اجرا در می‌آورند.
این ابتکار این است که ادامه مباحثات را از دست شورای امنیت خارج کنند و این پرونده را در مجمع عمومی سازمان ملل ادامه بدهند.
اگر در مجمع عمومی سازمان ملل مصوبه‌ای علیه سوریه تصویب بشود که بسیار قابل پیش‌بینی هم هست، مانند مصوبه شورای امنیت الزام‌آور نیست، اما یک اهرم فشار بسیار موثر بر دولت بشار اسد خواهد بود و مقداری روسیه و چین را در انزوا قرار خواهد داد.
در قطعنامه وتو شده از بشار اسد، رئیس جمهوری سوریه خواسته شده بود که اختیارات ریاست جمهوری را به معاون اول خود واگذار کند و معاون رئیس جمهور با حضور اپوزیسیون دولت وحدت ملی تشکیل دهد.
درباره تحولات سوریه و اقدام چین و روسیه با امیر طاهری، تحلیلگر مسائل بین‌الملل و علی مهتدی، کارشناس مسائل منطقه خاورمیانه، گفت‌وگو کرده‌ایم.
نخست از امیر طاهری پرسیدیم که چرا روسیه و چین با این شدت از حکومت بشار اسد حمایت می‌کنند؟
امیر طاهری: روسیه منافع استراتژیکی در حفظ رژیم بشار اسد دارد. برای اینکه بندر طرطوس در سوریه تنها پایگاه نیروی دریایی روسیه در مدیترانه است. اگر این بندر از دست برود، روسیه عملا تبدیل به کشوری خواهد شد که نمی‌تواند نیروی دریایی در آب‌های آزاد داشته باشد.
از سوی دیگر قرارداد اجاره‌ای که روسیه برای پایگاه اصلی نیروی دریایی خود در سباستوپول اوکراین دارد تا سال ۲۰۱۷ به اتمام می‌رسد و احتمالا اگر اوکراین به پیمان آتلانتیک شمالی بپیوندد، روسیه آن پایگاه را هم از دست خواهد داد.
از دیدگاه چین نیز؛ چینی‌ها فکر می‌کنند اگر چنین قطعنامه‌ای در مورد سوریه به تصویب برسد، می‌تواند سابقه‌ای برای کشورهای دیگر بشود.
اگر یک روزی مثلا در داخل چین شورش‌هایی علیه رژیم کمونیستی ایجاد شد، این جریان سوریه سابقه‌ای برای دخالت سازمان ملل در امور چین بشود.
به همین جهت روسیه و چین به خاطر ملاحظات استراتژیک و سیاسی خودشان علاقه‌مند نیستند که سازمان ملل به وسیله‌ای برای تبدیل رژیم سوریه تبدیل بشود.
ولی روسیه و چین مطمئن هستند که هر حکومت جایگزین بشار اسد در سوریه متحد غرب خواهد بود؟
این بستگی دارد به این که سرانجام چه راه حلی مورد قبول نیروهایی که در داخل سوریه هستند، قرار بگیرد. طرح اعراب برای انتقال قدرت از آقای بشاراسد به یکی از معاونین اوست.
آقای اسد دارای دو معاون است؛ یکی آقای فارغ الشرع است که قبلا وزیر خارجه سوریه بود. و دیگری خانم نجاح العطار است که پیش از این وزیر فرهنگ و نویسنده و رمان‌نویس و در عین حال تحصیل‌کرده انگلیس بود.
اعراب علاقه‌مندند که این انتقال با شرکت خانم العطار صورت بگیرد، چون خانم العطار سنی مذهب و از اهالی دمشق و در عین حال برادرش تصادفا رهبر اخوان المسلمین یا برادران مسلمان سوریه است که الان نیروی اصلی مخالف آقای اسد را تشکیل می‌دهد.
روسیه بر عکس اگر قرار باشد که این راه حل اجرا شود علاقه‌مند است که آقای فارغ الشرع رهبری انتقال را بر عهده بگیرد، چون او بیشتر به روسیه نزدیک است و احتمال اینکه سوریه را به طرف اردوگاه طرفدار آمریکا و غرب ببرد، کمتر خواهد بود.
