این‌که در میانه دو قطب سیاسی در لبنان، گزینه سومی وجود داشته باشد، تحول سیاسی جدید و بی‌سابقه‌ای در صحنه سیاسی و اجتماعی این کشور به شمار می‌آید.
بحران زباله در لبنان، سیاستمداران لبنانی را که هنوز نتوانستند در حل و فصل مسائل مختلف، از حصار اندیشه فرقه‌گرایانه خارج شوند، محاصره کرده است.
اکنون در بیروت «میدانی» برپا شده که نتیجه ناتوانی طبقه نخبه سیاسی در حل و فصل مشکلات جامعه و کشور به ویژه از زمان آغاز بحران سوریه است. ماجرا تا آنجا پیش رفت که ده‌ها تن زباله، خیابان‌های بیروت و دیگر شهر‌ها را پوشاند، بوی تعفن آن در گرمای تابستان، همه جا نفوذ کرد و بیماری‌های بی‌سابقه‌ای برای شهروندان به وجود آورد؛ در حالی که هیچ کس یافت نشد تا این زباله‌ها را از معابر جمع‌آوری کند.
اما هیچ‌کس گمان نمی‌کرد که زباله، عاملی برای تغییر صحنه سیاسی در این کشور گردشگری زیبا باشد. اما فاصله میان آن زیبایی و این زباله، بسیاری را به این باور رساند که «تعفن» ساختار قدرت در لبنان را برداشته تا جایی که اصطلاح «زباله‌های سیاسی» بر زبان همگان از جمله تمام سلام نخست وزیر این کشور رانده شد.
بدین ترتیب به نظر می‌رسد مشکل بزرگ‌تر از زباله‌هایی است که خیابان‌های بیروت را پوشانده؛ مساله اصلی تنشی است که باعث ناکارآمدی دولت و ناتوانی‌اش در گرفتن تصمیم‌های حساس شده در حالی که پارلمان در نتیجه آبستراکسیون‌های پی در پی، از کار افتاده و بیش از یک سال است کشور رئیس جمهوری ندارد.
اما هیچ‌کس گمان نمی‌کرد که زباله، عاملی برای تغییر صحنه سیاسی در این کشور گردشگری زیبا باشد. اما فاصله میان آن زیبایی و این زباله، بسیاری را به این باور رساند که «تعفن» ساختار قدرت در لبنان را برداشته تا جایی که اصطلاح «زباله‌های سیاسی» بر زبان همگان از جمله تمام سلام نخست وزیر این کشور رانده شد.ایلیا جزایری
دلیل انباشت زباله، پایان قرار دارد شرکت خصوصی «سوکلین» با دولت لبنان است که وظیفه جمع‌آوری، بازیافت و دفن زباله‌های بیروت را بر عهده اشت. اما ناکارآمدی دولت در نتیجه اختلاف‌های سیاسی و به رسمیت نرسیدن جلسات آن، باعث شد نه قرار داد با ین شرکت تمدید شود و نه مناقصه‌های جدید برگزار شود؛ مساله‌ای که تاکید می‌کند اصل بحران، سیاسی است.
بحران حاکمیت در لبنان
پارلمان لبنان در بیش از و یک سال اخیر، ۲۶ جلسه برای انتخاب رئیس جمهوری برگزار کرد. این جلسات اما به دلیل غیبت اکثر اعضای پارلمان به ویژه نمایندگان وابسته به ائتلاف ۸ مارس (حزب الله و متحدانش) به حد نصاب نرسیدند.
به نظر می‌رسد دلیل این غیبت‌ها این باشد که ائتلاف ۸ مارس احتمال می‌دهد در صورت رای گیری در پارلمان، سمیر جعجع نامزد ائتلاف ۱۴ مارس (مخالفان حزب الله متشکل از جریان المستقبل به رهبری سعد حریری و متحدانش) رای نصف به علاوه یک برای رسیدن به پست رئیس جمهوری را به دست خواهد آورد.
