ابتدايی ترين نتيجه بحران امنيتی جاری در عراق، بعد از سقوط شهر موصل توسط نيروهای «داعش»، تقويت دست نيروهای نظامی - امنيتی در سياست داخلی ايران، و همچنين ضعيف‌تر شدن دولت باراک اوباما با افزايش يافتن فشارهای مخالفان و منتقدان داخلی او در آمریکا است: دو عاملی که بر روند سازش اتمی بين ايران و آمریکا تاثير منفی خواهد داشت.
پاره ای از ناظران با اين استدلال که ايران و آمریکا در حفظ امنيت عراق دارای وجوه و منافع مشترک هستند، همکاری نظامی دو کشور برای شکست داعش و پيشگيری از سقوط بغداد را پيش‌بينی می‌کنند و در ادامه اين همکاری، ابتدا بهبود مناسبات دولت روحانی و دولت اوباما و در مرحله بعد هموارتر شدن راه حصول توافق اتمی را پيش بينی می‌کنند.
يک پای چوبی اين استدلال، آماده نبودن دولت اوباما برای مداخله نظامی در عراق به‌منظور نجات دولت شيعه نوری المالکی است، که طی هشت سال گذشته هيچ فرصتی را برای راندن آمریکا از عراق و رنجاندن دولت‌های عرب منطقه از دست نداده، و پای چوبی ديگر، ميزان امکانات واقعی جمهوری اسلامی ایران برای داخل به شدن در يک درگيری نظامی تمام عيار در عراق است.
خطاهای نوری المالکی
نوری المالکی که پس از پيروزی در انتخابات تا هفته قبل نخست وزيری خود را در عراق قطعی می‌ديد و موکول به پايان چانه‌زنی‌های سياسی برای تعيين تکليف بقيه منصب‌ها و هم چنين تعيين ترکيب دولت، اينک نه تنها وضعيت خود، که تماميت و حفظ يکپارچگی عراق را در شکل کنونی آن در خطر جدی می‌بيند.
نوری المالکی هشت سال فرصت داشت که با داخل کردن تمامی اقليت‌های قومی و سياسی در ترکيب حکومت، زمينه مناسب و محکمی برای رشد دموکراسی و اتحاد ملی در کشور فراهم آورد.
در عوض، نوری المالکی گروه‌های شيعه را تکيه‌گاه داخلی خود قرار داد و در مناسبات خارجی نيز ضمن اتخاذ سياست تفاهم و سازش نداشتن با آمریکا، کشورهای قدرتمند عرب منطقه را به دليل نزديکی بيش از حد به جمهوری اسلامی ایران، از خود ناراضی کرد.
پشت کردن روز پنجشنبه گروه‌های سنی عراق به درخواست نوری المالکی برای تشکيل جلسه به‌منظور اعلام «وضعيت فوق‌العاده» در عراق نشانه عمق نارضايتی اين گروه‌ها از عملکرد هشت ساله نوری المالکی در منصب نخست وزيری است.
دشواری‌های اوباما
واشینگتن در عراق با دولتی مواجه است که حتی پيشنهاد آمریکا مبنی بر حفظ ۱۰ هزار نيروی نظامی برای مقابله با وضعيت‌های اضطراری را نيز رد کرده و خواستار خروج کامل ارتش آمریکا از عراق شده است.
فارغ از درست يا غلط بودن تصميم به هجوم نظامی سال ۲۰۰۳، آمریکا در عراق صدها ميليارد دلار هزينه کرده و چند هزار قربانی داده است.
نمايندگان جمهوری‌خواه و حتی نمايندگانی در درون حزب دموکرات، خروج زود هنگام نيروهای آمریکايی از عراق را اشتباه راهبردی باراک اوباما معرفی کرده و مقاومت نکردن و فرار ۳۰ هزار نيرو های عراقی در مقابل ۸۰۰ چريک داعش را نتيجه آماده نبودن ارتش عراق می‌دانند. برای دولت اوباما داخل شدن دوباره در جنگ عراق با در نظر گرفتن سوابق و نحوه خروج از آن کشور به هيچ وجه آسان نيست.
نمايندگان مخالف با سياست‌های آمریکا در کنگره، متوسل نشدن به نیروی نظامی برای برکناری بشار اسد در سوريه را نيز به شکل گرفتن وضعيت کنونی در عراق نسبت می‌دهند. «پل رايان» نامزد سابق معاون رييس جمهوری از حزب جمهوری‌خواه در انتخابات گذشته آمریکا، دولت باراک اوباما را به قصور در خروج زود هنگام از عراق و خودداری از اقدام نظامی بموقع در سوريه برای برکناری بشار اسد متهم کرد.
در چنين شرايطی، نه تنها بازگشت نيروهای آمریکايی به عراق برای دفاع از حکومت نوری المالکی، وهمکاری نظامی با جمهوری اسلامی در اين مورد امری است بسيار غير محتمل.
