افزایش حضور نظامی روسیه در سوریه؛ علل و پیامد‌ها

از نیمه دوم سال ۲۰۱۲ تا پایان ۲۰۱۴، نیروهای بشار اسد پیروزهای قابل توجهی در برابر مخالفان خود به دست آورده بودند به طوری که روس‌ها معتقد شدند که حاکم دمشق می‌تواند سرنوشت نبرد جاری را از طریق نظامی به نفع خود فیصله دهد.

در آن روز‌ها، این پیروزهای پی در پی بیانیه ژنو که در ۳۰ ژوئن ۲۰۱۲ منتشر شد و بر راه حل سیاسی و تشکیل یک دولت انتقالی برای همه سوری‌ها تأکید می‌کرد، تحت الشعاع پیروزهای بشار اسد در جبهه‌ها قرار داد و هم روسیه و هم دولت سوریه از این بیانیه فاصله گرفتند.

با وجود چنین پیروزهایی برای ارتش بشار اسد دیگر ضرورتی برای توجه به مفاد مذاکرات ژنو ۱ نبود. اما در طول هشت ماه گذشته همه چیز دگرگون گشت و بشار اسد متحمل شکست‌های سنگینی در تمام جبهه‌ها شد بطوری که نیروی مخالفان تا سرحدات لاذقیه زادگاه بشار اسد رسیدند و نبردهای اخیر جبهه دمشق را در اکثر خطوط تماس میان «جیش الاسلام» به رهبری زهران علوش از یک سو، و نیروهای نظامی ارتش و شبه نظامیان حزب الله از سوی دیگر، گشود.

وضعیت جنگی بشار اسد روزانه به وخامت می‌رفت و این موضوع دو کشور حامی وی یعنی روسیه و جمهوری اسلامی را به شدت نگران کرده بود. میان این دو کشور از نظر حضور در جغرافیای جنگی سوریه تقسیم کار صورت گرفته بود. ایران دو منطقه دمشق و حمص را تحت حمایت خود گرفته و روسیه مناطق ساحل به ویژه لاذقیه و طرطوس را محدوده دفاعی خود تعیین کرده بود. «جیش الفتح» در جبهه‌های شمالی با تصرف ادلب به منطقه حائل میان نیروهای بشار اسد و مخالفانش در «سهل الغاب» رسید. در این منطقه در جهت غرب دهکده‌ای بنام «جورین» وجود دارد که قاسم سلیمانی فرمانده سپاه قدس آن را «لنینگراد» نیروهای بشار اسد لقب داده است. یعنی به هیچ وجه نباید سقوط کند در غیر این صورت مخالفان تا لاذقیه پیشروی خواهند کرد.

اما در هفته‌های گذشته، برآورد کار‌شناسان نظامی روسیه بر این شد که این جبهه تا مدت‌های مدیدی نمی‌تواند در برابر جیش الفتح مقاومت کند. از اینرو لازم شد که خود نیروهای روسی به شکل مستقیم در این منطقه دخالت کنند. همزمان با آمدن نیروهای روسی به ساحل سوریه، جیش الاسلام به منطقه «ضاحیه اسد» در حومه دمشق حمله کرد و ۲۵ ایست بازرسی را از تصرف نظامیان دولت سوریه خارج کرد.

این عملیات با هدف بی‌اهمیت نشان دادن حضور نظامی روسیه در سوریه انجام گرفته است اما هنوز خیلی زود است که در مورد بی‌تأثیر بودن نیروهای روسی در سوریه سخن بگوئیم، زیرا هنوز یک رویاروئی واقعی میان این نیرو‌ها و مخالفان بشار اسد صورت نگرفته است. در مرکز سوریه نیز نیروهای «حکومت اسلامی» (داعش) بعد از تصرف پالمیرا، به نزدیکی حمص رسیدند و این تحرک می‌تواند فشار زیادی به پایتخت وارد کند.

در حال حاضر دمشق در آستانه یک محاصره کامل قرار گرفته و گزارش‌های منتشر شده حکایت از آن دارد که مردم پایتخت رفته رفته آرامش دو سال گذشته را از دست می‌دهند و مسؤولین سازمان ملل سخن از موج جدیدی از آوارگان دمشقی می‌کنند که ممکن است در روزهای آینده شاهد بالا گرفتن آن باشیم.