این در حالی است که ائتلاف ۸ مارس، خواهان ریاست جمهوری ژنرال میشل عون رهبر پیشین جریان آزاد ملی متحد حزب الله است. حسن نصرالله دبیرکل حزب‌الله لبنان، بار‌ها از عون برای ریاست جمهوری حمایت کرد و رسیدن او به این پست را «امری طبیعی» توصیف کرده است.
این خلأ قدرت در لبنان به دولت تمام سلام نیز سرایت یافته و این دولت را از تصمیم‌گیری در بسیاری از مسائل مهم از جمله بحران زباله، ناتوان کرده است. دولت لبنان در بیش از ۵ جلسه نتوانست بر سر مساله زباله، به توافق برسید.
نبود رئیس جمهور، مشروعیت پارلمان را نیز روی محک قرار داده است. این پارلمان به بهانه نبود شرایط امنیتی مناسب برای برگزاری انتخابات، دوره خود را برای دو سال یعنی تا نیمه‌های سال ۲۰۱۷ تمدید کرده است.
تمام سلام آوریل ۲۰۱۳ با توافق دو ائتلاف ۸ مارس و ۱۴ مارس، به نخست وزیری لبنان رسید. رسانه‌ها و محافل سیاسی لبنان می‌گویند که این توافق، در پی توافقی پشت پرده میان ایران که حامی گروه ۸ مارس است و عربستان سعودی که حامی گروه ۱۴ مارس است، صورت گرفته است. در دولت سلام، ائتلاف ۸ مارس، اکثریتی که در دولت نجیب می‌قاتی نخست وزیر پیشین لبنان داشت، از دست داد. اما ادامه بحران‌های منطقه‌ای به ویژه بحران سوریه، تنش و شکاف میان دو طرف را بیشتر کرد.
ائتلاف ۱۴ مارس، طرف مقابل را مسئول خلأ سیاسی در لبنان از راه از رسمیت انداختن جلسه پارلمان می‌داند.
در ادامه این بحران، لبنان با خطر خلأ در راس نهادهای امنیتی و نظامی روبرو شد. رئیس جمهوری وظیفه انتخاب سران نهادهای امنیتی و نظامی را پس از توافق فراکسیون‌های حاضر در پارلمان دارد. در سایه نبود رئیس جمهوری، جلسه‌ای در این باره در پارلمان برگزار شد و طی آن، دوره نهادهای امنیتی و انتظامی و از همه مهم‌تر ژنرال جان قهوه‌چی فرمانده ارتش تمدید شد.
این تمدید موضع دیگری در تنش میان ائتلاف‌های ۸ و ۱۴ مارس به ویژه گروه‌های مسیحی در آن‌ها بود. (جریان آزاد ملی به رهبری میشل عون در ائتلاف ۸ مارس و گروه‌های نیروهای لبنانی به رهبری سمیر جعجع و حزب فالانژ‌ها به رهبری سامی جمیل در ائتلاف ۸ مارس). عون با تمدید دوره فرماندهان نهادهای امنیتی و نظامی مخالف بود به ویژه این‌که آن‌گونه که در رسانه‌های محلی و بین‌المللی مطرح شده، او به دنبال فرماندهی یکی از بستگان خود در ارتش است.
جنبش «بوی گندتان در آمده است» حرکتی غیر سیاسی
در میان این بحران سیاسی، حرکتی به رهبری جامعه مدنی در لبنان در اعتراض به سوء خدمات در این کشور شکل گرفت. این حرکت که خود را «بوی گندتان در آمده است» نامیده، به بحران‌های معیشتی، از بحران جمع آوری زباله، تا قطع طولانی مدت برق و مشکلات در آب رسانی و... اعتراض داشت.
نخستین تجمع این جنبش با حدود ۲۰ نفر در میدان ریاض الصلح برگزار شد. اما با اصرار این کمپین در اطلاع رسانی و حضور خیابانی خود، شنبه ۲۲ اوت، هزاران نفر در میدان ریاض الصلح تجمع کردند.
