مدیر دفتر حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست جمهوری اسلامی می‌گوید که هفت درصد از گونه‌های جانوری در ایران در خطر انقراض است. به گفته حسین محمدی در حال حاضر نزدیک به یک هزار و ۱۳۰ گونه جانوری مهره‌دار شناسایی شده که نزدیک به ۸۰ گونه آن در معرض انقراض است.
این گونه‌ها از جمله شامل سمندر لرستان، ماهی کوه قال، گوزن زرد، پلنگ، میش مرغ، افعی لطیفی و افعی زنجانی است.
اسماعیل کهرم، استاد دانشگاه و کارشناس محیط زیست در تهران در گفت‌وگو با رادیو فردا به پرسش‌هایی در این زمینه پاسخ داده است.
ما امروز انواع پستانداران، پرندگان، دوزیستان، خزندگان و ماهی‌ها را در ایران داریم. بر حسب طبقه‌بندی شورای جهانی حفاظت از محیط زیست و حیات وحش، برخی از گونه‌ها در ایران در کمال تأسف، یا به خاطر تخریب ایستگاه و یا به خاطر شکار و بهره‌برداری بی‌رویه در معرض خطر هستند.
ما تا به حال ۵۲۶ گونه پرنده در مملکتمان شناسایی کرده‌ایم که بسیاری از اینها در معرض خطر انقراض به سر می‌برند. مثلاً میش مرغ یا سیاه خروس، هوبره، کبک دری که این وضعیت را دارند و این امر در مورد خزندگان، پستانداران و دوزیستان هم صدق می‌کند.
ما دو عامل را در ایجاد این شرایط مهم می‌دانیم، یکی زیستگاه آنهاست. یعنی منطقه‌ای که در آن زندگی می‌کنند.
وقتی که ما یک پارک ملی را در ایران تأسیس می‌کنیم، به فرض مثال می‌بینم که زاغ بور منحصر به ایران است، این پارک را برای حفاظت از زاغ بور، غزال و یوزپلنگ تأسیس می‌کنیم اما وقتی این پارک ملی توسط صدها هزار گوسفند مورد هجوم و چرا قرار می‌گیرد، آن ایستگاه بر سر آن جانوران- از هر نوعی که باشند، زاغ بور، یوزپلنگ یا گور خر- خراب می‌شود و متأسفانه این گونه‌ها رو به اضمحلال و انقراض پیش می‌روند.
بله ما امیدوار هستیم. ملاحظه بفرمایید که ما حدود ۴۵۰ قلاده تمساح پوزه‌کوتاه ایرانی در رودخانه‌های کاج رو و سرباز در منطقه بلوچستان ایران داشتیم.
اما بروز یکی دو مورد خشکسالی باعث شد که درون همان حفره‌ایی که این تمساح‌ها در زمین می‌کنند و در آن استراحت می‌کنند و بعد از اینکه آب رودخانه بالا می‌آمد از این حفره‌ها خارج می‌شدند، خفه شدند و از بین رفتند.
در نتیجه بعد از این اتفاقات ما در بلوچستان در منطقه دشت یاری ، منطقه باهوکلات را فقط و فقط برای بقای تمساح‌های پوزه‌کوتاه احداث کردیم.
بنابر این می‌شود گفت که اقدامات امنیتی و ایجاد نقاط امن زیستی برای انواع گونه‌ها انجام می‌گیرد ولی با کمال تأسف باید بگویم تبرهایی که مشغول زدن ریشه حیات وحش در ایران هستند، سریع‌تر از اقدامات ما حرکت می‌کنند.
به همین دلیل است که بنده به شما عرض می‌کنم مطمئن نیستم در یکسال آینده آیا چیزی به نام یوزپلنگ باشکوه آسیایی وجود داشته باشد یا خیر؟
بله. کاملاً شما درست می‌فرمایید. بارها کارشناسان محیط زیست از سازمان حفاظت از محیط زیست درخواست کرده‌اند که محیط زیست ایران را به مدت سه یا چهار سال قرق اعلام کند.
در زمان قاجاریه رویه به این شکل بود که شکارچیان می‌رفتند در کوه‌ها، از میان کاله، از کوه‌های رحمت و یا کوه‌های اطراف اصفهان شکار می‌کردند، ولی چهار سال یا پنج سال پس از آن به حیوانات استراحت می‌دادند. این استراحت برای این بود که منطقه به روزگار وفور حیات وحش برگردد.
این سیستم باعث شد تا در زمان قاجاریه هیچ جانوری منقرض نشود. مننتها امروز ما با خیل گونه‌های حیات وحش، چه آبزی، چه کنارآبزی و چه خشکی روبه‌رو هستیم که من فردای پنج ساله را برای حیات اینها نمی‌بینم که بتوانند از این بحران گذر کنند.
این گونه‌ها از جمله شامل سمندر لرستان، ماهی کوه قال، گوزن زرد، پلنگ، میش مرغ، افعی لطیفی و افعی زنجانی است.