با این وتوی چین و روسیه تحولات سوریه به سمتی خواهد رفت؟ آیا این طور که برخی از ناظران و کارشناسان امور بین‌الملل پیش‌بینی می‌کنند، احتمال وقوع یک جنگ داخلی وجود دارد؟
فکر نمی‌کنم جنگ داخلی بشود. برای اینکه جنگ داخلی موقعی اتفاق می‌افتد که در یک کشوری دو اردوگاه تقریبا هم‌وزن روبروی هم قرار بگیرند.
اگر دو اردوگاه و دو نیرو هم‌وزن هم نباشند، نفعی در جنگ داخلی نخواهند داشت.
در سوریه چنین وضعی نیست. در سوریه می‌شود گفت که از یک سو تقریبا یک سوم از جمعیت در سراسر کشور علیه رژیم قیام کرده‌اند و یک سوم دیگر کماکان هوادار رژیم باقی مانده‌اند و یک سوم باقی مانده ناظران خاموشند و نگاه می‌کنند تا ببینند که کدام طرف ماجرا برنده خواهند شد.
یک خاصیت یا ویژگی دیگر قیام در سوریه در مقایسه با تونس، مصر و لیبی این است که این قیام در سراسر سوریه حضور دارد، نه در یکی دو شهر، مثل قیام مصر.
اعتراض در سوریه در مناطق کردنشین سوریه هست، در مناطق دروزنشین، در مناطق علوی‌نشین، در مناطق سنی‌نشین وجود دارد.
چیزی که مرا در بررسی اوضاع سوریه شگفت‌زده کرده‌است، طیف وسیع مخالفان آقای اسد است که از چپ گرفته تا برادران مسلمان تا لیبرال‌ها و دموکرات‌ها و همه اقلیت‌ها را در بر می‌گیرد. به همین جهت هم فکر نمی‌کنم وضعی ایجاد شود که سوریه تبدیل به دو اردوگاه شده و وارد جنگ داخلی شود.
نگرانی‌های روسیه و چین
به دنبال وتوی قطعنامه پیشنهادی اتحادیه عرب درباره سوریه در شورای امنیت از سوی چین و روسیه، گمانه‌زنی‌ها درباره سوریه شکل پیچیده‌ای به خود گرفته‌است.
نماینده روسیه در سازمان ملل با این استدلال که قطعنامه جدید خواستار کناره‌گیری بشار اسد شده‌است، آن را وتو کرد.
این دومین بار است که روسیه قطعنامه‌ای را در شورای امنیت درباره سوریه وتو می‌کند.
روسیه چرا به شدت با هر گونه تغییری در حاکمیت سوریه مخالف است؟
فئودور لوکیان، سردبیر مجله روسیه در سیاست جهانی پاسخ این پرسش را چنین می‌دهد: «مخالفت شدید روسیه به این دلیل نیست که مسکو حاضر است خود را فدای رژیم بشاراسد کند. فکر نمی‌کنم کسی در روسیه وجود داشته باشد که به بقای این رژیم امید داشته باشد. به جز منافع مالی و ژئوپولوتیک که قطعا نقش خود را ایفا می‌کنند، مسکو دلیل دیگری نیز برای مخالفت با این قطعنامه دارد. مشکل این است که با تصویب این قطعنامه راه بازگشت از بین می‌رود. اینکه بشار اسد در پیروی از درخواست جامعه جهانی از قدرت کناره‌گیری کند، ساده‌لوحانه است. پس در پی محکومیت لفظی باید تحریم‌ها اعمال شود، و پایان این مسیر جنگ است.
البته موضع روسیه به سوریه کمک نخواهد کرد. اما درست نیست تصور کنیم که مسکو صرفا برای حفظ منافع خود یا برای حمایت از هر رژیمی که با آمریکا مشکل دارد، این موضع را اتخاذ می‌کند.»
قطعنامه شورای امنیت علاوه بر روسیه توسط چین نیز وتو شد و انجام این اقدام برای دومین بار از سوی چین بیش از گذشته قابل توجه است.
لی باودینگ، نماینده چین در شورای امنیت سازمان ملل درباره وتوی قطعنامه توسط کشورش گفت: «در شرایط کنونی هر گونه اعمال فشار ناروا به دولت سوریه، پیشداوری درباره نتیجه گفت‌وگوها و ارائه راه حل، کمکی به حل بحران سوریه نمی‌کند، بلکه موضوع را پیچیده‌تر می‌کند.»
