در هفته‌های اخیر تحولاتی کم‌‌دامنه ولی مهم در صحنه عملیاتی سوریه صورت گرفته که موجب شده‌است ناظران بحران سوریه در محاسبات آینده این تحولات تجدید نظر کنند. تحلیل زیر ماهیت و جهت این تحولات را روشن می‌کند.
|برای دریافت تازه‌ترین خبرها به تلگــــرام رادیو فردا بپیوندید|
در ماه آوریل یکی از گروه‌های شورشی سوریه که از حمایت آمریکا برخوردار است و توسط نیروهای ویژه آمریکایی نیز آموزش می‌بیند توانست حملات داعش را در یک نبرد یک ساعته پس بزند. این نبرد درمنطقه استراتژیک التَنف نزدیک مرز مشترک سوریه، اردن، و عراق رخ داد و در خلال عملیات این گروه از پشتیبانی هوایی نیروهای ائتلاف برخوردار بود. علاوه بر این، بخصوص در هفته‌های اخیر، گروه داعش درسایر نقاط نیز متحمل ضربات قابل ملاحظه‌ای از جانب اپوزیسیون مورد حمایت غرب شده‌است. از جمله می‌توان به مورد حملاتی اشاره کرد که توسط کردها برای آزادی «رقه» پایتخت خود خوانده داعش انجام می‌شود. ضمن اینکه داعش در نقاط دیگری از جمله در عراق نیز مشغول عقب‌نشینی است.
التنف (در نقشه) به محلی استراتژیک به عنوان برخوردگاه دو محور شرق-غرب شیعی و شمال-جنوب عمدتاً سنی تبدیل شده است:
ظاهراً وجود اپوزیسیون مسلح ضد سوریه مانع از آن است که سرزمین‌هایی که در حوادث یکی دو هفته اخیر از اشغال داعش خارج می‌شود توسط حکومت اسد اشغال شود. برخی از این نقاط پس از آزادی در کنترل کردها و گروه‌هایی قرارمی‌گیرد که توسط آمریکا، کشورهای عربی خلیج فارس، اردن و ترکیه حمایت و مسلح می‌شوند. از نظر جغرافیایی این گروهای عمدتاً سنی مذهب در محور شمال – جنوب فعال هستند.
در نقطه مقابل این تحولات، حکومت اسد و متحدین آن در حال تشکیل یک نیروی ائتلافی هستند که بیشتر در محور شرق – غرب حضور دارد و متشکل از شیعیان لبنان، و ایران، و نیروهای حکومتی سوریه است.
علیرغم سکوت نسبی در داخل بخش‌هایی از سوریه که در کنترل نیروهای اسد قرار دارد، همین گروه‌بندی متعارض شرقی–غربی و شمالی–جنوبی ماهیتاً تنش‌آفرین شده‌است. به عبارت دیگر نمی‌توان گفت بین نیروهای متحد با رژیم سوریه و مخالف با رژیم سوریه مرزبندی کاملی وجود دارد. اگر چنین مرزبندی‌هایی وجود داشت تا بحال سوریه کاملاً تجزیه شده بود. به تعبیر دیگرنقاطی وجود دارد که در کنترل محور شمال – جنوب است ولی عناصری از محور شرق – غرب نیز به صورت هسته‌های مقاومت و بحران ساز در آن فعال هستند و بر عکس در درون بخش‌هایی که در کنترل محور شرق – غرب قراردارد عناصری از محور شمال – جنوب فعال هستند.
مسئله اصلی به راه حل سیاسی احتمالی بر می‌گردد و اینکه تا چه حد خواسته‌های سیاسی گروه‌های درگیر در سوریه لحاظ شده باشد. فراموش نکنیم که هنوز برخی از گروه‌های مسلح خواهان برکناری کامل بشار اسد از قدرت و باز کردن فضای سیاسی برای مشارکت آزاد هستند. حمایت خارجی با جهت گیری سیاسی گروه مسلح رابطه مستقیم دارد. مثلاً ایران و آمریکا یا عربستان و ترکیه هریک برای رسیدن به راه حل مطلوب خود حاضرند از گروه‌های همسو حمایت کنند. ایران اعتقادی به راه حل سیاسی مبتنی بر انتخابات آزاد ندارد چرا که نتایج انتخابات آزاد می‌تواند موجب ساقط شدن بشار اسد شده و ذاتاً با منافع ایران در سوریه و لبنان مغایرت داشته باشد.
ایران در عراق از نیروهای حشدالشعبی حمایت می‌کند و با نزدیک شدن این نیروها به مرز سوریه از حدود سه هفته پیش صدها نیروی نظامی و شبه نظامی به سوریه نیز اعزام کرده‌است که به عنوان مثال در شهرک «سبع بیار» که نزدیک شاهراه استراتژیک دمشق – بغداد و مرز مشترک عراق، اردن و سوریه قرار دارد، مستقر هستند.
