جایگاه رقابتی ایران در بازار جهانی گردشگری

صنعت گردشگری، در سال نو میلادی همچنان يکی از پویاترین، متنوع ترین، صنعت درآمدزا و اشتغال زای جهان به شمار می رود.

بنا به تازه‌ترین گزارش‌های رقابت پذیری مجمع جهانی اقتصاد با عنوان «رقابت پذیری سفر و گردشگری» اين صنعت توانسته در سال گذشته میلادی معادل ۷.۶ تريليون دلار درآمد را برای بازارهاي مقصد گردشگری به ارمغان بیاورد که معادل ۱۰.۲ درصد تولید ناخالص داخلی کل جهان بوده که البته رقم قابل توجهی است.

از هر ده شغلی که در جهان ایجاد شده یک شغل در این صنعت بوده است.۲۹۲ میلیون نفر در مشاغل مربوط به جهانگردی مشغول فعالیت هستند.

در سال ۲۰۱۶ میلادی تعداد مسافرت‌های گردشگران به ۱.۲ میلیارد رسید که شمار آن ۴۶ میلیون مسافرت بیش سال پیش از خود بود. بدین ترتیب انتظار میرود که در سال ۲۰۳۰ میلیادی شمار گردشگران جهانی به ۱.۸ میلیارد نفر برسد. همچنین، امروزه با هر سی توریست تازه‌ای به یک مقصد معین مسافرت می کنند، یک شغل تازه ایجاد میشود.

صنعت گردشگری تقریبا دو برابر سایر صنایع برای زنان شغل ایجاد می کند و منبع ایجاد یک سوم از کل مشاغل جهان بوده است. بدین ترتیب صنعت گردشگری فرصت قابل توجهی را برای رشد اقتصادی، اشتغال و پویائی اقتصادی کشورهای گوناگونی را فراهم آورده است.

البته کشورهای گوناگون از این مزیت‌ها به یکسان بهره برداری نمی کنند. چه بر اساس گزارش سال ۲۰۱۷ مجمع جهانی اقتصاد کشورهای اسپانیا، فرانسه، آلمان، ژاپن و بریتانیا، ۵ کشور نخست از نظر شاخص کل رقابت پذیری جهانی هستند.

در این میان رتبه ایران در میان ۱۳۶ کشور مورد بررسی ۹۳‌ام ارزیابی شده است. در مقیاس منطقه‌ای هم جایگاه ایران مناسب نیست و علیرغم ظرفیت بالقوه جایگاه آن در پایین جدول رتبه بندی رقابت پذیری مجمع جهانی اقتصاد است.

بنا به این گزارش در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا كشورهای امارات، قطر، بحرین، ، اسراییل، عربستان سعودی،عمان، اردن، ایران ، لبنان ،کویت و یمن به ترتیب رتبه‌های اول تا دوازدهم را در زمینه رتبه رقابت پذیری در صنعت گردشگری و سفر به خود اختصاص داده اند. امارات متحده عربی، قطر، بحرین علیرغم نداشتن تنوع اقلیمی و میراث کهن فرهنگی و آثار باستانی سه کشوری هستند که دارای بالاترین توان رقابت در بازار گردشگری منطقه هستند، رتبه ایران اما در میان چهار کشور منطقه است که دارای پایین‌ترین رتبه رقابتی هستند.

گزارش رقابت پذیری مجمع جهانی اقتصاد بر اساس ارزیابی و تحلیل بیش از ۸۰ شاخص و متغیر ۱۳۶ کشور جهان بنا شده است.

در این گزارش شاخص‌ها و متغیرهای مانند قوانین خط مشی و مقررات گردشگری و سفر، پایداری محیط زیست، ایمنی و امنیت، درمان و بهداشت، اولویت بندی سفر و گردشگری، زیرساخت‌های محیط كسب وكار، زیرساخت‌های حمل و نقل هوایی و زمینی، زیرساخت‌های گردشگری، زیرساخت‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات، قیمت‌ها در صنعت گردشگری و سفر، شاخص‌های فرهنگی و منابع طبیعی و منابع انسانی در عرصه گردشگری، آموزش و پرورش، در دسترس بودن نیروی كار واجد شرایط، تمایل برای سفر و گردشگری، تعداد اتاق‌های هتل، تعداد شركت‌های بزرگ كرایه ماشین، باز بودن مرزها برای ورود گردشگران، نگرش مردم نسبت به گردشگران خارجی و متغیرهای دیگری در نظر گرفته شده است.

