علامه محمد قزوینی از پیشگامان تجدد و از بنیان گذاران پژوهش ادبی بر مبنای متد و شیوه علمی نو و غربی در ایران بود و کتاب «مسائل پاریسیه» او، که چاپ دوم آن اخیرا منتشر شد، برخورد یکی از پیشاهنگان تجدد را در ایران با اروپا تصویر می کند.
«مسائل پاریسیه» یادداشت های علامه قزوینی را به دوران اقامت دوم او در پاریس در سال های ۱۹۲۰ تا ۱۹۳۰ در بر دارد و با ویراستاری دکتر ایرج افشار و علی‌محمد هنر منتشر شده است.
محمد قزوینی از سرآمدان نسل اول پژوهشگران ایرانی بود و به سبب دانش گسترده خود در زبان، ادب و فرهنگ فارسی و عربی، تسلط بر چندین زبان اروپایی و آشنایی با شیوه های نوین پژوهش های ادبی و نیز به دلیل غنای آثار خود «علامه» لقب گرفته بود.
قزوینی از نخستین کسانی بود که شیوه های علمی غربی را در تحصیح متون کلاسیک فارسی به کار گرفت و برخی آثار ارزشمند ادب کلاسیک ایران را با نگاهی نقادانه تصحیح، حاشیه نویسی و منتشر کرد.
فرهنگ را از مولفه های اصلی هویت ملی می دانند.احیاء فرهنگ و هویت ملی از دغدغه های اصلی دوران مشروطه در ایران بود.در این متن و نیز بر بستر ناسیونالیزم دوران پهلوی اول احیاء فرهنگ کلاسیک ایران و از جمله تصحیح، حاشیه نویسی و انتشار آثار کلاسیک ادب و فرهنگ فارسی رونق گرفت.
تا پیش از این موج اغلب آثار کلاسیک فارسی در نسخه های معدود خطی در کتابخانه های عمومی اروپا یا در مجموعه های خصوصی محبوس بودند.
علامه قزوینی از فعال ترین و معتبرترین چهره هائی بود که با یافتن، مقابله، تصحیح، شرح، حاشیه نویسی و انتشار این آثار با متد علمی راهی نو در ایران گشود و برخی از ارزشمندترین آثار ادب و فرهنگ کلاسیک فارسی و عربی را از انزوا نجات داد و به ایرانیان معرفی کرد.
از مهم ترین آثار علامه محمد قزوینی می توان به تصحیح مقدمه شاهنامه، تصحیح دیوان حافظ با همکاری قاسم غنی، تصحیح و حاشیه نویسی کتاب های تاریخ بیهقی، مجمل التواریخ، چهار مقاله نظامی عروضی، تاریخ جهانگشای جوینی، مرزبان نامه سعد الدین وراوینی، المعجم فی معاثیر الاشعار العجم اثر شمس قیس رازی، هفت اقلیم تالیف امین احمد رازی و تذکره الشعرای لباب الالباب محمد عوفی و نیز به رساله در باب مسعود سعد سلمان، رساله در باب ممدوحین سعدی، رساله در شرح احوال شيخ ابوالفتوح رازی و مقدمه بر نقطةالکاف میرزا جانی کاشانی اشاره کرد.
مجموعه بیست مقاله ارزشمند قزوینی در دو جلد و یاداشت های او در ده جلد نیز منتشر شده اند.
محمد قزوینی در سال ۱۲۵۶ خورشیدی در تهران چشم به جهان گشود و نخستین آموزش های خود را از «میرزاعبدالوهاب»، پدر خود فراگرفت که از فضلای دوران خود و از اعضا تحریریه «نامه دانشوران»، دایره المعارف چهره های فرهنگی عصر ناصری، بود.
قزوینی زبان و ادب فارسی و عربی و فقه، اصول، کلام، هیئت، ریاضی و تاریخ را از پدر و استادان به نامی چون شمس العلما، شیخ فضل الله نوری، شیخ علی نوری، ملا محمد آملی، میرزا حسن آشتیانی، شیخ هادی نجم آبادی و سید احمد ادیب پیشاوری فراگرفت و با تحصیل در مدرسه سن لویی تهران با زبان و ادبیات فرانسوی نیز آشنا شد.