در این تجمع شعارهای سیاسی هم سر داده شد؛ شعارهایی که هیچکدام از حاضران در ساختار قدرت لبنان را مستثنی نکرد و آن‌ها را عامل بحران‌های کشور دانست.
این تحرک اما به خشونت کشیده شد. نیروهای امنیتی حاضر در میدان ریاض الصلح با تظاهر کنندگان درگیر شدند و با استفاده از آب فشار قوی، گاز اشکاور و حتی شلیک گلوله‌های پلاستیکی، سعی در متفرق کردن آن‌ها کردند.
این خشونت‌ها باعث محکومیت‌های گسترده «استفاده از زور افراطی توسط نیروهای امنیتی» از سوی طرف‌های سیاسی لبنان شد.
روز یکشنبه ۲۳ اوت، تمام سلام نخست وزیر لبنان با برگزاری کنفرانسی خبری، خشونت‌های روی داده را محکوم کرد و گفت که عامل این خشونت‌ها، «مجازات» خواهند شد.
او همچنین گفت که مشکل لبنان، زباله‌های خیابانی نیست، بلکه «زباله‌های سیاسی» است که کشور را محاصره کرده و باعث ناکارمدی دولت در گرفتن تصمیم‌های اساسی شده است.
تمام سلام با اشاره به جلسه دولت که قرار است پنجشنبه برگزار شود، گفت در صورتی که نتوان در این جلسه بر سر مسائل مطرح شده از جمله بحران زباله تصمیم‌گیری کرد، دیگر برگزاری جلسات دولت بی‌معنی است. او تلویحا به احتمال «استعفای» خود اشاره کرد.
این سخنان چیزی از خشم معترضان لبنانی را نکاست. کمپین «بوی گندتان بالا آمده است» روز یکشنبه فراخوان دیگری برای برگزاری تظاهرات در ساعت ۱۸ در میدان ریاض الصلح داد.
تظاهرات در زمان مقرر برگزار شد. شعار‌ها مانند روز قبل، تمام سیاستمداران لبنانی را هدف قرار داد. «برو برو»، «دزد دزد» و «ملت می‌خواهند نظام را سرنگون کنند» از جمله شعارهای مطرح بود. تظاهر کنندگان با شعار «سلمیه سلمیه» تاکید کردند که حرکتشان «مسالمت آمیز» است. آن‌ها همچنین با اشاره به دو ائتلاف ۸ و ۱۴ مارس، شعار می‌دادند که هیچکدام از این دو گروه را نمی‌خواهند.
دقایقی پیش از این‌که برگزار کنندگان تظاهرات می‌خواستند بیانیه‌ای قرائت کنند، گروهی که شعارهای فرقه‌ای سر می‌دادند، با سر و صدای فراوان به میان تظاهر کنندگان آمدند و مانع خواندن بیانیه شدند. آن‌ها به سمت نیروهای امنیتی که در خیابان ورودی نخست وزیری مستقر بودند، حرکت کرده و با آن‌ها درگیر شدند، برگزار کنندگان تظاهرات با دیدن این صحنه‌ها از معترضان خواستند به سمت میدان «شهدا» که میدان مجاور است، عقب نشینی کنند.ایلیا جزایری
دقایقی پیش از این‌که برگزار کنندگان تظاهرات می‌خواستند بیانیه‌ای قرائت کنند، گروهی که شعارهای فرقه‌ای سر می‌دادند، با سر و صدای فراوان به میان تظاهر کنندگان آمدند و مانع خواندن بیانیه شدند. آن‌ها به سمت نیروهای امنیتی که در خیابان ورودی نخست وزیری مستقر بودند، حرکت کرده و با آن‌ها درگیر شدند، برگزار کنندگان تظاهرات با دیدن این صحنه‌ها از معترضان خواستند به سمت میدان «شهدا» که میدان مجاور است، عقب نشینی کنند. این مساله باعث از گسترش درگیری‌ها نشد؛ درگیری‌هایی که ده‌ها زخمی در میان نیروهای امنیتی و معترضان در پی داشت.
