همگام با عقب نشینی تدریجی داعش در سوریه، دشمنانش در مسابقه‌ای برای جایگیری درسرزمین‌های به جا مانده، رو در روی یگدیگر قرار گرفته اند.
آمریکا با تسلیح و حمایت از نیروهای دمکراتیک سوریه مصمم است شهر رقه، پایتخت بالفعل داعش، را آزاد کند و نیروهای اسد با حمایت حامیانش، به ویژه جمهوری اسلامی، با حرکت به شرق سوریه قصد دارند خود را به مرز عراق برسانند. آمریکا که این حرکت را در تضاد با برنامه‌ها و اهداف خود در سوریه میداند، واکنش نشان داده است.
واکنش عملی آمریکا
در این راستا، عصر یکشنبه ۲۸ خرداد، یک جنگنده اف -۱۸(سوپر هورنت) آمریکایی یک سوخوی -۲۲ سوریه را در نزدیکی شهرالطبقه در جنوب غربی رقه سرنگون کرد. سه روز بعد، یک پهپاد ساخت ایران در التنف، در جنوب سوریه نزدیک مرز عراق و اردن، هدف یک جنگنده اف-۱۵ (ایگل) آمریکایی قرار گرفت.
آمریکا در نقطه استراتژیک التنف یک پایگاه دایرکرده است که در آن به گفته ناخدا جف دیویس، سخنگوی پنتاگون، "مشاوران نظامی آمریکایی" گروههای شبه نظامی مخالف داعش را آموزش میدهند. گزارش برخی از رسانه‌های غربی حکایت از آن دارد که شماری از نظامیان بریتانیایی، احتمالاً از یکان ویژه اِس آ اِس، و همچنین جیش مغایر الثوره (ارتش کماندویی انقلابی، نام قبلی آن ارتش جدید سوریه) در این پایگاه استقرار دارند.
پیشتر، پنجشنبه ۱۸ خرداد، آمریکا یک پهپاد مشابه را در حوالی پایگاه مذکور سرنگون کرده بود. آنگونه که سخنگوی پنتاگون تاکید کرده است، در هر دو مورد پهپاد‌های ساخت ایران مسلح بودند و تهدید محسوب میشدند.
چرخش سیاست ترامپ
دونالد ترامپ،رئیس جمهور آمریکا، در جریان کمپین انتخاباتی اش به رای دهندگان آمریکایی قول داد که از شرکت مستقیم ارتش کشورش در جنگ سوریه جلوگیری خواهد کرد. اما حالا او به یک بازیگر مهمی در جنگ سوریه و جنگهای نیابتی مخرب منطقه تبدیل شده است که میتواند دینامیک‌های بعد از جنگ را در خاورمیانه رقم زند.
حمله جنگنده آمریکایی به سوخوی سوریه، خطر اوج گیری مقابله نظامی وتنوع و پیچیدگیهای بازیگران و همپیمانی آنها در جنگ سوریه را به نمایش گذاشت. آمریکا این حمله را در دفاع از" نیروهای دمکراتیک سوریه" انجام داد که خود ائتلافی است از کردها، سنی‌ها و مسیحیان عرب و ترکمن‌های سوریه. رهبری این ائتلاف را "یکانهای مدافع خلق کردستان" موسوم به "ی پ گ" بعهده دارند و هواپیمای سوریه موضع این ائتلاف را در نزدیکی شهر الطبقه در حوالی سد استراتژیک اسد هدف قرار داده بود، ناحیه‌ای که چند سال تحت کنترل داعش بود و همین اواخر توسط نیروهای دمکراتیک سوریه آزاد شد.
در عرض سال گذشته «نیروهای دمکراتیک سوریه» و یکانهای مدافع خلق از رویاویی با نیروهای اسد دوری جستند ولی با توجه به بسط فعالیت های نیروهای هوادار اسد به طرف شرق وجنوب شرقی سوریه، درگیری بین این نیرو‌ها با نیروی‌های ائتلاف تحت حمایت آمریکا حتمی به نظر میرسد.
