ایران آکادمیا؛ دانشگاه مجازی علوم ممنوعه در ایران

«ویترین» محلی است برای آشنایی با ایده‌ها و فعالیت‌هایی که توسط جامعه ایرانی، ‌در سراسر جهان و در دنیای مجازی، اتفاق می‌افتد و شاید شما از آنها بی‌خبر باشید. از این هفته و هرچند وقت یک‌بار، قرار است یک وب‌سایت یا یک فعالیت مجازی در «ویترین» قرار گیرد، به شما معرفی شود و با گردانندگان و ایده‌پردازان آن و گفت‌وگویی کوتاه صورت گیرد. شما هم می‌توانید برای قرار دادن وب‌سایت خود در «ویترین»،‌ به آدرس vitrin@radiofarda.com ایمیل بزنید و با ما در ارتباط باشید.

«ایران آکادمیا» به گفته مدیرانش،‌ موسسه‌ای مستقل است که می‌خواهد به آموزش آن‌لاین علوم انسانی و اجتماعی برای دانشجویان در مقطع معادل فوق‌لیسانس بپردازد.

پس از به وجود آمدن محدودیت‌هایی در داخل ایران در زمینه یادگیری و آموزش علوم انسانی و اجتماعی،‌ برخی فعالان این حوزه و اساتید دانشگاه،‌ به این فکر افتادند تا محلی را برای دانشجویان و علاقه‌مندان یادگیری این علوم فراهم کنند. دوره‌های آموزشی «ایران آکادمیا» یک‌ساله است و دانشجویان می‌توانند مواد درسی را انتخاب و به یادگیری دروس بپردازند.

مواد درسی در این موسسه به فارسی تدریس می‌شوند ولی به گفته برخی از مدیران و اساتید این مجموعه،‌ دانستن زبان‌های خارجی نیز برای بعضی دروس لازم است. با مراجعه به سایت این محموعه می‌توانید از جزئیات بیشتری در مورد «ایران آکادمیا»،‌ منابع درسی و همچنین اساتید آن، ‌آشنا شوید.

گفت وگو با سه نفر از اعضای ایران آکادمیا؛ ‌ مبارزه با کانالیزه کردن علوم

برای آشنایی بیشتر با اهداف و برنامه‌های ایران آکادمیا، با سه نفر از اساتید و موسسان این موسسه به گفت‌وگو نشسته‌ایم؛‌ در این رابطه، جلیل روشندل (استاد علوم سیاسی در دانشگاه کارولینای شرقی)، سعید پیوندی (استاد جامعه شناسی در دانشگاه لورن فرانسه) و علیرضا کاظمی (از مؤسسین ایران آکادمیا) به سئوالات ما پاسخ داده‌اند.

-ایران آکادمیا از چه زمانی تاسیس شده و هدف از راه‌اندازی آن چه بوده است؟

علیرضا کاظمی: ما جمعی از دانشجویان و دانش آموختگان در حوزه علوم اجتماعی بودیم که در دانشگاه و در خلال فعالیت‌هایمان با هم آشنا شده بودیم و خیلی علاقه‌مند بودیم که بتوانیم کاری بطور خاص برای نسل جوان در ایران انجام دهیم. به دنبال این فعالیت‌ها در تماس با بسیاری از دانشجویان و اساتید دانشگاه در ایران قرار گرفته بودیم و از نیازها و نظرات آنها مطلع می‌شدیم و سعی می‌کردیم تلاش‌های خودمان را با نیازهای آنها منطبق کنیم. بعد از وقایع انتخاباتی سال ۸۸ به طور منظم خبرهای نگران کننده زیادی در رابطه با اعمال محدودیت‌های جدی در زمینه علوم انسانی به گوش می‌رسید. وسعت این محدودیت‌ها به حدی بود که یک قلم به زبان آمار رسمی ۵۵۵ ماده درسی در ۳۸ رشته علوم انسانی شامل بازنگری‌های گسترده برای انطباق با «چارچوب ارزش‌های اسلامی» شدند که در این میان بیشترین تغییرات در علوم اجتماعی بود. در کنار این بسیاری از استادان هم برکنار یا شامل بازنشستگی ناخواسته شدند و دانشجویان بسیاری هم محروم از تحصیل یا ستاره دار شدند.

