با برداشته شدن تحریم‌های صنعت هوایی، بسیاری امید دارند ایران پس از سال‌ها، هواپیماهای مدرن بوئینگ و ایرباس را وارد ناوگان هوایی خود کند. اما برخی خبر‌ها از مذاکره با شرکت روسی سوخو برای خرید گسترده هواپیمای سوپر جت ۱۰۰ حکایت دارد. این اخبار نگرانی‌هایی را در بین برخی فعالان صنعت هوانوردی ایران دامن زده چرا که دوباره ممکن است خاطره بکارگیری گسترده هواپیمای توپولف در خطوط هوایی ایران، و سقوط‌های پی در پی آن این بار با محصول یک شرکت دیگر روسی یعنی سوخو تکرار شود.
البته از دید برخی از کار‌شناسان سوخو ۱۰۰ با هواپیماهای دیگر روسی تفاوت بنیادین دارد. در این باره میلاد باستانی - کار‌شناس هوانوردی می‌گوید: «اولین جت تجاری فوق‌پیشرفته شرکت هواپیماسازی سوخوی روسیه، گزینه دیگری برای آسمان ایران است. به لحاظ فنی و نوع گواهینامه، این هواپیمای روسی تاییدیه آژانش امنیت پروازی اروپا (EASA) را از اروپا اخذ کرده است، اما با توجه به سابقه هواپیمای توپولف ایرانیان دل خوشی از هواپیماهای روسی ندارند.»
او معتقد است: «به جای «سوخو سوپرجت۱۰۰» می‌توانیم از هواپیمای «امبرائر» ۱۹۰ و ۱۹۵ استفاده کنیم که شاید حدود ۴ تا ۵ میلیون دلار قیمت بالاتری نسبت به «سوخو سوپرجت۱۰۰» داشته باشد، اما ایمن‌ترین هواپیمای دنیاست. در حال‌حاضر بسیاری از شرکت‌های امریکایی از هواپیماهای «امبرائر» استفاده و امنیت آن را تایید می‌کنند. به لحاظ اینکه متوسط ساعت پروازی در ایران یک ساعت و سی دقیقه تخمین زده می‌شود، بهترین ظرفیت برای حمل و نقل داخلی ایران، یک هواپیمای ۱۰۰ تا ۱۵۰ نفره از جمله بوئینگ ۷۳۷، ایرباس ۳۲۰، امبرائر ۱۹۵، بمباردیر CRJ۱۰۰۰ و سوخو ۱۰۰ است.»
اما چه اتفاقی افتاده که از میان این هواپیما‌ها، ایران دوباره به سراغ استفاده از هواپیماهای روسی رفته است.
بازگشت به سمت روس‌ها
پیش از پایان مذاکرات هسته‌ای ایران، ابتدا این منابع خبری روسی بودند که از مذاکره طرف ایرانی برای خرید هواپیمای سوخو خبر دادند. در آن زمان اینگونه استدلال می‌شد که ایران با روس‌ها مذاکره می‌کند تا در صورت شکست مذاکرات گزینه‌ای برای نوسازی ناوگان هوایی ایران داشته باشد. اما پس از انجام توافق و برداشته شدن تحریم‌های صنایع هوایی ایران و امکان خرید هواپیمای جدید از بوئینگ و ایرباس، باز هم منابع روسی این خبر را منتشر کردند. در ابتدا سازمان هواپیمایی کشوری ایران این خبر را تکذیب کرد، اما در نهایت مشخص شد این خبر درست بوده است.
سورنا ستاری، معاون علمی و فناوری رئیس جمهوری ایران، که برای بازدید از نمایشگاه هوا فضای ماکس ۲۰۱۵ و مذاکره با مقامات روسیه به مسکو رفته بود، در این سفر به توجه ویژه شرکت‌های هواپیمایی ایران به سوپر جت ۱۰۰ سوخو به عنوان یکی از مدرن‌ترین هواپیماهای جهان اشاره کرده است.
اما مقصود اسعدی سامانی، دبیر انجمن شرکت‌های هواپیمایی، در واکنش به این سخنان گفته است: «هنوز هیچ یک از شرکت‌های هواپیمایی برنامه‌ای برای خرید سوخو ۱۰۰ ندارند.»
علیرضا منظری، معاون سابق سازمان هواپیمایی، هم گفته است: «آنچه در جریان حضور معاون رئیس جمهوری در مسکو و مذاکرات وی با روس‌ها اتفاق افتاده، تنها یک‌سری صحبت‌های کلی و در سطح کلان سیاسی بوده است و قطعا نمی‌توان این‌ها را مساوی با وارد کردن قطعی هواپیماهای روسی به ناوگان ایران دانست.»
کمی از این واکنش‌ها گذشت و مشخص شد که یکی از دلایل اصلی همکاری با سوخو، امکان ساخته شدن این هواپیما در ایران است.
