محمود احمدی نژاد سه بار به آذربايجان سفر کرده است. اما سفر سوم، که روز سه شنبه آغاز شد، نخستين سفر رسمی اوست. باکو در تدابير شديد امنيتی، ميزبان رييس جمهوری ایران است.
محمود احمدی نژاد در اين سفر، با مقام های بلند مرتبه آذربايجان و البته همتای آذری خود ديدار و در زمينه همکاری هايی در زمينه انرژی، تجارت و مسائل گمرکی گفت و گو می کند.
اما در کنار همه اين ها آتيلا تورانی، روزنامه نگار ساکن باکو، در مصاحبه ای با رادیو فردا می گويد که بر اساس برخی گزارش های روزنامه های مخالف دولت الهام علی اف، اهداف رييس جمهوری ايران تنها آن چه به شکل رسمی اعلام شده، نيست.
آتيلا تورانی می گويد: «مطبوعات مستقل مخالف دولت آذربايجان می نويسند که احمدی نژاد از اين سفر به دنبال برآورده کردن دو هدف است. يکی جلب حمايت آذربايجان از برنامه اتمی جمهوری اسلامی و ديگری گفت و گو در اين مورد که آذربايجان به آمريکا اجازه ندهد تا از خاک اين کشور برای حمله احتمالی به ايران استفاده کند.»
آذربایجان، میانجی ایران و آمریکا؟
آذربايجان کشوری است که با آمريکا و اسراييل روابط نزديکی دارد. راديو آزاد ليگ، بخش آذری راديو اروپای آزاد - راديو آزادی، از ناصر حميدی زارع، سفير ايران در باکو پرسيده است آيا روابط آذربايجان و امريکا بر رابطه ايران و آذربايجان تاثيری می گذارد؟
سفير ايران در پاسخ به اين سوال می گويد: «نه روابط آذربايجان با کشورهای ديگر، نه روابط ايران با کشورهای ديگر بر روابط ايران و آذربايجان تاثيری ندارد. الهام علی اف، رييس جمهوری (آذربایجان) تاکيد کرده است که دو کشور روابط دوستانه و نزديکی دارند. آذربايجان اين مسئله را ثابت کرده است. رييس جمهوری ما هم می خواهد روابط را بيشتر و بهتر کند.»
- «روابط نزديک آذربايجان با آمريکا و به خصوص با اسراييل، ايران را نگران کرده است. ايران هم چنيدن بار نگرانی خود را به مقام های آذری انتقال داده است. با اين همه آذربايجان همواره تاکيد کرده است که اجازه نمی دهد هيچ کشوری از خاک اين کشور برای حمله به ايران استفاده کند.»
اما آتيلا تورانی، روزنامه نگار در آذربايجان، معتقد است: «روابط نزديک آذربايجان با آمريکا و به خصوص با اسراييل، ايران را نگران کرده است. ايران هم چنيدن بار نگرانی خود را به مقام های آذری انتقال داده است. با اين همه آذربايجان همواره تاکيد کرده است که اجازه نمی دهد هيچ کشوری از خاک اين کشور برای حمله به ايران استفاده کند.»
اما برخی از تحليگران برخلاف اين موضوع از ميانجيگری آذربايجان در روابط ايران و آمريکا سخن گفته اند.
روابط نزديک آذربايجان و آمريکا از يک سو و گسترش روابط دو کشور ايران و آذربايجان از سوی ديگر، سبب شده است تا برخی گمان کنند آذربايجان ممکن است در روابط ايران و آمريکا نقش ميانجی را بازی کند.
در اين مورد ناصر حميدی زارع، سفير ايران در باکو به راديو آزادليگ می گويد: «وقتی محمود احمدی نژاد در سال ۲۰۰۵ به آمريکا رفته بود، گفت که آماده گفت و گو است. اما وقتی طرف دوم خودش موضعش را عوض نمی کند، آذربايجان چه کمکی می تواند بکند؟ به جز تمام رسوايی های رسانه ای که ما در مطبوعات و تلويزيون می بينيم، شنيده ايم که مردم آمريکا و برخی از اعضای بلندمرتبه در دولت، علاقه مندند آمريکا با ايران روابط نزديکی داشته باشد. وقتی شما قسمت بد جريان را کنار می گذاريد، می بيند که همه جا مردم منطقی وجود دارند. البته دولت است که سياست ها را تعيين می کند، اما هيچ چيزی نمی تواند مردم را از داشتن رابطه خوب با کشور ديگری باز دارد.»
رژیم حقوقی مناقشه برانگیز خزر
در کنار نگرانی های ايران از حضور احتمالی نيروهای آمريکايی در مرز خود با آذربايجان و ديگر کشورهای همسايه، ايران سال ها است که در مورد رژيم حقوقی دريای خزر و تقسيم منابع بستر آن نيز با کشورهای حاشيه آن گفت و گو می کند.