تلاش ناموفق روسیه برای ابقاء اسد

در هفته‌های گذشته تلاش روسیه برای احیای فرآیند صلح و بازگشت به مذاکرات ژنو شدت گرفت. پیشروی داعش در مرکز سوریه از یک سو و از هم گسستگی نیروهای اسد در جبهه‌های شمالی و جنوبی از سوی دیگر بازگشت به مذاکرات ژنو را برای روس‌ها ضروری کرده بود. روسیه بار‌ها در رفت و آمدهای دیپلماسی خود تأکید می‌کرد که در صورت فروپاشی رژیم بشار اسد، هرج و مرج بر کل سوریه حاکم خواهد شد و تروریست‌ها فضای بیشتری برای اعمال خود به دست خواهند آورد.

با این استدلال، روسیه پیشنهاد کرد که ائتلافی متشکل از بشار اسد، عربستان سعودی، اردن و ترکیه بنا کند تا از این طریق بتوانند با داعش مقابله کنند. این پیشنهاد برای کشورهای مخالف اسد این پیام را داشت که حاکم دمشق همچنان در مرکز معادله سیاسی روسیه قرار دارد و مسکو به هیچ وجه حاضر نیست او را کنار بگذارد.

قبلا در تحولات یمن، روس‌ها به نفع عربستان سعودی اقدام کرده بودند و در زمان تصویب قظعنامه ۲۲۱۶ شورای امنیت بر ضد حوثی‌ها، روسیه این قطعنامه را وتو نکرد. از اینرو مقامات روسی از همتایان عربستانی خود انتظار داشتند که در زمینه سوریه با آن‌ها همکاری کنند. در این زمینه مقامات سعودی تا حدودی با روس‌ها همکاری کردند. آن‌ها موافقت کردند که سرلشکر علی مملوک رئیس سازمان امنیت بشار اسد به شهر جده برود و با محمد بن سلمان ولی ولی عهد، وزیر دفاع و رئیس دفتر پادشاه دیدار کند.

این دیدار به نقل از روزنامه الحیات در تاریخ ۷ ژوئیه گذشته صورت گرفت. تلویزیون «روسیا الیوم» در صفحه خود نوشت که روسیه تلاش می‌کند عربستان سعودی و بشار اسد را علیه داعش متحد کند. همچنین این دیدار ۲۰ روز بعد از سفر محمد بن سلمان به مسکو و دیدار با پوتین صورت گرفته است. در این تلاش‌ها روسیه خیلی امیدوار بود که راه تازه‌ای برای حل و فصل امور سوریه پیدا کند. اگرچه این دیدار نخستین ملاقات یک مقام سوری با مسؤولی از عربستان سعودی بعد از آغاز اعتراضات ۲۰۱۱ می‌باشد اما به سان پیچیدگی بحران سوریه، دیدار ساده‌ای نبود. علی مملوک از مقامات عربستان خواست که کمک‌های خود را به مخالفان رژیم سوریه قطع کند.

محمد بن سلمان این خواسته را پذیرفت، مشروط به اینکه نیروهای ایرانی و شبه نظامیان شیعه از سوریه خارج شوند. مراحل بعدی این دیدار درباره برگزاری انتخابات ریاست جمهوری و پارلمانی زیر نظر سازمان ملل پیش رفت، اما به نظر می‌رسد دو طرف این دیدار در نخستین خواسته خود با مانع مواجهه شدند و نتیجه‌ای از آن به دست نیامد، زیرا درخواست عربستان از سوریه برای بشار اسد غیرقابل اجرا بود و روس‌ها هم در این زمینه نمی‌توانستند کاری انجام دهند. بعد از بیش از یک ماه از بی‌نتیجه بودن چنین دیداری، عادل جبیر وزیر خارجه عربستان سعودی در سفر ماه اوت خود به مسکو به صراحت درباره مشارکت بشار اسد در آینده سیاسی سوریه صحبت کرد و گفت کشور متبوعش هیچ جایگاهی برای بشار اسد در آینده سوریه نمی‌بیند.

