به دنبال عقب کشیدن بی سروصدای هواپیماهای آمریکایی از آسمان لیبی در روز‌های شنبه و یکشنبه، ۳ آوریل، و واگذاری ماموریت حفظ منطقه پرواز ممنوع بر فراز بنغازی به هواپیماهای فرانسوی و بریتانیایی، پیمان آتلانتیک شمالی، ناتو، با اصرار خواستار ادامه حضور آمریکا در آسمان لیبی دست‌کم برای ۴۸ ساعت دیگر شد.
هم اکنون جبهه‌های جنگ در لیبی به صورت متوازن بین مخالفان قذافی که بنغازی را در اختیار دارند، و وفاداران او که عمدتا در طرابلس جمع شده‌اند، تقسیم شده است.
گذشته از ذخایر و تاسیسات نفتی که عمدتا در اختیار نیروهای مخالف قذافی قرار دارد، نبرد پیرامون شهر سیرت، زادگاه قذافی، و همچنین در حاشیه شهرهای بریقه، عقیله و اجدابیا همچنان جریان دارد.
با وجود حملات هوایی نیروهای آمریکایی و ناتو طی دو هفته گذشته علیه نیروهای قذافی، ظرفیت عملیاتی آن‌ها تنها تا حدود ۲۰ درصد کاهش یافته و در نتیجه، این نیرو‌ها در صورتی که هدف حملات هوایی قرار نگیرند، همچنان قادر خواهند بود در طول نوار ساحلی بین طرابلس و بنغازی علیه شورشیان وارد عمل شوند.
در حال حاضر نیروهای وفادار به قذافی ترجیح می‌دهند که به جای حرکت به سمت بنغازی، از مواضع خود در طرابلس و شهرهای کوچک در غرب آن کشور دفاع کنند. در میان‌مدت، هدف قذافی دست یافتن به توافق سیاسی با بریتانیا و فرانسه است.
مشکلات رئیس جمهور
اگرچه باراک اوباما، رئیس جمهور آمریکا، تاکنون همواره در توجیه و دفاع از عملیات نظامی در لیبی مصمم ظاهر شده، در عین حال علاقه‌مند بوده است که با محدود نگاه داشتن زمان مشارکت نیروهای آمریکایی در عملیات نظامی، حضور نظامی واشینگتن در یک کشور مسلمان دیگر را کم‌رنگ جلوه دهد.
از این لحاظ، واگذاری مسئولیت اجرای قطعنامه ۱۹۷۳ شورای امنیت و کنترل منطقه ممنوع پرواز بر فراز لیبی، به نیروهای ناتو، از ابتدا، بخشی از استراتژی خروج آمریکا از صحنه جنگ، و قناعت به ایفای نقش حمایتی، پشت سر نیروهای اروپایی ناتو، محسوب می‌شده است.
علاوه بر ملاحظات خارجی ناشی از ادامه جنگ در افغانستان و حضور در عراق، دولت آمریکا در ارتباط با جنگ لیبی، با فشار‌های داخلی نیز روبه‌رو بوده است.
از یک سو مراکز مطالعاتی و رسانه‌ای و چهره‌های سیاسی متمایل به میانه راست در آمریکا حضور قوی‌تر آمریکا در جنگ، مشارکت در عملیات زمینی و مسلح ساختن نیروهای مخالف قذافی را تشویق می‌کنند، و در نقطه مقابل، محافل و چهره‌های متمایل به میانه چپ خواستار محدود نگاه داشتن عملیات نظامی و پرهیز از گسترش دامنه مداخله نیروهای آمریکایی در یک جنگ تازه‌اند.
نزدیک شدن زمان اعلام رسمی نامزدی برای شرکت در انتخابات آینده رئیس جمهوری آمریکا از یک سو، و از سوی دیگر نگرانی‌های ناشی از احتمال تغییر موازنه قدرت و کاهش ضریب امنیت به‌خصوص در منطقه خلیج فارس، در نتیجه گسترش خارج از کنترل جنبش‌هایی که ادامه وضع موجود در بحرین، عربستان سعودی و امارات را مورد تهدید قرار داده‌اند، اوباما را وادار ساخته است که در رابطه با مسائل خارجی با احتیاط بیشتری عمل کند.
خطر‌های موجود در لیبی
یکی از ملاحظات اصلی در لیبی خاتمه دادن به حکومت قذافی قبل از یافتن یک مدیریت منسجم برای جانشینی او است. بی‌شک نیروهای افراطی در داخل و خارج از لیبی تلاش خواهند کرد از خلاء ناشی خروج او استفاده کرده و نا‌آرامی‌های پیامد سقوط قذافی در طرابلس را در غرب به مصر، و در شرق به تونس سرایت دهند.