همه این‌ها در حالی بود که پیش ازاین هم شرایط تحصیل در جامعه ایران با موانع ساختاری و فرهنگی عمده‌ای برای یک دانشجوی ایرانی بخصوص دانشجویان دختر روبه رو بود و حالا با چنین موج جدیدی از بازنگری بیش از پیش با نقض آزادی‌های علمی هم رو به رو می‌شد که شرایط را برای نسل جوان بسیار نابسامان‌تر می‌کرد. این وقایع ما را به طور جدی به فکر واداشت که در برابر مجموعه این شرایط چه کار می‌توان کرد. نتیجه این شد که با ایجاد ارتباط بین عواملی مانند تلاشگران، استادان و ابزار تکنولوژیک، هم‌اکنون پس از سه سال تلاش شبانه‌روزی و داوطلبانه و با مشارکت بسیاری از دواطلبین و استادان به نقطه برگزاری اولین دوره آموزشی ایران آکادمیا رسیده‌ایم.

-چرا علوم انسانی و اجتماعی را برای تدریس انتخاب کردید؟

جلیل روشندل: علوم انسانی و اجتماعی در ایران مظلوم واقع شده و یا در بهترین حالت به خاطر ماهیت پرسش‌گرو ریشه یاب علوم اجتماعی، حاکمیت آن را تهدیدی برای موجودیت خود می‌داند و می‌خواهد با استفاده از همه ابزارهای ممکن این علوم را محدود و یا نهایتا کانالیزه کند. حاکمان علوم انسانی واجتماعی را علومی می‌شناسند که می‌تواند در میان جوانان و دانشجویان "سوال و تفکر" ایجاد کند به حدی که بخواهند به ریشه‌یابی امور بپردازند و این ذهن پرسشگر و شکاک از نظر دولت‌مردان مذهب‌محور می تواند اصل مذهب را هم مورد پرسش و بررسی قرار دهد. از آنجا که مطالعه از جمله در باب مذاهب نیز بخشی از علوم انسانی واجتماعی است طبیعتا با سیاست انحصار طلبانه و سلطه جویانه مبتنی بر برتری مذهب شیعه مغایر است. مذهب رسمی بر اساس مرید و مراد و اصل تقلید بنا شده در حالیکه علوم انسانی و اجتماعی بر اساس تحقیق و ریشه یابی و پرسش سقراطی، بر مبنانی مشاهده، آمار و نگاه عمقی بر چرایی و چگونگی، بر اساس مطالعه کمی و کیفی پدیده‌ها است. چنین نگرشی با سیستم سیاسی مذهب محور که فقط به انسان مطیع و مقلد نیاز دارد، هم‌خوانی ندارد. نتیجه این است که دسته دسته دانشجویان علوم انسانی واجتماعی مورد تبعیض قرار گرفته، اخراج، ستاره دار و یا به علت باورهای اجتماعی و عضویت و یا حتی حساسیت به اندیشه‌ها و یا مذهب غیر مجاز در مرحله گزینش کنار نهاده می‌شوند. ایران آکادمیا می‌خواهد ضمن ایجاد یک نهاد مبتنی بر احترام به آزادی‌های علمی و استقلال نهاد دانشگاه برای همگان، همچنین مامن و پناهگاهی برای دانشجویانی که به هر دلیل از تحصیل محروم یا محدود شده‌اند باشد.