روز دوشنبه کمپین «بوی گندتان در آمده است»، خواسته‌های خود را این گونه بیان کرد: «سرنگونی دولت تمام سلام، برگزاری انتخابات پارلمانی، مجازات وزیر کشور و تمام نیروهای امنیتی که به تظاهر کنندگان تعرض کردند، مجازات افراد نفوذی معروف در میان تظاهر کنندگان که باعث آغاز خشونت‌ها شدند و آزادی بازداشت شدگان.»
در این بیانیه، با اشاره به پایان دوره پارلمان کنونی، تمدید این دوره توسط نمایندگان، غیر قانونی و در نتیجه رئیس جمهوری منتخب توسط این پارلمان، غیر قانونی خوانده شده است.
کمپین «بوی گندتان در آمده است» اعلام کرد که روز شنبه، تظاهرات دیگری برگزار خواهد کرد که زمان و مکان آن متعاقبا اعلام خواهد شد.
روز دوشنبه ارتش لبنان برای جلوگیری از تکرار خشونت‌ها، در خیابان‌های مرکز شهر بیروت مستقر شد.
خواسته‌های مدنی و تلاش برای بهره برداری سیاسی
خیابان‌های بیروت و شهرهای دیگر لبنان، شاهد تظاهرات بسیاری در حمایت از جریانی و محکومیت جریان مقابل آن بود. اما جنبش «بوی گندتان در آمده است» آغازی مستقل، فرا‌تر از فرقه‌ها و منتسب به «اکثریت خاموش» داشت.
برخی سیاستمداران و اصحاب رسانه لبنان، ائتلاف ۸ مارس (حزب الله و متحدانش) را متهم به تلاش برای بهره برداری از تظاهرات می‌کنند.
خیابان‌های بیروت و شهرهای دیگر لبنان، شاهد تظاهرات بسیاری در حمایت از جریانی و محکومیت جریان مقابل آن بود. اما جنبش «بوی گندتان در آمده است» آغازی مستقل، فرا‌تر از فرقه‌ها و منتسب به «اکثریت خاموش» داشت.ایلیا جزایری
از جمله آن‌ها اسعد بشاره نویسنده و روزنامه نگار لبنانی است که در صفحه خود در فیس بوک ائتلاف ۸ مارس را متهم کرده که با فشار بر دولت تمام سلام، سعی می‌کند کشور را فلج کند.
در این باره هم به برخی حوادث اشاره می‌شود. از جمله این‌که ژنرال عون پس از تمدید دوره سران نهادهای امنیتی و نظامی، برای تظاهرات خیابانی فراخوان داد اما از این فراخوان استقبال نشد. او هم‌اینک از خواسته «استعفای دولت» و برگزاری انتخابات پارلمانی حمایت می‌کند.
از سویی رسانه‌های نزدیک به ائتلاف ۸ مارس از جمله المنار وابسته به حزب الله، او تی وی وابسته به جریان عون، روزنامه السفیر نزدیک به حزب‌الله و تلویزیون الجدید نزدیک به سوریه (متحد حزب الله) به مساله «استفاده مفرط از زور» توسط نیروهای امنیتی علیه تظاهر کنندگان، تمرکز کرده و خواستار مجازات فواد المشنوق وزیر کشور از شخصیت‌های برجسته ائتلاف ۱۴ مارس شدند.
در جلسه روز سه شنبه ۲۵ اوت دولت تمام سلام برای تصمیم‌گیری بر سر بحران زباله و شرکت‌هایی که در مناقصه جمع‌آوری زباله برنده شدند، تشکیل جلسه داد. اگر چه در این جلسه در باره این مساله توافقی حاصل نشد و مقرر شد بار دیگر بر سر شرکت‌ها و قیمت‌های ارائه شده، تصمیم‌گیری شود، اما خروج وزرای وابسته به ائتلاف ۸ مارس، جالب توجه بود.