يکی ديگر از اهداف رييس جمهوری ايران از سفر به آذربايجان، آمادی سازی زمينه برگزاری اجلاس سران کشورهای دريای خزر در تهران است. اما سهم ايران از منابع دريای خزر چيست؟
تورج اتابکی، استاد تاريخ در دانشگاه در آمستردام هلند و متخصص در زمينه کشورهای آسيای ميانه، در پاسخ به اين پرسش به راديو فردا می گويد: «ايران در اين دوره به هيچ وجه از منابع دريای خزر استفاده نکرده است، اما بقيه کشورهای حاشيه اين دريا در حال استفاده از اين منابع هستند. موانع تعيين رژيم حقوقی دريای خزر بسيار است. به جز کشورهای منطقه قدرت های بزرگ از جمله آمريکا نيز در حل اين مساله دخيل هستند. در واقع راه حل را بايد خارج از مرزهای نشست کشورهای حاشيه اين دريا جست و جو کرد.»
راهی برای حل مسئله گاز
هدف رسمی محمود احمدی نژاد از سفر به باکو، گفت و گو در باره مسائل تجاری و درصدر آن ها مسئله انرژی و گاز است.
بسياری از کارشناسان می گويند، ايران در جست و جوی راهی برای برون رفت از بحرانی است که بر سر مسئله انرژی و انتقال نفت و گاز به دليل تحريم های آمريکا برايش رخ داده است.
بسياری از کارشناسان می گويند، ايران در جست و جوی راهی برای برون رفت از بحرانی است که بر سر مسئله انرژی و انتقال نفت و گاز به دليل تحريم های آمريکا برايش رخ داده است. در اين راه، از آذربايجان و ترکيه به عنوان کشورهای سرمايه گذار و نيز کشورهايی که می توانند گاز ايران را به اروپا انتقال بدهند نام برده می شود.
پروزی مينا، کارشناس مسائل انرژی به راديو فردا می گويد: «بعد از روسيه، ايران صاحب بزرگ ترين منابع گازی است. اما مسئله اين است، که ايران با سيستمی که دارد توانايی بهره برداری از منابع گازی را ندارد. به خصوص با جو سياسی که الان در اثر تهديدها و فشار آمريکا و تحريم های شورای امنيت بر ايران حاکم است، شرکت های نفتی بزرگ و بانک ها مايل به سرمايه گذاری در ايران نيستند. کشورهايی مانند ترکيه و ديگر کشورها هم خودشان به تنهايی قادر به توسعه و بهره برداری از ذخاير نفت و گاز ايران نيستند.»
سپر آمریکایی در برابر رادار «قبله»
نام آذربايجان اخيرا در گزارش های و تحلیل هایی درباره سپر دفاع ضد موشکی آمریکا برای جلوگيری از حمله احتمالی موشکی کشورهايی مانند ايران به اروپا نیز دیده می شود.
درحالی که روسيه از ايجاد اين سپر در جمهوری چک و لهستان ناخرسند است، آذربايجان و در واقع رادار رديابی موشک در اين کشور به نام «قبله» را به عنوان بديل سپر در اروپای مرکزی معرفی می کند.
آتيلا تورانی، روزنامه نگار در آذربايجان می گويد: «رادار قبله در شمال آذربايجان است و روسيه آن را به مدت ده سال اجاره کرده است. پيشتر هم از اين رادار برای رديابی موشک ها استفاده می شد.»
- «آذربايجانی ها بايد بشتر به اين موضوع (رادار قبله) توجه کنند تا ما. روسيه و آمريکا طوری رفتار می کنند که انگار اصلا آذربايجانی وجود ندارد. ولی وقتی شما مسئله استقلال کشورتان را در نظر می گيريد، بايد مسائل سياسی را از همه ابعاد بررسی کنيد.»
آيا الهام علی اف و محمود احمدی نژاد در مورد رادار قبله و احتمال استفاده از آن گفت و گو خواهند کرد؟
ناصر حميدی زارع، سفير ايران در باکو در پاسخ به همين پرسش به راديو آزادليگ می گويد: «آذربايجانی ها بايد بشتر به اين موضوع توجه کنند تا ما. روسيه و آمريکا طوری رفتار می کنند که انگار اصلا آذربايجانی وجود ندارد. ولی وقتی شما مسئله استقلال کشورتان را در نظر می گيريد، بايد مسائل سياسی را از همه ابعاد بررسی کنيد.»
این مقام ایرانی می افزاید: «در تاريخ ما، فراز و نشيب ها زيادی بوده است. ما به مسئله رادار قبله با حساسيت نگاه می کنيم. چون ما صلح و ثبات آذربايجان را مانند صلح و ثبات برای ايران می دانيم. نه آذربايجان و نه ملت آن نمی پذيرند که کسی به نام امنيت آن ها را بازی دهد. در مورد رادار، مقام های آمريکايی و روسی با هم بحث کرده اند. در مورد چه چيز رادار ما می توانيم در باکو گفت و گو کنيم؟ هر کسی می داند که موضوع حساسی است. در اين مورد به طور کامل در جريان گفت و گوها تبادل نطر خواهيم کرد.»
محمود احمدی نژاد دو روز در آذربايجان می ماند و سپس به ايران باز می گردد.
رييس جمهوری ايران پيش از سفر ابراز اميدواری کرد، که نتايج سفر مفيد و سازنده باشد. هر چند در اين مورد همچنان بايد منتظر ماند و ديد. به ويژه که با نزديک شدن به زمان اعمال تحريم های احتمالی جديد شورای امنيت عليه ايران در ماه سپتامبر، امضای قراردادها به معنی اجرای فوری آن ها نيست.