سعید پیوندی: حوزه علوم انسانی و اجتماعی در دانشگاه‌های ایران طی دهه‌های گذشته در ابعاد گوناگون قربانی فشارهای سیاسی و ایدئولوژیک بوده و این رشته‌ها کمتر توانسته‌اند از فضای آکادمیک متعارف و آزادی کامل به عنوان پیش شرط دانشگاه به‌معنای واقعی برای برخورد نظری، نشر افکار، پژوهش، نقد و سنجش‌گری برخوردار باشند. این محدویت‌ها و فشارها حتا سبب شده‌اند شماری از دانشجویان و استادان ایرانی از ادامه فعالیت در دانشگاه بازمانند. ایران آکادمیا هدف شکل دادن به فضای باز دانشگاهی و احترام کامل به آزادی‌های آکادمیک برای استادان و دانشجویان را در مرکز پروژه دانشگاهی خود قرار داده است. به‌وجود آمدن چنین محیط دانشگاهی نوعی تجربه جدید برای ایران امروز و دانشگاه در ایران است و به نیازهای جامعه مدرن پاسخ می‌دهد.

در این چهارچوب ایران آکادمیا را باید پیش از هر چیز یک موسسه آموزش عالی دانست با استانداردهای شناخته شده بین‌المللی. این دانشکده نوپانه رقیب نهادهای علمی ‌در ایران است و نه قرار است علیه این یا آن نهاد و یا دولت فعالیت کند. این را همه می‌دانیم که امکانات ایران آکادمیا با دستگاه عریض و طویل آموزش عالی دولتی و غیردولتی داخل ایران قابل مقایسه نیست. اما هم‌زمان به وجود محدویت ها و نابرابر بودن امکانات می‌توان تلاش کرد یک دیالوگ انتقادی و باز با جامعه علمی ایران به‌وجود آید. دیالوگی که با روح و فرهنگ دانشگاهی و آزادی‌های آکادمیک رایج هم‌خوانی دارد. همه می‌دانند که در سال‌های اخیر، شماری از رشته‌های علوم انسانی در ایران مانند مطالعات زنان و یا حقوق بشر دچار محدویت‌های جدی شده‌اند و اسلامی کردن علوم انسانی بیش از هر چیز به این حوزه‌ها لطمه زده است. در تاریخ آموزش عالی در دنیا هم چنین ابتکاراتی وجود داشته و نقش مهمی هم در اعتلای دانش و پژوهش ایفا کرده‌اند؛ برای نمونه، در ابتدای انقلاب صنعتی، زمانی که دانشگاه‌های سنتی اروپا مانند «سوربن»، «اکسفورد» و «کمبریج» حاضر به پذیرش علوم جدید و یا رشته‌های کاربردی نبودند، دانشگاه‌هایی در کنار آن‌ها به وجود آمدند که با امکانات و اعتبار کم‌تر توانستند به تحول آموزش عالی کمک کنند.

دوره‌های آموزشی چند ساله هستند و از چه زمانی آغاز می‌شوند؟ آیا برای ثبت نام و شرکت در کلاس‌ها باید هزینه‌ای پرداخت شود؟

کاظمی: اولین دوره آموزشی ایران آکادمیا دوره «مطالعات اجتماعی» با رویکردی بینارشته ای است و در مقطع معادل فوق لیسانس برای مدت یک‌سال برگزار می‌شود که از ترم تحصیلی آینده یعنی از ماه فوریه ۲۰۱۵ آغاز به‌کار می‌کند.

ما مدافع حق تحصیل هستیم و تمام تلاش خود را کرده‌ایم که تحصیل در ایران آکادمیا در حال حاضر رایگان باشد. به این ترتیب دانشجو شهریه‌ای بابت هزینه‌های تحصیل نمی‌پردازد. چرا که هزینه واقعی یک سال تحصیلات عالی مبلغ بسیار بالایی است. همچنین ما هزنیه متداول در بسیاری از دانشگاه‌ها جهت درخواست ثبت نام را نیز مطالبه نمی‌کنیم. با این همه با این پرسش جدی مواجه بودیم که بالاخره تعهد متقابل دانشجو را چگونه تضمین کنیم. از این رو در نظر گرفتم تا تنها دانشجویانی که موفق به اخذ پذیرش می‌شوند هزینه مختصری به‌عنوان هزینه پذیرش بپردازند. هزنیه پذیرش در واقع تنها یک مبلغ حداقلی و مکانیزمی است برای ایجاد جدیت و تعهد نسبت به همه آن‌چه که در اختیار دانشجو قرار می‌گیرد.