ادامه وضع موجود در جبهه‌های جنگ و طولانی شدن بن‌بست کنونی بین نیروهای مخالفین و وفاداران قذافی نیز علاوه بر افزایش هزینه‌های جنگ، به افزایش میزان تلفات غیرنظامیان منجر شده و موج تبلیغاتی تازه‌ای را علیه غرب و هدف‌های جنگ در لیبی ایجاد خواهد کرد. مطابق پاره‌ای از گزارش‌ها از ابتدای بحران لیبی تاکنون بین ۶۰۰ تا ۱۰۰۰ نفر در آن کشور جان خود را از دست داده‌اند.
از این لحاظ، واشینگتن ترجیح می‌دهد که تا حد مقدور نقش خود را در صحنه جنگ کاهش داده و در لیبی به ایفای نقش حمایتی بسنده کند. اما مشکل اصلی اجرای این طرح، محدودیت‌های نیروهای فرانسوی و بریتانیایی برای عهده‌دار شدن نقش جانشین نظامی آمریکا است.
به این دلیل ناتو روز یکشنبه به صورت اضطراری از آمریکا درخواست کرد که دست‌کم تا ۴۸ ساعت به پرواز هواپیماهای نظامی خود بر فراز لیبی ادامه دهد. در این فاصله ناتو امیدوار به افزایش تعداد هواپیماهای اروپایی و رسیدن نیروهای کمکی بیشتر از کشور‌های عربی است.
در روز شنبه ۲ آوریل نیروی هوایی آمریکا یک‌صد هواپیمای نظامی خود من‌جمله هواپیماهای تاندربال و ای-سی ۱۳۰ را از آسمان لیبی عقب کشید. این اقدام تا ۸۰ درصد ظرفیت عملیات هوایی نیروهای ناتو و متحدان آن را در لیبی کاهش داد.
سایر نیروهای ائتلاف در لیبی در حال حاضر ۱۴۳ هواپیمای نظامی در اختیار دارند. ولی مطابق گزارش‌ها، تنها نیمی از این تعداد دارای قابلیت شرکت در عملیات نظامی و بقیه تنها به انجام مسئولیت‌های شناسایی و حمل و نقل مشغولند.
همزمان با فراخواندن هواپیماهای نظامی از آسمان لیبی، آمریکا ظاهرا عقب کشیدن ناوهای جنگی خود را نیز از سواحل لیبی در دستور کار قرار داده است. از روز ۱۹ ماه مارس و آغاز عملیات نظامی در لیبی، آمریکا ۱۲ کشتی جنگی خود را در سواحل آن کشور مستقر ساخته بود. زیردریایی اتمی موسوم به پراویدنس که در حمله موشکی به لیبی شرکت جست از جمله این واحد‌هاست.
پاره‌ای از گزارش‌ها حاکی است که پس از عقب کشیدن نیروهای هوایی و دریایی آمریکا از جبهه‌های جنگ در لیبی، واشینگتن می‌تواند در داخل آن کشور و بر روی زمین عملیات اعلام نشده‌ای را آغاز کند. بعضی از منابع خبری حتی از آغاز این عملیات، با هدف آموزش دادن و تجهیز نیروهای مخالف قذافی گزارش می‌دهند.
تحرکات سیاسی اروپا
همزمان با کاهش مشارکت رسمی نظامی آمریکا در جنگ لیبی، حرکات سیاسی فرانسه و بریتانیا در رابطه با بحران لیبی افزایش یافته است. خروج عبدالعاطی العبیدی، سرپرست امور اروپا در وزارت خارجه لیبی، از راه تونس به یونان، ۴ روز پس از خروج موسی کوسا وزیر خارجه قذافی از طرابلس، از جمله نتیجه این اقدامات بوده است.
العبیدی در دهه ۷۰ عهده‌دار منصب نخست وزیری لیبی بود و بعد از آن ریاست شورای خلق لیبی را بر عهده داشته است. گفته می‌شود که در حدود ۱۲ مقام ارشد دولتی و نظامی نزدیک به قذافی در صف خروج از لیبی قرار گرفته‌اند.