قزوینی در سال ۱۲۸۳، دو سال پیش از انقلاب مشروطه، برای اقامت کوتاهی به لندن رفت اما پس از آشنایی با ادوارد براون، مشهورترین ایران شناس انگلیسی آن دوران، تحصیح و حاشیه نویسی کتاب مهم «تاریخ جهانگشای جوینی» به او محول شد.
قزوینی به گفته خود پس از دیدن کتابخانه دانشگاه کمبریج و «آن همه کتب نفيسه نادره از عربی و فارسی و غيره» بر آن شد تا مدتی در اروپا اقامت کند چرا که اغلب آثار خطی ادب و فرهنگ کلاسیک ایران نه در ایران که در کتابخانه های اروپائی حفظ می شدند.
قزوینی حدود ۳۵ سال در لندن، پاریس و برلین کار خود را ادامه داد.
.
قزوینی در سال ۱۲۹۳ برای یافتن نسخه دست نویس برخی آثار و آشنایی با ایران شناسان فرانسوی به پاریس سفر و با آغاز جنگ جهانی اول به برلین رفت و حدود پنج سال در این شهر ماند.
قزوینی در برلین از چهره های شاخص «محفل برلین» بود که به همت تقی زاده پا گرفته بود و مجله «کاوه» را منتشر می کرد.
قزوینی به دوران اقامت در برلین از بیش از ۱۸ نسخه خطی ارزشمند فارسی و عربی فیلم برداری کرد و به ایران فرستاد.
قزوینی پس از پایان جنگ به پاریس سفر کرد و با آغاز جنگ جهانی دوم به ایران بازگشت.
علامه محمد قزوینی در سال ۱۳۲۸ در تهران چشم از جهان فروبست و ملک الشعرای بهار قصیده زیبائی را با مطلع :
از ملک ادب حکم گزاران همه رفتند
شو بار سفر بند که یاران همه رفتند
در رثاء او سرود.
«مسائل پاریسیه» یادداشت های علامه قزوینی را به دوران اقامت دوم او در پاریس در سال های ۱۹۲۰ تا ۱۹۳۰ در بر دارد و با ویراستاری دکتر ایرج افشار و علی‌محمد هنر منتشر شده است.
محمد قزوینی از سرآمدان نسل اول پژوهشگران ایرانی بود و به سبب دانش گسترده خود در زبان، ادب و فرهنگ فارسی و عربی، تسلط بر چندین زبان اروپایی و آشنایی با شیوه های نوین پژوهش های ادبی و نیز به دلیل غنای آثار خود «علامه» لقب گرفته بود.
قزوینی از نخستین کسانی بود که شیوه های علمی غربی را در تحصیح متون کلاسیک فارسی به کار گرفت و برخی آثار ارزشمند ادب کلاسیک ایران را با نگاهی نقادانه تصحیح، حاشیه نویسی و منتشر کرد.
فرهنگ را از مولفه های اصلی هویت ملی می دانند.احیاء فرهنگ و هویت ملی از دغدغه های اصلی دوران مشروطه در ایران بود.در این متن و نیز بر بستر ناسیونالیزم دوران پهلوی اول احیاء فرهنگ کلاسیک ایران و از جمله تصحیح، حاشیه نویسی و انتشار آثار کلاسیک ادب و فرهنگ فارسی رونق گرفت.
تا پیش از این موج اغلب آثار کلاسیک فارسی در نسخه های معدود خطی در کتابخانه های عمومی اروپا یا در مجموعه های خصوصی محبوس بودند.
علامه قزوینی از فعال ترین و معتبرترین چهره هائی بود که با یافتن، مقابله، تصحیح، شرح، حاشیه نویسی و انتشار این آثار با متد علمی راهی نو در ایران گشود و برخی از ارزشمندترین آثار ادب و فرهنگ کلاسیک فارسی و عربی را از انزوا نجات داد و به ایرانیان معرفی کرد.
