دانشگاه و روز دانشجو؛ «۱۶ آذر چگونه خواهد بود؟»

در آستانه روز ۱۶ آذر، روز دانشجو، ایران شاهد صف‌آرایی است. دانشجویان فعال دانشگاه‌های ایران مانند هر سال خود را آماده برگزاری مراسم یادبود می‌کنند.

به باور آگاهان سیاسی ایران، امسال فضای عمومی‌جامعه، متاثر از اعتراض‌ها و رویدادهای پس از انتخابات، سیاسی‌تر از سال‌های پیش است. طیف علامه دفتر تحکیم وحدت، تشکل سراسری دانشجویان تحول طلب خواهان برگزاری مراسم روز دانشجو در همه دانشگاه‌های ایران است.

همزمان، تشکل تازه‌ای که از امسال با نام دانشجویان سبز دانشگاه‌های ایران اعلامیه می‌دهد، با طرح خواست‌هایی از جمله ابطال نتایج انتخابات ۲۲ خرداد، مردم و دانشجویان را به شرکت در این مراسم فراخواند.

نیروی انتظامی هشدار داده است که پلیس با هرگونه تجمع معترضان به نتایج اعلام شده انتخابات در روز ۱۶ آذر، برخورد خواهد کرد. فرماندهی نیروی انتظامی در اطلاعیه خود می‌افزاید مراسم روز دانشجو تنها در مراکز دانشگاهی و آموزش عالی با مجوز وزارت علوم برگزار می‌شود. معاون سیاسی اجتماعی استاندار تهران می‌گوید تاکنون چند مجوز برای بسیج دانشجویی صادر شده ولی بقیه تشکل‌ها درخواست مجوز نکرده‌اند.

در همین حال مسئول سیاسی بسیج دانشجویی دانشگاه تهران با اعلام این که ورود نیروهای سبز در مناسبت‌های خاص انگیزه نیروهای متعهد به انقلاب و نظام را برای حضور در صحنه چند برابر می‌کند، پیش‌بینی کرد که روز دانشجو به «بستری برای ریزش نیروی سبز تبدیل شود» و «۱۶ آذر به مجلس ترحیم سبزها».

مدتی است که شماری از چهره‌ها و سازمان‌های سیاسی ایران هشدار می‌دهند که عوامل حکومتی ممکن است در روز ۱۶ آذر قصد تحریک دانشجویان را داشته باشند. آن‌ها ابراز نگرانی می‌کنند که بروز خشونت متقابل میان دانشجویان موجب شود سرکوبی دانشجویان و جنبش سبز موجه جلوه کند.

روز شانزدهم آذر در دانشگاه‌های ایران چگونه برگزار خواهد شد؟

این پرسش را با سه میهمان برنامه دیدگاه‌ها: مرتضی سمیاری، عضو شورای مرکزی طیف علامه دفتر تحکیم وحدت در تهران، سید مهدی خدایی، دبیر سابق انجمن اسلامی دانشگاه آزاد شهر ری و رشید اسماعیلی دانشجوی محروم از تحصیل شده مقطع کارشناسی ارشد دانشکده حقوق دانشگاه علامه طباطبایی و از فعالان سازمان دانشجویان و دانش‌آموختگان گرایش لیبرال در میان گذاشتیم.

نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران روز پنجشنبه اعلام کرد که پلیس با هرگونه تجمع معترضان در روز ۱۶ آذر برخورد می‌کند، به نظر شما فضا را چگونه می‌کند؟

مرتضی سمیاری: در قانون اساسی حق تجمع برای همه افراد محفوظ شده است و تنها زمانی می‌تواند زیر سئوال برود که مخالف با شرع مقدس و همراه با حمل اسلحه باشد. می‌دانیم که مبنای جنبش سبز یک مبنای مدنی است.

آقای سمیاری بر این باور است که جنبش سبز بر پایه هماهنگی با قانون اساسی رفتار کرده است. به گفته وی زمانی که با چنین جنبشی برخورد صورت می‌گیرد، نشان می‌دهد که ساختارهای درون نظام با مشکلات اساسی روبه‌رو هستند؛ «باید ببینیم در ۱۶ آذر چه چیزی می‌خواهیم به دست بیاوریم. من فکر می‌کنم بهترین نحوه عمل در شانزده آذر، مبنا دادن بر اساس حضور در جنبش سبز است. دانشگاه خودش را باید با جنبش سبز هماهنگ کند، که تا حالا کرده است. از سوی دیگر فضای دانشگاه فضای آرمانی است. احتمال این که هر نوع شعاری در داخلش داده شود، زیاد است. یک منطقه خاکستری وجود دارد که همه گروه‌ها می‌توانند بیایند و در داخلش نمایندگی کنند و گفتمان داشته باشند. در این منطقه خاکستری احتمال همه چیز وجود دارد، اما ما باید سعی کنیم که احتمالات را به سمتی ببریم که هزینه‌ها کمتر شود. ما باید ۱۶ آذر را به سمتی ببریم که حتی مفهوم سرکوب از بین برود. در جایگاهی قرار بگیریم که بتوانیم گفتمان تعاملی با حاکمیت داشته باشیم.»