دواطلبان برای شرکت باید چه ویژگی‌هایی داشته باشند؟ آیا سقف و محدودیتی برای تعداد نفرات شرکت کننده در هر دوره دارید؟

روشندل: متقاضیان باید دست کم تحصیلات دانشگاهی مقطع مرتبط قبلی (کارشناسی) را به‌پایان رسانده باشند. دارا بودن معدل بالا و سابقه مطالعاتی و انتشار مقاله امتیاز به حساب می‌آید. البته در پروسه انتخاب دانشجو هیچ نوع وابستگی های عقیدتی، تفاوت‌های اجتماعی و جنسیتی و غیره موجب تبعیض نمی‌شود. در عین حال برای داوطلبانی که به هر دلیلی مورد تبعیض واقع شده باشند و بخواهند جزئیات آن‌را در شرح حال خود ذکر و یا با ما مطرح کنند، پس از تحقیق، امتیاز مثبت قائل هستیم. همچنین در آینده قصد داریم تلاش کنیم برای دانشجویانی که به دلیل چنین تبعیضاتی نتوانسته‌اند مقطع تحصیلی خود را به‌پایان برسانند و مثلاً تا حد یک ترم و یا چند درس به فارغ التحصیلی فاصله دارند، دوره‌های مکمل مقطع کارشناسی بگذاریم و کمک کنیم تا چنین دانشجویانی دوره کارشناسی را نیز در ایران آکادمیا به‌پایان برده سپس وارد دوره کارشناسی ارشد شوند. طبیعی است اجرای این بخش نیازمند برنامه‌ریزی و پایه‌گذاری نهادهای لازم و حمایت مالی و افزایش کادر علمی خواهد بود که امیدواریم بتوانیم در این مسیر حرکت کنیم.

آیا به دانشجویان مدرک هم داده می‌شود و این مدرک معتبر است؟

روشندل: به دانش آموختگانی که دوره تحصیلی را به پایان رسانده و رساله خود را با یک استاد راهنما بگذرانند، مدرک داده می شود. در حال حاضر ایران آکادمیا و برنامه آموزشی «مطالعات اجتماعی» تحت پروسه ارزیابی و طبقه بندی در کادر European Qualifications Framework در سطح معادل کارشناسی ارشد است و مدرک پایانی دوره نیز بر همین مبنا صادر می گردد.

-تدریس دروس فقط به زبان فارسی انجام می‌شود یا امکان تحصیل به دیگر زبان‌ها هم ممکن است؟

کاظمی: در اولین گردهمایی اساتید ایران آکادمیا موضوع زبان به تفصیل به بحث گذاشته شد. گذشته از این که محدودیت‌های ناشی از زبان به‌عنوان یکی از موانعی ارزیابی شد که باید در جهت استفاده و رشد آن در علوم انسانی تلاش کرد، در عمل نیز زبان فارسی، زبان مشترک از سویی بین اساتید از کشورهای مختلف انگلیسی، فرانسه و آلمانی زبان و از سوی دیگر دانشجویان در ایران بود. از این رو نتیجه گیری نهایی این بود که زبان تدریس در ایران آکادمیا فارسی خواهد بود. هر چند انجام تکلیف‌های درسی به سایر زبان‌های رایج در ایران نیز ممکن است. همچنین می توان در صورت لزوم از زبان‌های خارجی در تدریس و انجام تکلیف‌های درسی استفاده کرد. به این ترتیب انتخاب زبان تکلیف‌ها بستگی به توانایی و توافق استاد و دانشجو دارد.

از چه منابعی برای تدریس استفاده می‌کنید و آیا دانستن زبان انگلیسی الزامی است؟

روشندل: طبیعتاً از جدیدترین منابع علمی، حسب موضوع، استفاده خواهد شد. برای دانشجویان، زبان انگلیسی و یا یکی از زبان‌هایی که توسط استادان ما استفاده می شود (فرانسوی، آلمانی) می تواند به‌عنوان زبان تحقیق و استفاده از منابع برای فراگیری بیشتر استفاده شود. اما از همه داوطلبان امتحان توانایی خواندن و درک کافی از متون انگلیسی به‌عمل می‌آید تا اطمینان حاصل شود قادر خواهند بود در خلال دوره تحصیلی از منابع درسی بهره برداری کنند.

