می‌دانم ممکن است این مطلب به نظرتان تکراری برسد یا فکر کنید یک عکاس دوباره برای اینکه عکسش در جایی دیگر و بدون اشاره به نامش منتشر شده، ناراحت شده و این متن را نوشته، اما مسئله تنها به این ختم نمی‌شود...
برای چندین بار از عکس‌های من و دیگر عکاسان در رسانه‌ها و روزنامه‌ها و خصوصاً سایت‌های آنلاین استفاده‌هایی شده که بدون اطلاع عکاس بوده و مهم‌ترین مسئله در این میان البته در خیلی از مواقع تغییری است که در توضیح اصل عکس داده می‌شود و مخاطب را با جریانی دیگرگونه مواجه می‌کند.
درباره لزوم رعایت حقوق پدیدآورنده آثار ادبی و هنری در جامعه ایران و در میان مردم و رسانه‌ها بارها و بارها بحث‌های زیادی مطرح شده اما متأسفانه هیچ‌کدام به نتیجه مطلوب منجر نشده و همچنان این دایره معیوب بر چرخش خود ادامه می‌دهد.
در اغلب مسابقات عکاسی، و حتی در قراردادهای فروش عکس به رسانه‌ها قید می‌شود: صاحب اثر تأیید می‌کند که صاحب حقوق معنوی (کپی رایت) اثر فرستاده شده، خود اوست و این به این معنی است که اطمینان حاصل شود فرد دیگری مدعی مالکیت آن اثر در آینده نخواهد بود.
با گسترش بسیار زیاد سایت‌ها و فضای‌های مجازی، هر ثانیه میلیون‌ها عکس توسط کاربران در این فضاها به اشتراک گذاشته می‌شود که برخی از آنها متعلق به فردی که آن را بازنشر می‌کند، نیستند. یکی از این فضاها که در بین مردم و کاربران برای انتشار عکس بسیار محبوب شده، اینستاگرام است.
اما چگونه می‌توانیم عکسی را در اینستاگرام بازنشر کنیم اما حق صاحب آن اثر نیز محفوظ بماند؟
دستیابی به عکس، مطلب، شعر و طرحی در اینترنت لزوماً این حق را به ما نمی‌دهد که آن اثر را بدون اجازه پدیدآورنده اثر، دوباره به نمایش در بیاوریم.
نوشتن نام پدیدآورنده اثر کمترین کاری‌است که باید در این موارد انجام دهیم و در صورت حضور صاحب اثر در اینستاگرام با تگ کردن فرد مذکور از این طریق به دیگران اطلاع دهیم که صاحب اثر کیست.
اما شاید با توجه به اینکه کاربران شبکه‌های اجتماعی با سرعت بالایی برای به اشتراک گذاشتن عکس یا مطلب اقدام می‌کنند، همواره با عدم دقت کافی در باز نشر آن روبه‌رو شویم.
برای پرهیز از این مسئله و احترام به حقوق پدیدآورنده اثر، راه‌های مختلفی وجود دارد و یکی از این راه‌ها در شبکه اینستاگرام که اصولاً برای انتشار عکس طراحی شده، اپلیکیشن ری‌پست (باز نشر) است که این امکان را به کاربران می‌دهد با انتشار مجدد عکس در حساب کاربری شخصی خود این اطلاع را به بیننده بدهد که منبع عکس از کجاست.
با استفاده از این اپلیکیشن می‌توانید به میزان بسیار بالایی از اعتراض صاحب اثر در مواردی که مشخصاً در ارتباط با کسب در آمد از راه باز نشر آن عکس نباشد جلوگیری کنید.
نکته بسیار مهم دیگر در انتشار عکس، توجه به زیرنویس آن است و عدم دقت کافی و بهره بردن از هر عکسی در نوشته مربوط یا نامربوط به تصویر می‌تواند عدم اطمینان مخاطب به حقیقت بیان شده و زیر پا گذاشتن اصول حرفه‌ای روزنامه‌نگاری را در پی داشته باشد و کاری غیراخلاقی تلقی می‌شود.
اما کپی رایت به چه معناست؟
بر اساس تعریف سازمان جهانی مالکیت معنوی، کپی رایت به منظور رعایت حق پدیدآورندگان آثار ادبی و هنری ایجاد شده تا مالکیت آنها را به رسمیت بشناسد. این قانون در واقع برای جلوگیری از دستبرد دیگران به این آثار وضع شده تا حق صاحبان آنها را محترم بشمارد.