حمید حبیبی، معاون استاندارد پرواز سازمان هواپیمایی کشوری، گفته است: «برای مشارکت ساخت هواپیما میان ایران و روسیه مذاکراتی صورت گرفته است و این دیدگاه وجود دارد که این دو کشور با یکدیگر همکاری لازم را انجام دهند.»
ایران در زمان محمود احمدی‌نژاد برنامه بلند پروازنه‌ای برای تولید هواپیمای پهن پیکر را در دستور کار قرار داده بود. اما بعد‌ها این طرح به طرح ساخت هواپیمای میان برد با ظرفیت ۱۵۰ نفر تغییر کرد. ولی مشکلات و پیچیدگی‌های فنی سبب شد این طرح نیز کنار گذاشته شود.
پیش‌تر هم ایران سعی کرده بود هواپیمای آنتونوف ۱۴۰ را در ایران بسازد. اما هواپیماهای ساخته شده با نام ایران ۱۴۰ دچار مشکلات فنی فراوانی شدند؛ موتور توربو جت این هواپیما که با نمونه موتور هلی کوپ‌تر روسی میل ۱۷ مشابه است، با دمای هوای ایران سازگار نیست و در دمای بالا کارایی خود را از دست می‌دهد.
در سال ۲۰۰۲ اولین سانحه این هواپیما در ایران رخ داد. سرنگونی هواپیمای آنتونوف-۱۴۰ در نزدیکی اردستان باعث مرگ شماری از کار‌شناسان هوافضای اوکراینی و روسی که برای گشایش خط تولید نمونه مشابه به ایران آمده بودند، شد.
در سال ۲۰۰۹ هواپیمای مسافربری ایران ۱۴۰ در حوالی فرودگاه شاهین شهر اصفهان سقوط کرد. در سال ۲۰۱۴ هم یک هواپیمای آنتونوف-۱۴۰ که از فرودگاه مهرآباد تهران به سمت طبس در حال پرواز بود، در شمال فرودگاه مهرآباد سقوط کرد و ۳۹ نفر از مسافران کشته و ۹ نفر دیگر مجروح شدند. این حوادث باعث شد استفاده از این هواپیما ممنوع شود. حالا تولید سوخو ۱۰۰ در ایران برای برخی یاد آور تولید آنتونوف ۱۴۰ در ایران است. مخصوصا که این هواپیما در یکی از اولین پرواز‌هایش سقوط کرده است.
در سال ۲۰۱۲ یک فروند سوخو سوپر جت-۱۰۰ در نمایشگاه جاکارتای اندونزی سقوط کرد. سقوط سوخو سوپر جت-۱۰۰ به عنوان نخستین هواپیمای مسافربری ساخته شده در دوره پس از فروپاشی شوروی برای صنعت هوا - فضای روسیه ضربه بزرگی بود. همین سانحه بسیاری از خریداران را از خرید این هواپیما منصرف کرد.
پس از این حادثه روند غربی شدن ناوگان هوایی روسیه تشدید شد. اکنون حدود ۸۰ درصد ناوگان هوایی روسیه از هواپیماهای غربی مانند بوینگ و ایرباس بهره می‌گیرند.
سوخو ۱۰۰ از نظر فنی چگونه هواپیمایی است؟
شرکت سوخو تا پیش از ساخت سوخو ۱۰۰ بیشتر در زمینه ساخت هواپیماهای جنگی شهرت داشت. تا قبل از فروپاشی شوروی این شرکت با رقیب سر سختش، شرکت میکویان که هواپیماهای میگ را می‌ساخت رقابت داشت و در این زمینه کمی از میگ عقب‌تر بود. میگ‌ها هم موفقیت‌های بهتری از نظر تجاری و عملیاتی داشتند.
اما از اواسط دهه ۸۰ میلادی به بعد و با معرفی سری سوخو ۲۷ عملا داستان بر عکس شد. با این محصول این شرکت توانست گوی سبقت را از میگ برباید و حتی به عنوان رقیب سر سختی برای هواپیماهای ساخت آمریکا به خصوص اف ۱۵ و اف ۱۸ عمل کند.
سوخو ۲۷ به سوخو ۳۰، ۳۳ و ۳۴ با قابلیت‌های عملیاتی متفاوت ارتقا پیدا کرد. در نهایت این شرکت توانست مدل سوخو ۳۵ را طراحی کند که از نظر آیرو دینامیکی و توانایی مانور هوایی، اکنون یکی از مهم‌ترین جنگنده‌های جهان به شمار می‌رود.
اما مشکل بزرگ شرکت‌های روسی، همچنان مشکل‌های راداری و الکترونیکی در مقابل رقبای غربی بود. پس از معرفی اف ۲۲ عملا شرکت سوخو هیچ رقیبی برای این جنگنده که مدرن‌ترین هوایپمای جنگی و رادار گریز جهان است نداشت. این شرکت به تازگی مدل تی ۵۰ که مدل رادار گریز است را برای رقابت با اف ۲۲ طراحی کرده است. تا کنون هم برخی کشور‌ها از جمله ایران و هند خواهان خرید این مدل شده‌اند. پیش‌تر هم سوخو مدل خاصی از سوخو ۳۰ را برای ارتش هند طراحی کرده بود، ولی حاضر نشده بود مدل سوخو ۳۵ را در اختیار هیچ کشوری حتی چین قرار دهد. به تازگی ایران درخواست خرید برای سوخو ۳۰ داده است. برخی اخبار تایید نشده حاکی از آن است مقامات روس شرط فروش سوخو ۳۰ را خرید جت سوخو ۱۰۰ عنوان کرده‌اند.