هدف اصلی تلاش‌های جاری سیاسی لندن و پاریس، یافتن محلی برای پناه جستن قذافی و خانواده وی، و همزمان شکل دادن به یک دولت موقت برای جانشینی اوست. نکته چشمگیر در حاشیه این تلاش‌ها، غیبت کامل یک هفته گذشته قذافی و عدم حضور او در صحنه سیاسی و خبری لیبی است.
هم اکنون جبهه‌های جنگ در لیبی به صورت متوازن بین مخالفان قذافی که بنغازی را در اختیار دارند، و وفاداران او که عمدتا در طرابلس جمع شده‌اند، تقسیم شده است.
گذشته از ذخایر و تاسیسات نفتی که عمدتا در اختیار نیروهای مخالف قذافی قرار دارد، نبرد پیرامون شهر سیرت، زادگاه قذافی، و همچنین در حاشیه شهرهای بریقه، عقیله و اجدابیا همچنان جریان دارد.
با وجود حملات هوایی نیروهای آمریکایی و ناتو طی دو هفته گذشته علیه نیروهای قذافی، ظرفیت عملیاتی آن‌ها تنها تا حدود ۲۰ درصد کاهش یافته و در نتیجه، این نیرو‌ها در صورتی که هدف حملات هوایی قرار نگیرند، همچنان قادر خواهند بود در طول نوار ساحلی بین طرابلس و بنغازی علیه شورشیان وارد عمل شوند.
در حال حاضر نیروهای وفادار به قذافی ترجیح می‌دهند که به جای حرکت به سمت بنغازی، از مواضع خود در طرابلس و شهرهای کوچک در غرب آن کشور دفاع کنند. در میان‌مدت، هدف قذافی دست یافتن به توافق سیاسی با بریتانیا و فرانسه است.
مشکلات رئیس جمهور
اگرچه باراک اوباما، رئیس جمهور آمریکا، تاکنون همواره در توجیه و دفاع از عملیات نظامی در لیبی مصمم ظاهر شده، در عین حال علاقه‌مند بوده است که با محدود نگاه داشتن زمان مشارکت نیروهای آمریکایی در عملیات نظامی، حضور نظامی واشینگتن در یک کشور مسلمان دیگر را کم‌رنگ جلوه دهد.
از این لحاظ، واگذاری مسئولیت اجرای قطعنامه ۱۹۷۳ شورای امنیت و کنترل منطقه ممنوع پرواز بر فراز لیبی، به نیروهای ناتو، از ابتدا، بخشی از استراتژی خروج آمریکا از صحنه جنگ، و قناعت به ایفای نقش حمایتی، پشت سر نیروهای اروپایی ناتو، محسوب می‌شده است.
علاوه بر ملاحظات خارجی ناشی از ادامه جنگ در افغانستان و حضور در عراق، دولت آمریکا در ارتباط با جنگ لیبی، با فشار‌های داخلی نیز روبه‌رو بوده است.
از یک سو مراکز مطالعاتی و رسانه‌ای و چهره‌های سیاسی متمایل به میانه راست در آمریکا حضور قوی‌تر آمریکا در جنگ، مشارکت در عملیات زمینی و مسلح ساختن نیروهای مخالف قذافی را تشویق می‌کنند، و در نقطه مقابل، محافل و چهره‌های متمایل به میانه چپ خواستار محدود نگاه داشتن عملیات نظامی و پرهیز از گسترش دامنه مداخله نیروهای آمریکایی در یک جنگ تازه‌اند.
نزدیک شدن زمان اعلام رسمی نامزدی برای شرکت در انتخابات آینده رئیس جمهوری آمریکا از یک سو، و از سوی دیگر نگرانی‌های ناشی از احتمال تغییر موازنه قدرت و کاهش ضریب امنیت به‌خصوص در منطقه خلیج فارس، در نتیجه گسترش خارج از کنترل جنبش‌هایی که ادامه وضع موجود در بحرین، عربستان سعودی و امارات را مورد تهدید قرار داده‌اند، اوباما را وادار ساخته است که در رابطه با مسائل خارجی با احتیاط بیشتری عمل کند.
خطر‌های موجود در لیبی
یکی از ملاحظات اصلی در لیبی خاتمه دادن به حکومت قذافی قبل از یافتن یک مدیریت منسجم برای جانشینی او است. بی‌شک نیروهای افراطی در داخل و خارج از لیبی تلاش خواهند کرد از خلاء ناشی خروج او استفاده کرده و نا‌آرامی‌های پیامد سقوط قذافی در طرابلس را در غرب به مصر، و در شرق به تونس سرایت دهند.