از مهم ترین آثار علامه محمد قزوینی می توان به تصحیح مقدمه شاهنامه، تصحیح دیوان حافظ با همکاری قاسم غنی، تصحیح و حاشیه نویسی کتاب های تاریخ بیهقی، مجمل التواریخ، چهار مقاله نظامی عروضی، تاریخ جهانگشای جوینی، مرزبان نامه سعد الدین وراوینی، المعجم فی معاثیر الاشعار العجم اثر شمس قیس رازی، هفت اقلیم تالیف امین احمد رازی و تذکره الشعرای لباب الالباب محمد عوفی و نیز به رساله در باب مسعود سعد سلمان، رساله در باب ممدوحین سعدی، رساله در شرح احوال شيخ ابوالفتوح رازی و مقدمه بر نقطةالکاف میرزا جانی کاشانی اشاره کرد.
مجموعه بیست مقاله ارزشمند قزوینی در دو جلد و یاداشت های او در ده جلد نیز منتشر شده اند.
محمد قزوینی در سال ۱۲۵۶ خورشیدی در تهران چشم به جهان گشود و نخستین آموزش های خود را از «میرزاعبدالوهاب»، پدر خود فراگرفت که از فضلای دوران خود و از اعضا تحریریه «نامه دانشوران»، دایره المعارف چهره های فرهنگی عصر ناصری، بود.
قزوینی زبان و ادب فارسی و عربی و فقه، اصول، کلام، هیئت، ریاضی و تاریخ را از پدر و استادان به نامی چون شمس العلما، شیخ فضل الله نوری، شیخ علی نوری، ملا محمد آملی، میرزا حسن آشتیانی، شیخ هادی نجم آبادی و سید احمد ادیب پیشاوری فراگرفت و با تحصیل در مدرسه سن لویی تهران با زبان و ادبیات فرانسوی نیز آشنا شد.
قزوینی در سال ۱۲۸۳، دو سال پیش از انقلاب مشروطه، برای اقامت کوتاهی به لندن رفت اما پس از آشنایی با ادوارد براون، مشهورترین ایران شناس انگلیسی آن دوران، تحصیح و حاشیه نویسی کتاب مهم «تاریخ جهانگشای جوینی» به او محول شد.
قزوینی به گفته خود پس از دیدن کتابخانه دانشگاه کمبریج و «آن همه کتب نفيسه نادره از عربی و فارسی و غيره» بر آن شد تا مدتی در اروپا اقامت کند چرا که اغلب آثار خطی ادب و فرهنگ کلاسیک ایران نه در ایران که در کتابخانه های اروپائی حفظ می شدند.
قزوینی حدود ۳۵ سال در لندن، پاریس و برلین کار خود را ادامه داد.
.
قزوینی در سال ۱۲۹۳ برای یافتن نسخه دست نویس برخی آثار و آشنایی با ایران شناسان فرانسوی به پاریس سفر و با آغاز جنگ جهانی اول به برلین رفت و حدود پنج سال در این شهر ماند.
قزوینی در برلین از چهره های شاخص «محفل برلین» بود که به همت تقی زاده پا گرفته بود و مجله «کاوه» را منتشر می کرد.
قزوینی به دوران اقامت در برلین از بیش از ۱۸ نسخه خطی ارزشمند فارسی و عربی فیلم برداری کرد و به ایران فرستاد.
قزوینی پس از پایان جنگ به پاریس سفر کرد و با آغاز جنگ جهانی دوم به ایران بازگشت.
علامه محمد قزوینی در سال ۱۳۲۸ در تهران چشم از جهان فروبست و ملک الشعرای بهار قصیده زیبائی را با مطلع :
از ملک ادب حکم گزاران همه رفتند
شو بار سفر بند که یاران همه رفتند
در رثاء او سرود.