به دليل متهم شدن به قصور در دفاع از امنيت ملی آمریکا و متحدان منطقه‌ای آن کشور، دولت اوباما در فاصله کوتاهی تا برگزاری انتخابات ميان دوره‌ای ( ماه نوامبر) قادر به مماشات بيشتر و کوتاه آمدن در مقابل برنامه های اتمی ايران و دادن امتياز های بيشتر به جمهوری اسلامی برای نجات توافق موقت اتمی نخواهد بود.
تغيير وضعيت داخلی ايران
وقايع اخير در عراق، جمهوری اسلامی ایران را نگران کرده است. در خوشبينانه ترين وضعيت، دولت نوری المالکی که شريک و متحد جمهوری اسلامی است، در عراق تضعيف خواهد شد. در بدترين شرايط، عراق به سه پاره تقسيم و حکومت شيعيان محدود به بخش‌هايی از بغداد و بصره می‌شود.
اگر دو پاره ديگر عراق را کردها ( با ضميمه کردن اربيل) و سنی ها با پيوند دادن موصل به استان انبار در اختيار بگيرند، ايران بازنده چنين رويدادی است.
گذشته از اين واقعيت که جمهوری اسلامی بازنده رويداد‌های اخير عراق به‌شمار می‌رود، نظاميان و گروه‌های امنيتی، با اين استدلال که وضعيت تازه عراق برای ايران دارای مخاطرات امنيتی است، در داخل قدرت بيشتری يافته، و با استفاده از نفوذ تازه، بخشی از دعوای اصلی خود با عملگرايان حکومت را (دولت کنونی) به جبهه مذاکرات اتمی منتقل می‌کنند.
استدلال نظاميان بر اين پايه خواهد بود که نظام در وضعيت اضطراری کنونی به افزايش ضريب امنيت خود نيازمند است و حفظ ظرفيت‌های کنونی اتمی می‌تواند آسيب پذيری آن‌ها را در مقابل تهديد های خارجی کاهش دهد.
هدف نهايی نظاميان به شکست کشيدن توافق موقت اتمی و تعطيل مذاکرات مستقيم دولت با آمریکا است. با مرور تحولات سياست داخلی در آمریکا و ايران، پس از شکل گرفتن بحران جاری در عراق، تاثير منفی اين رويداد را بر روند مذاکرات اتمی، ميتوان بسيار قوی تر از نقش تحولات اوکراين و سردی مناسبات روسيه و آمریکا بر گفت‌وگوهای جمهوری اسلامی با گروه ۱+۵ ارزيابی کرد.
___________
نظرات مطرح شده در این نوشته، بازتاب دیدگاه رادیو فردا نیست.
پاره ای از ناظران با اين استدلال که ايران و آمریکا در حفظ امنيت عراق دارای وجوه و منافع مشترک هستند، همکاری نظامی دو کشور برای شکست داعش و پيشگيری از سقوط بغداد را پيش‌بينی می‌کنند و در ادامه اين همکاری، ابتدا بهبود مناسبات دولت روحانی و دولت اوباما و در مرحله بعد هموارتر شدن راه حصول توافق اتمی را پيش بينی می‌کنند.
يک پای چوبی اين استدلال، آماده نبودن دولت اوباما برای مداخله نظامی در عراق به‌منظور نجات دولت شيعه نوری المالکی است، که طی هشت سال گذشته هيچ فرصتی را برای راندن آمریکا از عراق و رنجاندن دولت‌های عرب منطقه از دست نداده، و پای چوبی ديگر، ميزان امکانات واقعی جمهوری اسلامی ایران برای داخل به شدن در يک درگيری نظامی تمام عيار در عراق است.
خطاهای نوری المالکی
نوری المالکی که پس از پيروزی در انتخابات تا هفته قبل نخست وزيری خود را در عراق قطعی می‌ديد و موکول به پايان چانه‌زنی‌های سياسی برای تعيين تکليف بقيه منصب‌ها و هم چنين تعيين ترکيب دولت، اينک نه تنها وضعيت خود، که تماميت و حفظ يکپارچگی عراق را در شکل کنونی آن در خطر جدی می‌بيند.
نوری المالکی هشت سال فرصت داشت که با داخل کردن تمامی اقليت‌های قومی و سياسی در ترکيب حکومت، زمينه مناسب و محکمی برای رشد دموکراسی و اتحاد ملی در کشور فراهم آورد.
در عوض، نوری المالکی گروه‌های شيعه را تکيه‌گاه داخلی خود قرار داد و در مناسبات خارجی نيز ضمن اتخاذ سياست تفاهم و سازش نداشتن با آمریکا، کشورهای قدرتمند عرب منطقه را به دليل نزديکی بيش از حد به جمهوری اسلامی ایران، از خود ناراضی کرد.