جبران باسیل وزیر امور خارجه لبنان و رهبر جریان آزاد ملی (متحد حزب الله) در نطقی تلویزیونی گفت که برپایه قانون باید تصمیم‌های دولت به امضای رئیس جمهوری برسد. به گفته او در صورت خلأ در پست رئیس جمهوری باید تصمیم‌ها با اجتماع همه وزرا یا فراکسیون‌های سیاسی گرفته شود اما این دولت در غیاب وزرای ائتلاف ۸ مارس (جریان آزاد ملی، حزب مَرَده، حزب طاشناق و حزب الله) تصمیم‌هایی گرفته که همه آن‌ها باید باطل شود.
در مقابل، ائتلاف ۱۴ مارس، با استعفای دولت مخالفت می‌کند. سران این ائتلاف می‌گویند که تظاهرات و خواسته‌های معترضان مشروع است و از آن باید حمایت شود اما برخی خواسته‌های مطرح شده مدنی نیست بلکه سیاسی است.
سران جریان ۱۴ مارس از جمله سمیر جعجع، امین جمیل و سعد حریری می‌گویند که برپایه قانون اساسی رئیس جمهوری باید نخست وزیر را بر پایه توافق فراکسیون‌های پارلمان انتخاب کند و در صورت استعفای دولت، خلأ سیاسی گسترش می‌یابد و کشور وارد دالانی از تاریکی می‌شود.
از این رو سران ائتلاف ۱۴ مارس می‌گویند که باید ابتدا پارلمان، رئیس جمهور را انتخاب کرده تا پس از آن، انتخابات پارلمانی برگزار شود.
جریان المستقبل به رهبری سعد حریری با صدور بیانیه‌ای ضمن اعلام حمایت از «اعتراض‌های مسالمت آمیز» برخی «جریان‌های خاص» را به نفود در میان معترضان با هدف «بهره برداری سیاسی از تظاهرات مسالمت آمیز» و «ایجاد آشوب» متهم کرد.
این بیانیه به تعرض به مجسمه‌های «ریاض الصلح» نخستین رئیس جمهوری لبنان و «رفیق حریری» نخست وزیر پیشین لبنان و «نماد سازندگی در کشور» اشاره و بیان کرد که این اقدام‌ها «مشخص می‌کند کدام طرف قصد دارد از تظاهرات مسالمت آمیز مردم سوء استفاده کند.»
جریان المستقبل در بیانیه خود، به سخنان جبران باسیل اشاره و تاکید کرده است که برپایه قانون اساسی، در صورت خلأ در پست ریاست جمهوری، دولت وظایف او را بر عهده می‌گیرد «و باید تصمیم‌های دولت با اجماع گرفته شود اما در صورت امکان پذیر نبودن اجماع، رای اکثریت حاکم است.»
نهاد المشنوق وزیر کشور لبنان نیز که در معرض بیشترین حملات قرار گرفته است، روز دوشنبه در کنفرانسی خبری پس از دیدار با تمام سلام به همراه سران نهادهای امنیتی و نظامی گفت: «تکرار می‌کنم که ما هدفی جز تامین امنیت همه شهروندان نداریم. همچنین ما نه به تظاهر کنندگان مسالمت جو و نه به خشونت طلبان، اجازه نمی‌دهیم که وارد ساختمان‌های نخست وزیری و پارلمان شوند.»
او تاکید کرد: «همچنین می‌خواهم بگویم که پیش از انتخاب رئیس جمهوری، انتخابات پارلمانی برگزار نخواهد شد. هیچ کس به مردم خواب و خیال نفروشد، این اتفاق نخواهد افتاد. برای عمل به قانون باید ابتدا رئیس جمهور انتخاب شود.»
او همچنین با اشاره تلویحی به میشل عون، گفت: «برای اجرای قانون اساسی باید رئیس جمهور با توافق همه لبنانی‌ها انتخاب شود و نه از سوی طرف‌های سیاسی وابسته به یک نامزد خاص تحمیل شود.»
به هر حال تا زمانی که «این بو» از خیابان‌های بیروت و بینی‌های ساکنانش زدوده نشود، دوره آتی می‌تواند حامل تحولات سیاسی مهمی برای لبنان باشد.