آقای سمیاری در پاسخ به این که چگونه می‌توان به این خواست دست یافت اظهار می‌دارد که باید نشان داد که خواست دانشگاه مانند خواست دیگر اقشار جامعه یک خواست مدنی است.

وی بر این باور است که در پشت رادیکالیزم شکست برای جنبش سبز و دانشگاه وجود دارد و حاکمیت در فضای رادیکال موفق‌تر عمل کرده است؛ «راهکار این است که محتوای شعارها را روی قانون اساسی قرار بدهیم. یعنی فراتر حرکت نکنیم. در مرحله دوم مرکزیتی به وجود بیاوریم به خط رهبری جنبش. شعارها تربیت کننده رهبران جنبش باشد که بین اینها فاصله ایجاد نشود. بین نیروهای حاضر در میدان هم نباید فاصله‌ای باشد. تجربه ۱۳ آبان نشان داد که بین نیروهای حاضر در میدان شعارهای رادیکال فاصله ایجاد کرد.»

آقای خدایی نظر شما چیست؟

سید مهدی خدایی: من هم موافقم اما آن چیزی که ماهیت جنبش سبز است، عدم پایبندی حاکمیت به قوانین جاری موضوعه است. اساس اتحاد مردم این است که افرادی که خود واضع قوانین بودند آن‌ها را رعایت نمی‌کنند. مثال روشن همین بیانیه نیروی انتظامی است که هیچ تجمعی را بر نمی‌تابد. این خودش ناقض قانون اساسی است.

به باور آقای خدایی متمایز بودن ۱۶ آذر امسال به خاطر وحدتی است که میان مردم و دانشجویان در پی‌آمد انتخابات به وجود آمده است. آقای خدایی نیز معتقد که رادیکالیزم به سود مردم نیست.

رشید اسماعیلی: در مورد بیانیه نیروی انتظامی می‌شود گفت این همه ترس و هراس از حضور مردم و دانشجویان با آن ادعای قلیل بودن تعداد معترضان همخوانی ندارد. اما در مورد رادیکالیزم، که خیلی گفته می‌شود و نوشته می‌شود و شاید تاحدودی هم به‌جا باشد، آن روی سکه را هم ببینیم که از ترس رادیکالیزم و افراط به تفریط دچار نشویم. مبادا کسانی که در انقلاب با تجربه افراط خودشان، فرصت بسیار بزرگی را از ملت ایران گرفتند، این بار بخواهند با توصیه تفریط این فرصت را از دست بدهند. ما نباید فراموش کنیم که جنبش مدنی و جنبش دموکراتیک مردم ایران که به جنبش سبز موسوم است، ابزار قدرتی جز حضور مردم ندارد. بنابراین در وهله اول باید به فکر تداوم این حضور باشیم. نکته دیگر آن چیزی که در مورد ۱۳ آبان حاکمیت را واداشت تنها به سرکوب بسنده کند و مردم را نکُشد، این نبود که مردم مثلا در سی خرداد نوعی عمل می‌کردند که حاکمیت ناچار بود آن‌ها را بکشد و حالا در ۱۳ آبان به گونه‌ای عمل کردند که حاکمیت آن‌ها را نمی‌کشد. در تعیین نحوه عملکرد حاکمیت مردم نیستند که موثرند، تصمیم گیری‌های خود حاکمیت است.»

آقای اسماعیلی ضمن تاکید بر روش‌های مبتنی بر عدم خشونت بر این باور است که در جریان این جنبش مردم تندروی نکردند و حرکتی مدنی را پیروی کرده‌اند. به گفته وی در صورت حفظ رابطه دو سویه بین مردم و رهبران جنبش سبز، می‌توان از خطر افراط و تفریط دوری کرد.