به گزارش رویترز، هفته گذشته ارتش آمریکا اعلام کرد که «توان رزمی» را در جنوب سوریه تقویت کرده چرا که در آن منطقه گروه‌های تحت حمایت ائتلاف غرب که مشغول مبارزه با «حکومت اسلامی» (داعش) هستند مورد تهدید گروه‌های تحت حمایت ایران قرار دارند. سخنگوی ارتش آمریکا سرهنگ رایان دیلون، که در بغداد مستقر است دراظهارات خود به منطقه استراتژیک التنف اشاره می‌کند. این قضیه نشان می‌دهد با نزدیک شدن نبرد موصل به مرحله‌ای که می‌تواند نبرد نهایی برای بیرون راندن داعش از موصل (عراق) باشد، جنگ علیه داعش بطور طبیعی در خاک سوریه ادامه خواهد یافت. در این صورت اگر قرار باشد صورت بندی نظامی‌در شکل تعارضی خود باقی بماند، چنین نبردی، هرچند که هدف مشترک آن داعش است، می‌تواند به رویارویی دو گروه مورد حمایت ایران و آمریکا و نهایتاً به رویارویی آمریکا با ایران منتهی شود. این رویارویی ممکن است قبل، بعد، و یا در خلال مبارزه با داعش، انجام پذیرد مگر اینکه طرفین به نوعی توافق سیاسی برسند.
سرهنگ دیلون، وضعیت تئاتر عملیاتی را با اشاره مستقیم به نیروهای مورد حمایت ایران، چنین توصیف می‌کند: ما حضور و جای پایمان را در منطقه تقویت کرده و آماده رویارویی با هرنوع تهدیدی هستیم که از جانب گروه‌های طرفدار رژیم بشار اسد بروزکند.
سرهنگ دیلون گمان دارد که بعد از ۱۸ ماه مه که در مورد منطقه امن توافق شد، هنوز گروه کوچکی از نیروهای مورد حمایت ایران در داخل منطقه امن باقی مانده‌اند و در این میان مشاهده شده که تعداد بیشتری از نیروها در خارج از منطقه ولی نزدیک به آن متمرکز شده‌اند. به گفته سرهنگ دیلون وجود نیروهای مورد حمایت ایران چه در داخل و چه در خارج از منطقه امن یک تهدید تلقی می‌شود.
به گفته یک مقام نظامی‌که نامش مشخص نشده، ارتش حدود ۹۰ هزار نسخه اعلامیه در خلال این هفته در این مناطق پخش و به آنان اخطار داده‌است. خبرگزاری رویترز نیز قبلاً به نقل از وبسایتی پخش این اعلامیه‌ها را گزارش کرده بود. این خبرگزاری که نسخه‌ای از اعلامیه را در اختیار داشته با اشاره به محتوای آن می‌نویسد «هرگونه تحرکات به سمت پادگان التنف به عنوان نیت خصمانه تلقی شده و ما از نیروهای خود دفاع خواهیم کرد… شما در داخل منطقه تثبیت شده مخاصمه هستید، هرچه زودتر این ناحیه را ترک کنید».
واضح است رقابت برای دستیابی به این ناحیه جنوب شرقی بین شبه‌نظامیان مورد حمایت ایران و مبارزین ضد اسد که از طرف آمریکا حمایت می‌شوند و هم اکنون خودروهای سنگین نظامی، موشک‌های تاو، و خودروهای رزمی در اختیار دارند، می‌تواند به رویارویی بین آمریکا و ایران ختم شود. در حالیکه در شرایط فعلی تهدید واقعی و فوری داعش است و ضرورتی ندارد که نیروهای ضد داعش به برخورد نظامی با یکدیگر بپردازند.
در شرایطی که نیروهای کردی وابسته به یگان‌های مدافع خلق (ی‌پ‌گ) با حمایت آمریکا بزودی حملات خود را برای آزاد سازی شهر رقه آغاز می‌کنند اگر ارتش سوریه و نیروهای مورد حمایت ایران در مورد کنترل التنف اصرار داشته باشند، عملاً اینکار به قیمت رویارویی رسمی و علنی با آمریکا تمام خواهد شد. در حال حاضر فاصله دو نیرو حدود ۵۰ تا ۶۰ کیلومتر است. بین منطقه البوکمال (در خاک سوریه) و القائم (در خاک عراق) که نقطه مرزی سوریه و عراق است تا مرز اردن منطقه‌ای کاملاً خشک و بیابانی وجود دارد که احتمالاً کار برد آن بیشتر به صورت گذرگاه پناهندگان و نیروهای متواری داعشی به سمت اردن است و دست کم در شرایط فعلی بعید به نظر می‌رسد دسترسی به آن ارزش استراتژیک داشته باشد. با این وصف اصرار ایران و یا گروه‌های مورد حمایت ایران و دولت سوریه برای مقابله با سایر گروه‌های اپوزیسیون فقط می‌تواند جنگ نا خواسته‌ای را در منطقه ایجاد کرده وضریب احتمال بقای داعش را افزایش دهد.
--------------------------------------------------------------
یادداشت‌ها، آرا و نظرات نویسندگان خود را بیان می‌کنند و بازتاب دیدگاهی از سوی رادیو فردا نیستند.