در عرض سال گذشته نیروهای دمکراتیک سوریه و یکانهای مدافع خلق از رویاویی با نیروهای اسد دوری جستند ولی با توجه به بسط فعالیت های نیروهای هوادار اسد به طرف شرق وجنوب شرقی سوریه، درگیری بین این نیرو‌ها با نیروی‌های ائتلاف تحت حمایت آمریکا حتمی به نظر میرسد.
پنتاگون با سازماندهی، تسلیح و آموزش «نیروهای دمکراتیک سوریه» که در یکسال گذشته ادامه داشته است، مصمم است که این نیرو‌ها را برای حمله نهایی به رقه آماده کند.
پیرو این برنامه آمریکا، فرماندهی مرکزی (سنت کام) در بیانیه‌ای در ۱۹ ژوئن، متعاقب سرنگونی سوخوی ۲۲ سوریه گفته است: " ائتلاف [بین المللی به رهبری آمریکا علیه داعش] به دنبال مقابله با رژیم سوریه، روسیه ویا نیروهای حامی رژیم نیست ولی در دفع تهدید هائی که متوجه ائتلاف و نیروهای همسو باشد، هیچ تردیدی به خود راه نمیدهد."
اهداف متضاد، اوج گیری تنش
از زمان به قدرت رسیدن دونالد ترامپ،رئیس جمهوری آمریکا، دستکم پنج حمله نظامی علیه رژیم بشار اسد و هم پیمانانش انجام داده واغلب آنها با هدف "محافظت وپشتیبانی ازمشاوران آمریکایی و گروههای تحت حمایت آمریکا" صورت گرفته است.
با توجه به روند جنگ درسوریه و اینکه نیروهای مختلف نظامی و شبه نظامی با اهداف متضاد توجه‌شان را به شرق و جنوب شرقی سوریه معطوف کرده اند تا داعش را از مناطق استراتژیک پس زنند، همانگونه که اشارت رفت، احتمال درگیری بین این نیرو‌ها افزایش خواهد یافت، حتی اگر پنتاگون تمایلی به درگیری مستقیم با نیروهای اسد و یا نیروهای تحت حمایت ایران و روسیه نداشته باشد.
در این باره ، به گزارش روزنامه واشنگتن پست، مقامهای کاخ سفید از پنتاگون خواسته اند که پاسگاهها و پست‌های دیده وری در شرق و جنوب سوریه دایرکند. هدف از این کار گزارش تحرکات و جلوگیری از حضور نظامی نیروهای اسد و جمهوری اسلامی در این مناطق توصیف شده است.
به باور مقامهای نظامی آمریکا، داعشی‌های در حال عقب نشینی به این مناطق کم جمعیت اند و میتوانند با تجمیع گروههای مختلف و بازسازماندهی خود به عملیات تروریستی در کشور‌های غربی دست زنند.
دیگر اینکه کنترل نیروی‌های اسد بر این منطقه از سوریه میتواند نیل به یک راه حل سیاسی را برای حل بحران سوریه مشکل تر کند ضمن اینکه نظر آمریکائیها برای بر قراری ثبات در سوریه از جمله کاهش قدرت اسد و در نهایت خارج کردن او از گردونه سیاسی سوریه محقق نخواهد شد.
بهرصورت اعزام نظامیان بیشتر به سوریه و گسترش اقدامات نظامی در این کشور که به گفته ژنرال ریموند مک مستر، مشاور امنیت ملی آمریکا، در دستور کار دولت ترامپ قرار دارد، خطر درگیری مستقیم یکانهای آمریکایی با نیروهای ایرانی و روسی حامی اسد را افزایش خواهد داد.
روسیه در واکنش به سرنگونی سوخوی -۲۲ سوریه از سوی آمریکا و محکوم کردن این اقدام آمریکا اعلام کرد که همکاری با آمریکا را در چهار چوب یادداشت تفاهم "امنیت پرواز هواپیماهای نظامی" متوقف میکند و هواپیماهای آمریکایی و دیگر کشور‌های ائتلاف را در غرب فرات هدف تلقی خواهد کرد.