فشرده ای از شاخص‌های رقابت پذیری گردشگری ایران

در ارزیابی رتبه بندی رقابتی کشورها در زمینه صنعت گردشگری به جنبه‌های گوناگون توجه میشود که عبارتند از جنبه اقتصادی، وجود زیرساخت‌های مناسب، امنیت و شرایط زیست‌محیطی.

همچنین متغیرهایی همچون میزان گشایش و ارتباط با اقتصاد جهانی، وجود زیر ساخت‌های حمل و نقل، سلامت و بهداشت، مهیا بودن امکانات الکترونیک و عوامل فرهنگی از دیگر متغیرهای مهم این ارزیابی تلقی میشوند.

بر اساس شاخص‌های تازه‌ترین گزارش «رقابت پذیری سفر و گردشگری»، رتبه ایران در میان ۱۳۶ کشور در سال ۲۰۱۶، جایگاه ۹۳ را دارد که نسبت به سال پیش از آن چهار رتبه بالاتر رفته است.

در میان متغیر گردشگری جهانی ایران، بالاترین رتبه عملکرد کشور مربوط به متغیر رقابت پذیری قیمت (با رتبه یک- به دلیل کاهش ارزش ریال در مقابل سایر ارزها) و پایین‌ترین رتبه عملکرد مربوط به متغیرهای متغیر پایداری زیست محیطی (۱۱۹)، اولویت دهی به گردشگری جهانی (رتبه ۱۱۷) و سپس زیرساخت خدمات گردشگری (هر دو بار رتبه ۱۱۴) و گشایش و همکاری بین المللی(۱۰۹)، سرمایه انسانی و بازار کار (۱۰۵) می باشد. این رتبه بندی نشان از توسعه نیافتگی و غیر رقابتی بودن صنعت گردشگری در ایران نسبت به کشورهایی توسعه یافته و با رقابت بالاست است، و همچنین بیان ناکارآمدی در بکارگیری از ظرفیت‌های موجود است.

معنای این شاخص‌ها این است که علیرغم مزیت قیمت ایران نسبت به سایر کشورها، به دلیل عدم توجه به متغیرهای پایداری محیط زیست و فقدان اولویت گردشگری جهانی برای حاکمیت گسترش صنعت گردشگری با مانع روبرو میباشد. همچنین فقدان سرمایه گذاری بروی زیر ساختها در سالهای طولانی گذشته از دیگر موانع دیگر توسعه صنعت گردشگری است. در این میان فقدان گشایش ایران نسبت به جهان نیز از دیگر عوامل دیگری است که گردشگران جهانی را از ایران منصرف می کند.

نتیجه گیری

هرچند ایران بطور بالقوه دارای جاذبه‌های گردشگری بسیاری است، و همچنین از نظر مزیت قیمت- به دلیل کاهش ارزش ریال- در رتبه نخست رقابت پذیری مجمع جهانی اقتصاد با عنوان «رقابت پذیری سفر و گردشگری» قرار دارد، اما موانع موانع جدی بر سر راه توسعه گردشگری ایران قرار دارد. برخی از موانع سیاسی است(فقدان گشایش نسبت به جهان و در اولویت نبودن صنعت گردشگری در نزد حاکمیت ، برخی دیگر محیط زیستی و به زیر ساختها و عوامل اقتصادی مربوط است.

در این میان حتی عوامل اقتصادی همچون عدم سرمایه گذاری بلند مدت در صنعت گردشگری، نبود زیر ساخت های لازم یا کاستی‌های نیروی انسانی هم در نهایت محصول اراده سیاسی حاکمیت مبنی بر اولویت ندادن به صنعت گردشگری و تمایل به بسته بودن جامعه ایران نسبت به جهان است.

چنین امری البته دارای هزینه‌های گزافی برای اقتصاد ایران و بالتبع شهروندان است. گسترش و توسعه صنعت گردشگری مستلزم سرمایه گذاری انبوه و دراز مدت بروی زیر ساختها، و همچنین محیط زیست است. اما این همه مشکل نیست، نخستین گام در این را دگرگونی اراده سیاسی در ایران و الویت به این صنعت و همزمان گشایش ایران به جهان میباشد.