اسماعیل کهرم، استاد دانشگاه و کارشناس محیط زیست در تهران در گفت‌وگو با رادیو فردا به پرسش‌هایی در این زمینه پاسخ داده است.
گفت‌وگوی فریدون زرنگار با اسماعیل کهرم در مورد گونه‌های در خطر انقراض
- آقای کهرم، از گونه‌های در خطر انقراض بگویید.
ما امروز انواع پستانداران، پرندگان، دوزیستان، خزندگان و ماهی‌ها را در ایران داریم. بر حسب طبقه‌بندی شورای جهانی حفاظت از محیط زیست و حیات وحش، برخی از گونه‌ها در ایران در کمال تأسف، یا به خاطر تخریب ایستگاه و یا به خاطر شکار و بهره‌برداری بی‌رویه در معرض خطر هستند.
ما تا به حال ۵۲۶ گونه پرنده در مملکتمان شناسایی کرده‌ایم که بسیاری از اینها در معرض خطر انقراض به سر می‌برند. مثلاً میش مرغ یا سیاه خروس، هوبره، کبک دری که این وضعیت را دارند و این امر در مورد خزندگان، پستانداران و دوزیستان هم صدق می‌کند.
- این مشکل در خطر انقراض پرندگان که به آن اشاره فرمودید، عمدتاٌ به این دلیل است که به شکل بی‌رویه شکار می‌شوند؟ یا اینکه عوامل دیگری هم دراین وضعیت سهیم هستند.
ما دو عامل را در ایجاد این شرایط مهم می‌دانیم، یکی زیستگاه آنهاست. یعنی منطقه‌ای که در آن زندگی می‌کنند.
وقتی که ما یک پارک ملی را در ایران تأسیس می‌کنیم، به فرض مثال می‌بینم که زاغ بور منحصر به ایران است، این پارک را برای حفاظت از زاغ بور، غزال و یوزپلنگ تأسیس می‌کنیم اما وقتی این پارک ملی توسط صدها هزار گوسفند مورد هجوم و چرا قرار می‌گیرد، آن ایستگاه بر سر آن جانوران- از هر نوعی که باشند، زاغ بور، یوزپلنگ یا گور خر- خراب می‌شود و متأسفانه این گونه‌ها رو به اضمحلال و انقراض پیش می‌روند.
- آیا امیدی وجود دارد که با اعمال اقداماتی مناسب، از انقراض این گونه‌ها جلوگیری شود؟
بله ما امیدوار هستیم. ملاحظه بفرمایید که ما حدود ۴۵۰ قلاده تمساح پوزه‌کوتاه ایرانی در رودخانه‌های کاج رو و سرباز در منطقه بلوچستان ایران داشتیم.
اما بروز یکی دو مورد خشکسالی باعث شد که درون همان حفره‌ایی که این تمساح‌ها در زمین می‌کنند و در آن استراحت می‌کنند و بعد از اینکه آب رودخانه بالا می‌آمد از این حفره‌ها خارج می‌شدند، خفه شدند و از بین رفتند.
در نتیجه بعد از این اتفاقات ما در بلوچستان در منطقه دشت یاری ، منطقه باهوکلات را فقط و فقط برای بقای تمساح‌های پوزه‌کوتاه احداث کردیم.
بنابر این می‌شود گفت که اقدامات امنیتی و ایجاد نقاط امن زیستی برای انواع گونه‌ها انجام می‌گیرد ولی با کمال تأسف باید بگویم تبرهایی که مشغول زدن ریشه حیات وحش در ایران هستند، سریع‌تر از اقدامات ما حرکت می‌کنند.
به همین دلیل است که بنده به شما عرض می‌کنم مطمئن نیستم در یکسال آینده آیا چیزی به نام یوزپلنگ باشکوه آسیایی وجود داشته باشد یا خیر؟
- آقای کهرم، از گفته‌های شما این طور برداشت می‌شود که بیشتر انسان‌ها هستند که در انقراض این گونه‌ها نقش بازی می‌کنند، تا بلایای طبیعی مانند خشکسالی و امثالهم.
بله. کاملاً شما درست می‌فرمایید. بارها کارشناسان محیط زیست از سازمان حفاظت از محیط زیست درخواست کرده‌اند که محیط زیست ایران را به مدت سه یا چهار سال قرق اعلام کند.
در زمان قاجاریه رویه به این شکل بود که شکارچیان می‌رفتند در کوه‌ها، از میان کاله، از کوه‌های رحمت و یا کوه‌های اطراف اصفهان شکار می‌کردند، ولی چهار سال یا پنج سال پس از آن به حیوانات استراحت می‌دادند. این استراحت برای این بود که منطقه به روزگار وفور حیات وحش برگردد.
این سیستم باعث شد تا در زمان قاجاریه هیچ جانوری منقرض نشود. مننتها امروز ما با خیل گونه‌های حیات وحش، چه آبزی، چه کنارآبزی و چه خشکی روبه‌رو هستیم که من فردای پنج ساله را برای حیات اینها نمی‌بینم که بتوانند از این بحران گذر کنند.