موشک پراکنی جمهوری اسلامی به سوریه
خطر درگیری با ایران با توجه به اقدام بی‌سابقه جمهوری اسلامی با پرتاب چند فروند موشک به سوریه صورت جدی تری به خود گرفته است. سپاه پاسداران درآخرین ساعات روز یکشنبه ۲۸ خرداد شش فروند موشک برد متوسط زمین به زمین از استانهای کرمانشاه و کردستان به مقر داعش در دیرالزور سوریه پرتاب کرد. شلیک این موشکها، به گفته سپاه پاسداران، واکنش به حملات تروریستی داعش در مجلس و آرامگاه خمینی بود. این در حالی است که سپاه میتوانست با استفاده از ابزار‌های دیگری که آنچنان نمایشی نباشد از داعش انتقام بگیرد. هر چه باشد جمهوری اسلامی و سپاه متحدان زیادی در کشور جنگ زده سوریه و همچنین لبنان دارند.
موشک پراکنی آنهم از ایران به سوریه برای انتقام گیری، جدا از مصارف داخلی و قدرت نمایی و راضی کردن مردم در پی حملات تروریستی داعش، حاوی پیامی به دولت ترامپ و عربستان سعودی بود، نکته‌ای که سرتیپ رمضان شریف، سخنگوی سپاه پاسداران، به طور ضمنی به آن تاکید ورزید. او گفت: "حامیان بین‌المللی و منطقه‌ای تروریست‌ها باید پیام هشدارآمیز عملیات موشکی را درک کنند."
موشکهایی از نوع موشکهای پرتاب شده با برد ۷۰۰ کیلومتر بیشتر شهر‌های بزرگ و نقاط کلیدی عربستان را در بُرد خود دارد. در ماههای اخیر عربستان سعودی تبلیغات ضد جمهوری اسلامی را شدت داده و سفر دونالد ترامپ به عربستان و سخنانش در باره حمایت بی‌قید و شرط از ریاض، نیز مزید بر علت شده است.
به موازات این، تمایل ترامپ به استفاده از نیروی نظامی علیه بشار اسد و حامیان او میتواند ابعاد دیگری را به جنگ داخلی سوریه اضافه کند و او را از دست یابی به بالاترین ارجحیت حضور نظامی‌اش در منطقه که آنرا "شکست داعش در عراق و سوریه" تعریف کرده بود، باز دارد.
پل ارتباط زمینی تهران- بغداد- دمشق - لبنان
از نظر دولت ترامپ، جمهوری اسلامی مهمترین تهدید محسوب میشود. گرچه ترامپ برخی از قول‌های کمپین انتخاباتی‌اش را بعد از رفتن به کاخ سفید تعدیل کرده است اما در مورد جمهوری اسلامی تغییر عقیده نداده است. به باور او جمهوری اسلامی مهمترین حامی تروریسم در جهان است و بزرگترین تهدید برای منافع آمریکا در خاور میانه محسوب میشود. او در کنار خود کسانی مانند ژنرال ماتیس، وزیر دفاع، و ژنرال مک مستر، مشاور امنیت ملی، را دارد که خواهان یک رویکرد موضع مقابله جویانه برای مهار ایران اند.
گسترش قدرت و حضور نظامی جمهوری اسلامی در سوریه به مراتب بیشتر از عراق است . جمهوری اسلامی از شروع جنگ داخلی در سوریه تا به حال میلیارد‌ها دلار به رژیم اسد کمک کرده و هزاران نفر از سپاهیان و داوطلبان شیعی به ویژه افغانی و عراقی را به جبهه سوریه اعزام کرده است. به گفته حسین سلامی، جانشین فرمانده سپاه پاسداران، نفرات اعزام شده در "چهار سطح راهبردی، عملیاتی ، تاکتیکی، فنی و امدادی در سوریه حضور فعال دارند".
در دو سال گذشته، روسیه و ایران به همراه حزب الله لبنان و شبه نظامیان اعزامی از عراق رژیم اسد را در پس گرفتن سرزمین‌های تحت تصرف جهادگران و گروههای مخالف یاری داده اند. در ماه دسامبر سال گذشته، نیروهای اسد در سایه بمبارانهای وسیع نیروی هوائی روسیه علیه مواضع گروههای مخالف و حمایت گسترده نیروی‌های جمهوری اسلامی در زمین، بخش‌های مهمی از حلب را از گروههای مخالف پس گرفتند که بزرگترین پیروزی نظامی اسد از زمان آغاز جنگ داخلی محسوب میشود.