ایران عضو هیچ‌کدام از سازمان‌های کپی‌رایت در سطح جهانی نیست و بسیاری از پدیدآورندگان آثار هنری و ادبی ایرانی نیز آثار خود را در مرکز کپی رایت کتابخانه مرکزی کنگره امریکا در شهر واشینگتن دی سی، به ثبت می‌رسانند تا بتوانند از حقوق خود در سطح بین‌المللی دفاع کنند.
در نمونه‌ای که برای شادی قدیریان، عکاس نام‌آشنای ایرانی پیش آمد، انتشار بدون اجازه عکسش روی جلد کتاب گوهر یکدانه در ایران توسط ناشری ایرانی، با اعتراض وی همراه بود.
او در مصاحبه‌ای با گیسو فغفوری از روزنامه شرق، در آذر ماه سال ۱۳۹۳ در این باره می‌گوید: «آنها مدعی شدند که عکس را از اینترنت پیدا کرده‌اند و چون به توافق نرسیدیم، هر دو وکیل گرفتیم و به دادگاه رفتیم. آن روزها دادگاه خاصی به این موارد رسیدگی نمی‌کرد و قاضی هم تخصصی در این رشته نداشت و هیچ وقت یادم نمی‌رود؛ اولین چیزی که قاضی بعد از شنیدن ماجرا به من گفت این بود که باید خوشحال هم باشم که عکسم روی جلد کتاب چاپ شده!»
تغییر در اثر و خلق یک اثر جدید به منظور بهره‌برداری کپی رایت
در سال ۱۷۹۰ قانون کپی‌رایت در آمریکا به امضای جورج واشینگتن، رئیس‌جمهور وقت این کشور، رسید تا با اتکا به آن امکان حمایت از نوآوری و کشفیات مردم این کشور به منظور اطمینان از امنیت حفاظت از آن آثار مورد توجه قرار گیرد.
بر اساس این قانون، حق مالکیت مادی و معنوی یک اثر تا هفتاد سال پس از مرگ پدیدآورنده آن، متعلق به اوست. بعد از انقضای تاریخ مورد نظر آن اثر به دارایی عمومی تبدیل می‌شود و می‌توان از آن در اشکال مختلف در به وجود آوردن دیگر آثار هنری استفاده کرد. اما این بدان معنی نیست که بتوانید با تغییراتی در اصل اثر، اثری شبیه به آن را به وجود آورید و صاحب کپی‌رایت آن شوید.
در نمونه‌ای معروف در آمریکا، در سال ۲۰۰۶ عکسی توسط منی گارسیا از سناتور باراک اوباما گرفته شد. بعدتر هنرمند آمریکایی شپارد فیری با بهره‌گیری از این عکس پوستر معروف امید را طراحی کرد که در انتخابات ریاست جمهوری سال ۲۰۰۸ امریکا از طرف طرفداران اوباما به صورت گسترده استفاده شد.
اما چندین سال این مسئله در دادگاه، بین هنرمند خالق پوستر و خبرگزاری آسوشیتدپرس به عنوان مالک کپی رایت عکس اصلی، مورد مناقشه بود و در نهایت به محکومیت شپارد فیری منجر شد.
قانون حمایت حقوق مؤلفان و مصنفان و هنرمندان در ایران
در ایران البته قانونی برای حفظ حقوق مؤلفان و مصنفان به سال ۱۳۴۸ وضع شده که همچنان ملاک اصلی مالکیت آثار ادبی و هنری در داخل کشور ایران است و در مواردی که نیاز به تکثیر و انتشار آن آثار باشد، مورد اشاره قرار می‌گیرد.
این قانون با هدف حمایت از حقوق مادی و معنوی مؤلفان، مصنفان و هنرمندان به وجود آمده و شامل ۳۳ ماده و ۳ تبصره است که پس از تصویب مجلس سنای ایران در تاریخ دوشنبه، سوم آذر ۱۳۴۸، در جلسه روز پنجشنبه، ۱۱ دی ۱۳۴۸ به تصویب مجلس شورای ملی رسید.
در تاریخ ۳۱ مرداد ۱۳۸۹، طرح اصلاح ماده ۱۲ این قانون به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید و بعد از تأیید شورای نگهبان، به دولت ابلاغ شد. در این طرح، مدت حمایت آثار از ۳۰ سال به ۵۰ سال پس از مرگ پدیدآورنده افزایش یافته است.
