سازمان یونسکو روز یکشنبه گذشته، ۱۱ تیرماه، اعلام کرد که مسجد جامع ِ اصفهان و گنبد قابوس در شهر گنبد کاووس را دو عنصر از میراث فرهنگى ِ جهان می‌داند.
خبرگزاری میراث فرهنگی در ایران گزارش داده است که کمیته اجلاس ِ جهانی یونسکو این دو بنا را به عنوان چهاردهمین و پانزدهمین اثر تاریخى- جهانى ایران در فهرست میراث جهانی، ثبت کرده است.
رادیوفردا با بیژن روحانی، کار‌شناس میراث فرهنگی و عضو ایکوموس، شورای بین‌المللی اَبنیه و مُحوطه‌ها، ابتدا درباره ویژگی‌های این دو بنا در ایران گفت‌وگو کرده است:
بیژن روحانی: مسجد جامع اصفهان و گنبد قابوس در حقیقت دو تا از آثار بسیار شاخص معماری ما هستند. می‌شود به دو ویژگی در این مسجد اشاره کرد و آن را پذیرفت که یکی معرفی الگوی چهار ایوانی در معماری ایرانی است که بعد‌ها به الگوی ثابت بسیاری از مساجد ایران تبدیل می‌شود و دیگری هم پیشتازی این مسجد در شیوه‌های گنبدسازی، به خصوص در گنبد نظام‌الملک این مسجد است.
گنبد قابوس هم که یک برجی است در استان گلستان و یک شاهد زنده از تحولات مهندسی و ریاضیات در ایران است، به این دلیل که می‌دانید این برج یک برج بسیار مرتفع است و ساختنش در آن زمان بسیار دشوار بوده است.
این برج- آرامگاه یک معماری بسیار خالص را به نمایش می‌گذارد و به نمونه و الگوی تعدادی از برج – آرامگاه‌ها چه در ایران و چه در آناتولی و آسیای مرکزی تبدیل شده است.
گویا تعداد آثار فرهنگی ایران که در یونسکو به ثبت رسیده‌اند با این دو اثر به ۱۵ عدد می‌رسد. بین این ۱۵ مورد آیا هیچ موردی وجود دارد که دچار مشکل شده باشد؟ مثلا در طول دوران مرمت و نگهداری از استانداردهای مورد نظر یونسکو فاصله گرفته باشد؟
بله. وقتی اثری در آثار یونسکو به ثبت می‌رسد باید یک سری ضوابطی در مورد آن رعایت شود تا ارزش‌های آن همواره ثابت و پا برجا باقی بماند.
از ثبت تعدادی از آثار ایران در فهرست یونسکو هم چند سالی می‌گذرد و در این مدت برای برخی از آنها مشکلاتی پیش آمده است. به عنوان مثال، در مورد سازه‌های آبی شوشتر که چند سال پیش در فهرست یونسکو به ثبت رسید، بلافاصله بخشی از یکی از اجزای این مجموعه بزرگ که یک پل بود فرو ریخت و تا به حال این مشکل پا بر جا مانده است.
در مورد میدان نقش جهان که جزو اولین آثاری بود که ایران در همان سال ۱۹۷۹ به ثبت رساند، نیز این بحث مطرح است که اگر متروی اصفهان بخواهد از زیر این میدان عبور کند، ممکن است آسیب‌هایی به آن وارد کند. البته مقام‌های قطار شهری اصفهان گفته‌اند که اگر هم بخواهیم این کار را انجام بدهیم رضایت یونسکو را جلب می‌کنیم. ولی به هر حال این مسئله هنوز قطعی نیست.
پس همان طور که شما می‌گویید فقط داشتن ویژگی‌های هنری و فرهنگی و فقط ثبت در این فهرست مهم نیست، بلکه پروسه ماندن در این فهرست هم خیلی اهمیت دارد.
دقیقا. ببینید. خیلی وقت‌ها، نه فقط ایران، بلکه بسیاری از کشور‌ها از ثبت یک اثر ممکن است به عنوان یک ابزار ایجاد پرستیژ استفاده کنند. ولی اتفاقی که بعد از آن در نحوه مدیریت و نگهداری این آثار قرار است رخ بدهد، به اعتقاد من مهم‌تر از ثبت آنهاست.
ثبت کردن خالی بدون این که بعد از آن برنامه‌های علمی و دقیقی برای حفاظت از آن آثار داشته باشید به خودی خود دردی را دوا نمی‌کند.
با توجه به این موضوعی که شما به آن اشاره کردید در صورت ایجاد مشکل برای این آثار، آیا یونسکو می‌تواند این آثار را از فهرست خودش خارج کند؟
بله. یونسکو یک فهرست دیگر به نام «آثار در خطر» دارد. اگر به هر دلیل بخشی از یک اثر ثبت شده یا کل آن در خطر بیفتد و ویژگی‌های آن در معرض خطر باشد، یونسکو ابتدا آن را در فهرست میراث در خطر قرار می‌دهد تا توجه بیشتری به آن اثر جلب کند و آن کشور هم فرصت داشته باشد که آن تهدید را برطرف کند یا اجماع و کمک‌های جهانی به آن جلب شود.
اگر در طولانی‌مدت آن خطر‌ها برطرف نشود و آن خطرات باعث شود که آن اثر کل ارزش‌های خودش را از دست بدهد، یونسکو می‌تواند آن را از فهرست میراث جهانی خارج کند، کما این که یک بار برای کشور آلمان این اتفاق رخ داد و یک بار هم برای کشور عمان.