مقصد بعدی رژیم اسد و جمهوری اسلامی و روسیه استان دیر الزور در شرق سوریه است که چاههای نفت این کشور در آن جای دارند. دمشق بیشتر مناطق این استان را در ماههای آخر سال ۲۰۱۳ از دست داد گو اینکه کنترل بخش هائی از شهر دیرالزور، مرکز استان مذکور، را کماکان تحت کنترل دارد.
با این همه شهر دیرالزور با ۲۰۰ هزار نفر جمعیت در محاصره داعش قرار دارد. این استان استراتژیک دارای چند گذرگاه مرزی بین سوریه، عراق و اردن است و یکی از اصلی‌ترین جاده‌های ارتباطی دمشق و بغداد از این استان میگذرد.
از این رو در هفته‌های اخیر نیروهای اسد با کمک حزب الله و دیگر گروههای شیعی توجه‌شان را به این استان معطوف کرده اند تا با تثبیت موقعیت خود را این منطقه با شبه نظامیان شیعی تحت حمایت ایران در عراق که در آن سوی مرز علیه داعش مبارزه میکنند، ارتباط برقرار کنند.
یکی از اهداف عمده این ارتباط، ایجاد پل ارتباطی تهران‌بغداد- دمشق- حزب الله لبنان است که جمهوری اسلامی با همه توانش در نیل به این هدف تلاش میکند.
جمهوری اسلامی با ایجاد این پل میتواند توانایی خود را در زمینه گسترش قدرت و حمایت‌های لجستیکی در منطقه افزایش دهد. در حال حاضر تهران به راههای هوایی و دریایی وابسته است که ایده آل نیست. راه دریایی میتواند درمقابل ره گیری نیروی دریایی اسرائیل آسیب پذیر باشد و راه هوایی از نظر ظرفیت و حجم ترابری و مخفی نگهداشتن پرواز‌ها مدودویت‌های خاص خود را دارد. از این رو ایجاد یک پل زمینی توانایی جمهوری اسلامی را از نظر پشتیبانی و حمل ماتریل به میزان قابل ملاحظه‌ای افزایش خواهد داد و ایران را مستقیماً به دریای مدتیرانه وصل خواهد کرد.
برقراری این کریدور که "هلال شیعی" نام گرفته و حزب الله یعنی قوی‌ترین نیروی نظامی و سیاسی لبنان را در برمیگیرد، یکی از نگرانی عمده آمریکا، اسرائیل و کشور‌های عربی به ویژه عربستان سعودی است.
از این رو دولت دونالد ترامپ، برخلاف دولت پیشین آمریکا، به موازات حمایت آشکار از عربستان سعودی و دیگر کشور‌های عرب منطقه، موضع سختی را در قبال ایران اتخاذ کرده است. این تغییر موضع ترامپ در سفر ماه گذشته اش به ریاض که اولین سفر خاورمیانه‌ای او بود، به نمایش گذاشته شد. ترامپ همگام با مقامهای سعودی، سرکشی جمهوری اسلامی و گروههای اسلامگرای افراطی را منشا همه مشکلات خاورمیانه توصیف کرد بی‌آنکه به اقدامات بی‌ثبات کننده عربستان و جنگ فاجعه بار این کشور در یمن اشاره کند. قطع رابطه با قطر و محاصره این کشور نیز از اقدامات بی‌ثبات کننده تازه عربستان است.