روز یکشنبه علی اکبر صالحی، وزیر خارجه ایران، با حمایت از این اقدام چین و روسیه گفت که «این دو کشور از طراحی غربی‌ها برای آینده منطقه آگاه هستند.»
علی مهتدی، کارشناس مسائل منطقه خاورمیانه، این گمانه‌زنی‌ها درباره آینده منطقه را نگرانی اصلی روسیه و چین و عامل اصلی وتوی قطعنامه شورای امنیت توسط این دو کشور می‌داند.
علی مهتدی: تقریبا می‌شود این موضوع را تایید کرد. چرا که اپوزیسیون سوریه هنگامی به اتحاد رسید و توانست یک شورایی به نام شورای اپوزیسیون تشکیل بدهد که نمایندگان فراماسونری و نمایندگان اپوزیسیون در استانبول جلسه‌ای محرمانه با مسئولان آمریکایی و غربی تشکیل دادند.
در آن زمان که تقریبا اوایل تابستان گذشته بود، گفته شد که بعد از هماهنگی نمایندگان اپوزیسیون با غرب بود که غرب تصمیم به حمایت از این جریان مخالف با حکومت اسد در سوریه گرفت.
اما اینکه در آینده چه اتفاقی ممکن است بیافتد؟ مقداری غرب از اتفاقاتی که در مصر افتاده، نگران است و تصمیم ندارد که اجازه بدهد که در سوریه هم این اتفاقات رخ دهد.
در عین حال طرف مقابل، یعنی جبهه روسیه، چین و ایران که حامیان اصلی نظام بشار اسد هستند نیز از این موضوع استفاده می‌کنند و می‌گویند که نظام اسد فعلا بهترین نظامی است که می‌تواند یکپارچگی و وحدت داخلی سوریه را حفظ کند و بعد از آن مشخص نیست که چه اتفاقی برای سوریه می‌افتد؟
حتی روسیه صراحتا گفته‌است که اگر نظام اسد سقوط کند، سوریه دچار جنگ داخلی خواهد شد.
وتوی قطعنامه از سوی چین و روسیه با واکنش‌های شدید کشورهای غربی و در صدر آنها با واکنش آمریکا روبرو شده‌است. با این همه پیش‌بینی درباره شرایط آینده سوریه با وتوی این قطعنامه پیچیده‌تر شده‌است، به ویژه نگرانی‌ها درباره افزایش خشونت‌ها در این کشور بیشتر شده‌است.
علی مهتدی درباره آینده وضعیت سوریه می‌گوید: «پیش‌بینی دقیقی نمی‌شود کرد. فعلا گروه‌های اپوزیسیون اعلام کرده‌اند که قصد دارند دعوت به اعتصاب گسترده در سراسر کشور بکنند. و یک جور نافرمانی مدنی را در سوریه اجرا کنند. همچنین آنها اعتراض گسترده‌ای به روسیه و چین به خاطر وتوی قطعنامه سازمان ملل داشتند. از سوی دیگر اروپا و در راس آنها فرانسه گفته‌اند که از وتوی قطعنامه احساس ناامیدی کرده‌اند و ابتکار جدیدی را مطرح کرده‌اند که از همین روزهای آینده به اجرا در می‌آورند.
این ابتکار این است که ادامه مباحثات را از دست شورای امنیت خارج کنند و این پرونده را در مجمع عمومی سازمان ملل ادامه بدهند.
اگر در مجمع عمومی سازمان ملل مصوبه‌ای علیه سوریه تصویب بشود که بسیار قابل پیش‌بینی هم هست، مانند مصوبه شورای امنیت الزام‌آور نیست، اما یک اهرم فشار بسیار موثر بر دولت بشار اسد خواهد بود و مقداری روسیه و چین را در انزوا قرار خواهد داد.
در قطعنامه وتو شده از بشار اسد، رئیس جمهوری سوریه خواسته شده بود که اختیارات ریاست جمهوری را به معاون اول خود واگذار کند و معاون رئیس جمهور با حضور اپوزیسیون دولت وحدت ملی تشکیل دهد.