آقای اسماعیلی، برخوردهایی مانند محرومیت از تحصیل و بازداشت‌ها و احضارها آیا سبب ایجاد یک جو احساسی و حرکات واکنشی از سوی دانشجویان و تضعیف دانشجویان تعقل طلب و جنبش سبز شده است؟

رشید اسماعیلی: من چنین احساسی ندارم. یکی از نقاط ممیز جنبش سبز و جنبشی که به انقلاب اسلامی منجر شد، بحث خرد سیاسی است که به استفاده از تجارب تاریخی بر می‌گردد. سه دهه تجربه‌ای که مردم دارند، آن‌ها را به سمت خرد سیاسی متمایز رهنمون شده است. من نگران نیستم. فکر می‌کنم ۱۶ آبان امسال به نحوی که با استقبال گسترده‌ای همراه باشد، برگزار می‌شود. فکر می‌کنم با تمام روزهای دانشجویی که برگزار شده متفاوت باشد.

آقای اسماعیلی با اشاره به نگرانی‌ها در مورد تندروی می‌گوید از تندروی دفاع نمی‌کند اما در برابر خطر تندروی خطر تقلیل‌گرایی هست. به باور وی بحث باید از حالت ذهنی بیرون بیاید و عینی‌تر شود؛ «مشکل ما بیش از آنچه با رژیم حقوقی قدرت باشد با رژیم حقیقی قدرت است. طرف مقابل می‌گوید قانون اساسی، شورای نگهبان انتخابات را تایید کرده و رهبری هم تنفیذ کرده و آقای احمدی نژاد رئیس جمهور قانونی کشور است. تمام این‌ها را مستند به قانون اساسی می‌کند.»

این فعال دانشجویی بر این باور است که مطالبات باید «عینی‌تر» باشد.

رشید اسماعیلی: ما معتقدیم که احمدی نژاد رئیس جمهور قانونی کشور نیست و بر اساس یک کودتا ریاست دولت را غصب کرده است. ما خواهان بازگشت حق حاکمیت ملی هستیم و معتقدیم رئیس جمهور قانونی کشور آقای موسوی است. این مطالبه اول مردم است. بعد از آن طبیعتا مسئله آپارتهاید سیاسی است. همین که به بسیج مجوز می‌دهند و به بقیه نمی‌دهند.

مهدی خدایی با نگاه به وضعیت دانشگاه‌های آزاد و بازداشت شماری از فعالان دانشجویی این دانشگاه‌ها در کشور به هزینه‌هایی که دانشجویان فعال این دانشگاه‌ها پرداخت کرده‌اند اشاره می‌کند و می‌گوید: «مطالباتی که شکل گرفته، مطالبات مقطعی یا قشری نبود. دانشجویان دانشگاه آزاد افرادی هستند که بالاخره در بطن این جامعه هستند و با مردم برخورد دارند و مطالبات مطرح شده پس از انتخابات چیزهایی بوده که بخش عظیمی‌ از گستره جامعه را در بر می‌گیرد.»

به مصداق‌ها بپردازیم و ببینیم که افراط است یا نه. راه رفتن از روی عکس افراد یا سر دادن شعارهای مرگ بر فلان، دعوت از دانش آموزان برای پیوستن به دانشجویان در روز ۱۶ آذر... آیا این‌ها به نظر شما افراط است یا در حد مطالبات فعلی است که با خواست ناراضیان منطبق است؟

مرتضی سمیاری با اشاره به اینکه برخلاف رشید اسماعیلی معتقد نیست که میرحسین موسوی رئیس جمهوری قانونی کشور است و ضمن تحلیل وضعیت پارلمانتاریسم در ایران پس از انتخابات می‌گوید: «بسیاری از شعارهایی که در ۱۳ آبان داده شد، مختصات این جنبش را نداشت. یک سری از شعارها، شعارهای خشونت‌بار بودند. این شعارها، شعارهای عکس‌العملی و احساسی است. معمولا به دنبال منافع فردی است. شعارهایی هم بود که شعارهای رهایی بخش بود مثل جمهوری ایرانی در برابر جمهوری اسلامی. من با آن‌ها هم‌دردی می‌کنم شعارهایی هستند که آرامش بخش‌اند. مطالبات معقول‌اند. اما مدلی برای دسترسی به آن وجود ندارد. یک سری مطالبات هم وجود دارد که بر قانون اساسی منطبق است یعنی با واقعیت‌ها زندگی می‌کند.»

مهدی خدایی در همین زمینه معتقد است که جنبش سبز بر اساس حقوق بشر و خواست‌های مدنی شکل گرفته است. اما این جنبش باید این مطالبات را به صورت «ریز» و نه «کلی» مطرح کند.

به باور آقای اسماعیلی تن در دادن حاکمیت به خواست اصلی جنبش سبز سرانجام به حاکمیت ملی منجر خواهد شد.

آقای سمیاری با اشاره به حقوق مدنی گروه‌های مختلف سیاسی می‌گوید: ایران مدنی باید همه این گروه‌ها را پوشش بدهد، از راست حزب اللهی گرفته تا چپ کارگری.