پشت کردن روز پنجشنبه گروه‌های سنی عراق به درخواست نوری المالکی برای تشکيل جلسه به‌منظور اعلام «وضعيت فوق‌العاده» در عراق نشانه عمق نارضايتی اين گروه‌ها از عملکرد هشت ساله نوری المالکی در منصب نخست وزيری است.
دشواری‌های اوباما
واشینگتن در عراق با دولتی مواجه است که حتی پيشنهاد آمریکا مبنی بر حفظ ۱۰ هزار نيروی نظامی برای مقابله با وضعيت‌های اضطراری را نيز رد کرده و خواستار خروج کامل ارتش آمریکا از عراق شده است.
فارغ از درست يا غلط بودن تصميم به هجوم نظامی سال ۲۰۰۳، آمریکا در عراق صدها ميليارد دلار هزينه کرده و چند هزار قربانی داده است.
نمايندگان جمهوری‌خواه و حتی نمايندگانی در درون حزب دموکرات، خروج زود هنگام نيروهای آمریکايی از عراق را اشتباه راهبردی باراک اوباما معرفی کرده و مقاومت نکردن و فرار ۳۰ هزار نيرو های عراقی در مقابل ۸۰۰ چريک داعش را نتيجه آماده نبودن ارتش عراق می‌دانند. برای دولت اوباما داخل شدن دوباره در جنگ عراق با در نظر گرفتن سوابق و نحوه خروج از آن کشور به هيچ وجه آسان نيست.
نمايندگان مخالف با سياست‌های آمریکا در کنگره، متوسل نشدن به نیروی نظامی برای برکناری بشار اسد در سوريه را نيز به شکل گرفتن وضعيت کنونی در عراق نسبت می‌دهند. «پل رايان» نامزد سابق معاون رييس جمهوری از حزب جمهوری‌خواه در انتخابات گذشته آمریکا، دولت باراک اوباما را به قصور در خروج زود هنگام از عراق و خودداری از اقدام نظامی بموقع در سوريه برای برکناری بشار اسد متهم کرد.
در چنين شرايطی، نه تنها بازگشت نيروهای آمریکايی به عراق برای دفاع از حکومت نوری المالکی، وهمکاری نظامی با جمهوری اسلامی در اين مورد امری است بسيار غير محتمل.
به دليل متهم شدن به قصور در دفاع از امنيت ملی آمریکا و متحدان منطقه‌ای آن کشور، دولت اوباما در فاصله کوتاهی تا برگزاری انتخابات ميان دوره‌ای ( ماه نوامبر) قادر به مماشات بيشتر و کوتاه آمدن در مقابل برنامه های اتمی ايران و دادن امتياز های بيشتر به جمهوری اسلامی برای نجات توافق موقت اتمی نخواهد بود.
تغيير وضعيت داخلی ايران
وقايع اخير در عراق، جمهوری اسلامی ایران را نگران کرده است. در خوشبينانه ترين وضعيت، دولت نوری المالکی که شريک و متحد جمهوری اسلامی است، در عراق تضعيف خواهد شد. در بدترين شرايط، عراق به سه پاره تقسيم و حکومت شيعيان محدود به بخش‌هايی از بغداد و بصره می‌شود.
اگر دو پاره ديگر عراق را کردها ( با ضميمه کردن اربيل) و سنی ها با پيوند دادن موصل به استان انبار در اختيار بگيرند، ايران بازنده چنين رويدادی است.
گذشته از اين واقعيت که جمهوری اسلامی بازنده رويداد‌های اخير عراق به‌شمار می‌رود، نظاميان و گروه‌های امنيتی، با اين استدلال که وضعيت تازه عراق برای ايران دارای مخاطرات امنيتی است، در داخل قدرت بيشتری يافته، و با استفاده از نفوذ تازه، بخشی از دعوای اصلی خود با عملگرايان حکومت را (دولت کنونی) به جبهه مذاکرات اتمی منتقل می‌کنند.
استدلال نظاميان بر اين پايه خواهد بود که نظام در وضعيت اضطراری کنونی به افزايش ضريب امنيت خود نيازمند است و حفظ ظرفيت‌های کنونی اتمی می‌تواند آسيب پذيری آن‌ها را در مقابل تهديد های خارجی کاهش دهد.
هدف نهايی نظاميان به شکست کشيدن توافق موقت اتمی و تعطيل مذاکرات مستقيم دولت با آمریکا است. با مرور تحولات سياست داخلی در آمریکا و ايران، پس از شکل گرفتن بحران جاری در عراق، تاثير منفی اين رويداد را بر روند مذاکرات اتمی، ميتوان بسيار قوی تر از نقش تحولات اوکراين و سردی مناسبات روسيه و آمریکا بر گفت‌وگوهای جمهوری اسلامی با گروه ۱+۵ ارزيابی کرد.
___________
نظرات مطرح شده در این نوشته، بازتاب دیدگاه رادیو فردا نیست.