پیوندی: ویژگی ایران آکادمیا این است که مدرسینی را از دانشگاه‌های گوناگون جهان زیر یک سقف مجازی گرد آورده است. این بدان معناست که در کنار زبان مشترک همه ما یعنی فارسی، زبانهای مهم بین‌المللی حضور واقعی خواهند داشت چرا که تولیدات علمی این افراد به زبان‌های کشورهایی است که در آن تدریس می‌کنند. بخش بزرگی از آنها در کشورهای انگلیسی زبان به کار مشغولند و در نتیجه به‌طور طبیعی نقش زبان انگلیسی بسیار مهم خواهد بود. هم‌زمان زبان‌هایی که توسط سایر مدرسین استفاده می‌شود هم درشمار زبان‌های ایران آکادمیاست.

پشتیبان مالی شما چه کسانی هستند و یا چه نهادی حامی مالی شماست؟ چرا بخشی به عنوان کمک مالی،‌ در سایت وجود دارد؟ فکر می‌کنید در آینده به لحاظ بودجه به مشکل برخورد کنید؟

کاظمی: تامین منابع مالی مورد نیاز یکی از چالش‌های جدی ایران آکادمیا بوده، هست و خواهد بود. ایران آکادمیا به معنی دقیق کلمه یک ابتکار مستقل شهروندی است چرا که از برآیند سه سال تلاش تماما داوطلبانه دست اندرکاران و اساتید آن پایه گذاشته شده است. در طول تمام این سه سال و تا همین لحظه هیچ پشتیبانی مالی از هیچ نهادی دریافت نکرده است و گذشته از نیروی انسانی کلان که به‌طور داوطلبانه وقت، انرژی، تخصص و اعتبارشان را رایگان در این مسیر در اختیار گذاشته‌اند، برای تامین دیگر هزنیه‌های خود مانند هزنیه‌های فنی و جانبی به جمع آوری کمک‌های محدود مردمی پرداخته است و در این مسیر از ابتکارات مختلفی مانند راه‌اندازی کمپین جمع آوری آنلاین کمک‌های مردمی تا برنامه حمایت از یک دانشجو به‌کار گرفته است. اما طبعا برای گسترش و تضمین کیفیت علمی و حرفه‌ای لازم، به منابع مالی قابل اتکا نیاز مبرم وجود دارد.

اساتید و مشاوران بر چه مبنایی انتخاب شده‌اند؟

روشندل: ایران آکادمیا مانند یک واحد دانشگاهی دارای معاونت های پژوهشی-آموزشی و اداری است. انتخاب اساتید بر اساس اعتبار دانشگاهی اشخاص، مدارک و سابقه تحصیل و تدریس در دروس مورد نظر آکادمی وشایستگی های علمی از جمله دارا بودن تألیفات و انتشارات مرتبط با رشته تحصیلی و تدریس صورت می‌گیرد. امیدواریم در آینده با گسترش تمرکز‌های جدید تحصیلی بتوانیم کادر آکادمیک بیشتری نیز جلب کنیم.

پیوندی: ایران آکادمیا در شرایط کنونی دارای کادر آموزشی مستقل تمام وقت نیست. مدرسین ایران در مراکز آموزش عالی کشورهای دیگر به کار آموزش و پژوهش مشغولند و ایران آکادمیا از دانش و تجربه آنها استفاده می‌کند. در حقیقت این استادان در دانشگاه‌های گوناگون به‌طور جدا از هم کار می‌کنند و ایران آکادمیا سقف مشترکی می‌شود در دنیای مجازی برای یک‌جا جمع کردن استادان فارسی زبان. اهمیت ابتکار ایران آکادمیا هم در این استفاده هوشمندانه و گردآوری کسانی که در چهارگوشه دنیا بروی موضوع ایران کار تخصصی و پژوهشی می کنند، است.