ادامه وضع موجود در جبهه‌های جنگ و طولانی شدن بن‌بست کنونی بین نیروهای مخالفین و وفاداران قذافی نیز علاوه بر افزایش هزینه‌های جنگ، به افزایش میزان تلفات غیرنظامیان منجر شده و موج تبلیغاتی تازه‌ای را علیه غرب و هدف‌های جنگ در لیبی ایجاد خواهد کرد. مطابق پاره‌ای از گزارش‌ها از ابتدای بحران لیبی تاکنون بین ۶۰۰ تا ۱۰۰۰ نفر در آن کشور جان خود را از دست داده‌اند.
از این لحاظ، واشینگتن ترجیح می‌دهد که تا حد مقدور نقش خود را در صحنه جنگ کاهش داده و در لیبی به ایفای نقش حمایتی بسنده کند. اما مشکل اصلی اجرای این طرح، محدودیت‌های نیروهای فرانسوی و بریتانیایی برای عهده‌دار شدن نقش جانشین نظامی آمریکا است.
به این دلیل ناتو روز یکشنبه به صورت اضطراری از آمریکا درخواست کرد که دست‌کم تا ۴۸ ساعت به پرواز هواپیماهای نظامی خود بر فراز لیبی ادامه دهد. در این فاصله ناتو امیدوار به افزایش تعداد هواپیماهای اروپایی و رسیدن نیروهای کمکی بیشتر از کشور‌های عربی است.
در روز شنبه ۲ آوریل نیروی هوایی آمریکا یک‌صد هواپیمای نظامی خود من‌جمله هواپیماهای تاندربال و ای-سی ۱۳۰ را از آسمان لیبی عقب کشید. این اقدام تا ۸۰ درصد ظرفیت عملیات هوایی نیروهای ناتو و متحدان آن را در لیبی کاهش داد.
سایر نیروهای ائتلاف در لیبی در حال حاضر ۱۴۳ هواپیمای نظامی در اختیار دارند. ولی مطابق گزارش‌ها، تنها نیمی از این تعداد دارای قابلیت شرکت در عملیات نظامی و بقیه تنها به انجام مسئولیت‌های شناسایی و حمل و نقل مشغولند.
همزمان با فراخواندن هواپیماهای نظامی از آسمان لیبی، آمریکا ظاهرا عقب کشیدن ناوهای جنگی خود را نیز از سواحل لیبی در دستور کار قرار داده است. از روز ۱۹ ماه مارس و آغاز عملیات نظامی در لیبی، آمریکا ۱۲ کشتی جنگی خود را در سواحل آن کشور مستقر ساخته بود. زیردریایی اتمی موسوم به پراویدنس که در حمله موشکی به لیبی شرکت جست از جمله این واحد‌هاست.
پاره‌ای از گزارش‌ها حاکی است که پس از عقب کشیدن نیروهای هوایی و دریایی آمریکا از جبهه‌های جنگ در لیبی، واشینگتن می‌تواند در داخل آن کشور و بر روی زمین عملیات اعلام نشده‌ای را آغاز کند. بعضی از منابع خبری حتی از آغاز این عملیات، با هدف آموزش دادن و تجهیز نیروهای مخالف قذافی گزارش می‌دهند.
تحرکات سیاسی اروپا
همزمان با کاهش مشارکت رسمی نظامی آمریکا در جنگ لیبی، حرکات سیاسی فرانسه و بریتانیا در رابطه با بحران لیبی افزایش یافته است. خروج عبدالعاطی العبیدی، سرپرست امور اروپا در وزارت خارجه لیبی، از راه تونس به یونان، ۴ روز پس از خروج موسی کوسا وزیر خارجه قذافی از طرابلس، از جمله نتیجه این اقدامات بوده است.
العبیدی در دهه ۷۰ عهده‌دار منصب نخست وزیری لیبی بود و بعد از آن ریاست شورای خلق لیبی را بر عهده داشته است. گفته می‌شود که در حدود ۱۲ مقام ارشد دولتی و نظامی نزدیک به قذافی در صف خروج از لیبی قرار گرفته‌اند.
هدف اصلی تلاش‌های جاری سیاسی لندن و پاریس، یافتن محلی برای پناه جستن قذافی و خانواده وی، و همزمان شکل دادن به یک دولت موقت برای جانشینی اوست. نکته چشمگیر در حاشیه این تلاش‌ها، غیبت کامل یک هفته گذشته قذافی و عدم حضور او در صحنه سیاسی و خبری لیبی است.