خبرگزاری میراث فرهنگی در ایران گزارش داده است که کمیته اجلاس ِ جهانی یونسکو این دو بنا را به عنوان چهاردهمین و پانزدهمین اثر تاریخى- جهانى ایران در فهرست میراث جهانی، ثبت کرده است.
رادیوفردا با بیژن روحانی، کار‌شناس میراث فرهنگی و عضو ایکوموس، شورای بین‌المللی اَبنیه و مُحوطه‌ها، ابتدا درباره ویژگی‌های این دو بنا در ایران گفت‌وگو کرده است:
بیژن روحانی: مسجد جامع اصفهان و گنبد قابوس در حقیقت دو تا از آثار بسیار شاخص معماری ما هستند. می‌شود به دو ویژگی در این مسجد اشاره کرد و آن را پذیرفت که یکی معرفی الگوی چهار ایوانی در معماری ایرانی است که بعد‌ها به الگوی ثابت بسیاری از مساجد ایران تبدیل می‌شود و دیگری هم پیشتازی این مسجد در شیوه‌های گنبدسازی، به خصوص در گنبد نظام‌الملک این مسجد است.
گنبد قابوس هم که یک برجی است در استان گلستان و یک شاهد زنده از تحولات مهندسی و ریاضیات در ایران است، به این دلیل که می‌دانید این برج یک برج بسیار مرتفع است و ساختنش در آن زمان بسیار دشوار بوده است.
این برج- آرامگاه یک معماری بسیار خالص را به نمایش می‌گذارد و به نمونه و الگوی تعدادی از برج – آرامگاه‌ها چه در ایران و چه در آناتولی و آسیای مرکزی تبدیل شده است.
گویا تعداد آثار فرهنگی ایران که در یونسکو به ثبت رسیده‌اند با این دو اثر به ۱۵ عدد می‌رسد. بین این ۱۵ مورد آیا هیچ موردی وجود دارد که دچار مشکل شده باشد؟ مثلا در طول دوران مرمت و نگهداری از استانداردهای مورد نظر یونسکو فاصله گرفته باشد؟
بله. وقتی اثری در آثار یونسکو به ثبت می‌رسد باید یک سری ضوابطی در مورد آن رعایت شود تا ارزش‌های آن همواره ثابت و پا برجا باقی بماند.
از ثبت تعدادی از آثار ایران در فهرست یونسکو هم چند سالی می‌گذرد و در این مدت برای برخی از آنها مشکلاتی پیش آمده است. به عنوان مثال، در مورد سازه‌های آبی شوشتر که چند سال پیش در فهرست یونسکو به ثبت رسید، بلافاصله بخشی از یکی از اجزای این مجموعه بزرگ که یک پل بود فرو ریخت و تا به حال این مشکل پا بر جا مانده است.
در مورد میدان نقش جهان که جزو اولین آثاری بود که ایران در همان سال ۱۹۷۹ به ثبت رساند، نیز این بحث مطرح است که اگر متروی اصفهان بخواهد از زیر این میدان عبور کند، ممکن است آسیب‌هایی به آن وارد کند. البته مقام‌های قطار شهری اصفهان گفته‌اند که اگر هم بخواهیم این کار را انجام بدهیم رضایت یونسکو را جلب می‌کنیم. ولی به هر حال این مسئله هنوز قطعی نیست.
پس همان طور که شما می‌گویید فقط داشتن ویژگی‌های هنری و فرهنگی و فقط ثبت در این فهرست مهم نیست، بلکه پروسه ماندن در این فهرست هم خیلی اهمیت دارد.
دقیقا. ببینید. خیلی وقت‌ها، نه فقط ایران، بلکه بسیاری از کشور‌ها از ثبت یک اثر ممکن است به عنوان یک ابزار ایجاد پرستیژ استفاده کنند. ولی اتفاقی که بعد از آن در نحوه مدیریت و نگهداری این آثار قرار است رخ بدهد، به اعتقاد من مهم‌تر از ثبت آنهاست.
ثبت کردن خالی بدون این که بعد از آن برنامه‌های علمی و دقیقی برای حفاظت از آن آثار داشته باشید به خودی خود دردی را دوا نمی‌کند.
با توجه به این موضوعی که شما به آن اشاره کردید در صورت ایجاد مشکل برای این آثار، آیا یونسکو می‌تواند این آثار را از فهرست خودش خارج کند؟
بله. یونسکو یک فهرست دیگر به نام «آثار در خطر» دارد. اگر به هر دلیل بخشی از یک اثر ثبت شده یا کل آن در خطر بیفتد و ویژگی‌های آن در معرض خطر باشد، یونسکو ابتدا آن را در فهرست میراث در خطر قرار می‌دهد تا توجه بیشتری به آن اثر جلب کند و آن کشور هم فرصت داشته باشد که آن تهدید را برطرف کند یا اجماع و کمک‌های جهانی به آن جلب شود.
اگر در طولانی‌مدت آن خطر‌ها برطرف نشود و آن خطرات باعث شود که آن اثر کل ارزش‌های خودش را از دست بدهد، یونسکو می‌تواند آن را از فهرست میراث جهانی خارج کند، کما این که یک بار برای کشور آلمان این اتفاق رخ داد و یک بار هم برای کشور عمان.