در سوخو ۱۰۰ همچنان قدرت بالای طراحی آئرودینامیکی و مانور پذیری که ذات هواپیماهای شرکت سوخو است، دیده می‌شود. این هواپیمای مسافربری در این زمینه قابلیت‌های فراوانی دارد. اما نکته مهم در رقابت با شرکت‌های غربی، داشتن امنیت پروازی بالا، مصرف سوخت پایین‌تر و آلودگی کم موتور در کنار هزینه کم تعمیرات و راحتی آن است.
در زمینه هدایت و الکترونیک پرواز هم روس‌ها سال‌ها از شرکت‌های غربی مانند بویینگ عقب هستند. برای همین روس‌ها برای طراحی سوخو به سراغ شرکت‌های غربی مخصوصا فرانسوی و ایتالیایی رفته‌اند.
موتور این هوایپما با نام SaM۱۴۶ ساخت یک کنسرسیوم مشترک بین شرکت روسی نپوسترن و شرکت فرانسوی safran است. نپو سترن قوی‌ترین سازنده موتورهای هواپیماهای جنگی روسیه است و موتور سوخو ۲۷، ۳۰، ۳۵ و تی ۵۰ را ساخته است.
سفران فرانسوی هم سازنده موتور جنگنده فوق پیشرفته رافائل فرانسه است. البته این شرکت در همکاری با شرکت جنرال الکتریک بخشی از ساخت موتورهای هواپیماهای ایرباس و بویینگ را هم انجام داده که معروف‌ترین آن موتور ایرباس ۳۴۰ است که سهم شرکت فرانسوی ۵۰ درصد در این پروژه بود.
طراحی بدنه سوپر جت ۱۰۰ توسط شرکت سوخو انجام گرفته، اما مشاور طراحی شرکت بویینگ بوده است. سیستم کنترل بال توسط شرکت لیبهر آلمان و داخل هواپیما توسط شرکت پنین فارینای ایتالیا طراحی شده و شریک استراتژیک سوخو برای ساخت این هوایپما هم شرکت آلنیای ایتالیا است. بیشتر تجهیزات اویونیک، الکترونیکی و ناوبری هوایپما هم توسط شرکت تالس فرانسه طراحی و ساخته شده‌اند.
این فیلم بخش‌هایی از بدنه و کابین سوپرجت ۱۰۰ را نشان می‌دهد
خانواده هواپیماهای سوخوی سوپرجت ۱۰۰ از ۷۸ تا ۹۸ صندلی در کلاس‌های مختلف ظرفیت دارند.
هواپیما سوخو می‌تواند به حداکثر سرعت هشت دهم ماخ برسد که از این نظر با هواپیما بویینگ ۷۳۷ وضعیت مشابهی دارد. ولی از نظر برد پروازی در بهترین مدل می‌تواند چهار هزار و ۵۰۰ کیلومتر را با یک بار سوخت گیری و با بار کامل طی کند، که از این نظر هزار کیلومتر برد کمتری نسبت به بوینگ ۷۳۷ سری ۶۰۰ دارد. با این همه این برد پروازی تمام نقاط ایران و کشورهای همسایه ایران را پوشش می‌دهد.
یکی از بزرگ‌ترین مزیت‌های سوخو نسبت به همتایان غربی قیمت ارزان‌تر آن است. هر فروند سوخو ۱۰۰ حدود ۳۵ میلیون دلار قیمت دارد. در حالی که بویینگ ۷۳۷ در ارزان‌ترین مدل ۸۰ میلیون دلار و ایرباس ۳۱۸ هم ۷۳ میلیون دلار قیمت دارند.
دو رقیب سر سخت و بسیار با کیفیت سوخو یعنی مدل CRJ۱۰۰۰ شرکت بومباردیر کانادا ۴۶ میلون دلار و مدل e۲ امبرائر برزیل حدود ۴۷ میلیون دلار قیمت دارند.
تا کنون ۳۴۳ فروند سوخو ۱۰۰ تولید یا سفارش‌گذاری شده است که اکثرا توسط کشورهای روسیه، کوبا و کشورهای استقلال یافته شوروی سابق خریداری شده‌اند.
گذشته از بویینگ و ایرباس که اکثر بازار را در اختیار دارند، بومباردیر کانادا و امبرائر برزیل توسط معتبر‌ترین خطوط هوایی جهان مانند لوفت هانزا، آلیتالیا و بریتیش ایر ویز مورد استفاده قرار می‌گیرند. در حالی که سوخو سوپر جت ۱۰۰ تا کنون اینگونه نبوده است.