این سخنان موجب شد که روسیه به فکر جایگزینی برای تلاش‌های دیپلماتیک خود در سوریه بیفتد و آن اعزام مستقیم نیروهای روسی به نبرد جاری در سوریه است.

پیامدهای ورود مستقیم نیروهای روسی به جنگ سوریه

نخستین موضعگیری دولتمردان امریکا درباره افزایش حضور روسیه در سوریه نشان می‌دهد که ایالات متحده نسبت به این رویداد بسیار حساس بوده و این حساسیت از طریق جان کری وزیر خارجه به طرف‌های روسی ابلاغ شده است.

یک بخش حساسیت امریکا به این بر می‌گردد که این دخالت نظامی روسیه در سوریه به معنای مواجهه با نیروهای ائتلاف بین المللی تعبیر شود که بر ضد داعش درحال مبارزه هستند. در این زمینه هشدارهای لازم به روس‌ها داده شد. اما به نظر نمی‌رسد که ایالات متحده خواهان رویاروئی با روسیه در خاک سوریه است. بعید به نظر می‌رسد که موضعگیری جدی مسؤولان امریکا در ‌‌نهایت به یک مواجهه با روسیه منتهی شود. از سوی دیگر روس‌ها نیز خواهان رویاروئی با امریکا نیستند اما ممکن به نظر نمی‌رسد که درباره تصمیم خود مبنی بر اعزام نیرو به سوریه تجدید نظر کنند.

از طرفی دیگر روس‌ها آخرین ساخته‌های زرهی خود مانند A ۸۲ که سال ۲۰۱۳ از آن رونمائی شد را به سوریه فرستاده‌اند و این نشان می‌دهد که روسیه به هر شکل ممکن می‌خواهد حضور خود را در مناطق ساحلی سوریه تثبیت کند.

این کار می‌تواند به این معنا هم باشد که حتی اگر بشار اسد سقوط کند، روس‌ها در این منطقه خواهند بود و اجازه ورود دیگر نیرو‌ها را نخواهند داد. این کار روسیه به معنی تجزیه سوریه است و روس‌ها برای رسیدن به منافع خود، از آن واهمه‌ای ندارند.

حضور این چنینی روسیه نیز می‌تواند پیامدهای منفی برای همسایگان سوریه به ویژه ترکیه داشته باشد که یکی از اعضای مهم پیمان ناتو به حساب می‌آید و در روز شنبه گذشته میزبان رؤسای ستاد ارتش ۲۸ کشور عضو ناتو در شهر استانبول بود.

خلوصی آکار رئیس ستاد ارتش ترکیه در سخنان خود در این جلسه بدون اشاره به ورود روسیه به جنگ سوریه، به مهمانان خود گفت: «.. شما در مکان مناسب و در زمان مناسب به اینجا آمده‌اید.. امروز ترکیه میان سه بحران سوریه، عراق و اوکراین واقع شده است که نه فقط امنیت منطقه را تهدید می‌کنند، بلکه امنیت جهان را به مخاطره انداخته‌اند». کشور ترکیه بیش از دو میلیون پناهنده سوری را پذیرفته و برای کاستن از این بار، می‌خواهد یک منطقه امن در شمال سوریه برای اسکان پناهندگان ایجاد کند. ورود روسیه به جنگ سوریه و به ویژه نیروی هوائی آن، ممکن است مشکلاتی برای این منطقه بوجود آورد.

یکی دیگر از پیامدهای ورود روسیه به جنگ سوریه، رادیکال شدن بیشتر مخالفان اسد خواهد بود. به این ترتیب برای مبارزه با «نیروهای اشغالگر کافر» جمع زیادی به داعش خواهند پیوست و بنابراین ورود روسیه نه فقط مشکلی را حل نخواهد کرد، بلکه داعش را بیشتر به توسعه کارهای تروریستی خود و «توجیه» آن تشویق خواهد کرد. در این اثنا نیروهای جدیدی به داعش خواهند پیوست و شعارهای «جهاد» در میان گروه‌های اسلامی بیش از گذشته شنیده خواهد شد.

----------------------------------------------------------------------

نظر نویسنده الزاما دیدگاه رادیو فردا را منعکس نمی‌کند.