در این میان، مقام های جمهوری اسلامی از مخالفت‌های دایم ترامپ با برجام که قرار بود به لغو تحریم‌های بین المللی بیانجامد، سر خورده شده اند. سخنرانی ترامپ در ریاض هم که ایران را متهم کرد آب به آسیاب جنگ فرقه گرایی و ترور میریزد، مزید بر علت شده است . این کار توام با اعمال تحریم‌های بیشتر علیه ایران و کمک به مخالفان جمهوری اسلامی برای تغییر رژیم، انتقادات شدید دولتمردان جمهوری اسلامی را به دنبال داشته است به طوریکه در یک مورد آیت الله خامنه‌ای گفت از هارت و هورت‌های دونالد ترامپ چاقو کش تازه وارد بی‌تجربه نترسید، توی دهانش خواهد خورد و دماغش را به خاک خواهیم مالید.
تشدید وخامت اوضاع
به نظر می رسد آمریکا با گذاشتن همه تخم مرغ های خود در یک سبد وبا تاکید بر حمایت گسترده از همپیمانان آسیب پذیرش به پیچیدگی های جنگ داخلی سوریه افزوده است.
دولت اوباما با ارجحیت دادن به مهار داعش به رژیم اسد توجه چندانی نداشت و همپیمانان آمریکا در منطقه را از جنگ و مبارزه با یکدیگر بر حذر میداشت. اما امروز دولت ترامپ، با کنار گذاشتن دکترین احتیاط اوباما، با جاه طلبی‌های جمهوری اسلامی در منطقه و رژیم اسد مقابله میکند.
به موازات این ترامپ با حمایت از طرح پنتاگون، به رغم اعتراض ترکیه ، به حمایت از کرد‌های سوریه برخاسته است. در ماه مه امسال، در راستای طرح مذکور، دولت ترامپ سلاحهای سنگین در اختیار نیروی‌های دمکرایتک سوریه قرار داد تا در آزاد سازی رقه بکار گرفته شوند. این کار دولت ترامپ، ترکیه و کرد‌های سوریه را بیش از پیش در مقابل یکدیگر قرار داده است. ترکیه ی پ گ را بخشی از حزب کارگران کردستان ( پ ک ک ) میداند.
در حالیکه پنتاگون تسلیح نیروهای «دمکراتیک» به رهبری ی پ گ را یک اقدام دفاعی عنوان میکند، رژیم اسد و جمهوری اسلامی آن را تهاجمی میدانند و میگویند آمریکا یک هواپیمای ارتش سوریه را در حریم هوایی این کشور سرنگون کرده است. همزمان کمک جمهوری اسلامی به نیروهای سوریه برای بازپس گیری استان دیرالزور از داعش و تلاش برای ایجاد یک پل ارتباطی از تهران تا لبنان، میرود که تنش میان سپاه پاسداران و تند گرایان جمهوری اسلامی با دولت ترامپ را به شدت افزایش دهد و به درگیری در شرق و جنوب سوریه بیانجامد.
تحقق پل ارتباطی مذکور نه تنها اجرای طرح دولت ترامپ را برای شکست نظامی داعش در سوریه زیر سئوال میبرد که در دراز مدت موقعیت جمهوری اسلامی را در سوریه مستحکم خواهد کرد و بر رویکرد و اهداف سیاسی مورد نظر آمریکا برای حل بحران سوریه اثر خواهد گذاشت، گو اینکه دولت ترامپ تا به حال سیاست منسجمی را برای سوریه پس از شکست نظامی داعش اعلام نکرده است.
در این باره ژنرال دانفورد، رییس ستاد ارتش آمریکا، گفته است: " [پیروزی] در موصل تاکتیکی است، در رقه تاکتیکی خواهد بود. ما نباید این پیروزی‌ها را به عنوان پایان مبارزه با داعش تلقی کنیم. ما باید خود را برای یک مبارزه طولانی آماده کنیم."
در این میان یکی از خطرات پیش رو، بر پایه شواهد و رفتارهای گذشته جمهوری اسلامی و سوریه، این است که رهبران این دو کشور بخواهند صبر و اراده طرف مقابل و در این مورد آمریکا را محک زنند. این کار با توجه به رفتار و ایستار ترامپ در قبال این دو رژیم میتواند به درگیری نه محدود که خارج از کنترل منتهی شود.
-----------------------------------------------------------------------------------------------
یادداشت‌ها، آرا و نظرات نویسندگان خود را بیان میکنند و بازتاب دیدگاهی از سوی رادیو فردا نیستند.
