در پنجمین قسمت از برنامه یک خانه، یک زمین، مجله محیط زیست رادیو فردا به بهانه سفر استانی حسن روحانی به استان خوزستان، از جمله به موضوع زیست‌محیطی در این منطقه می‌پردازیم. باز هم از خطرات خشک‌شدن دریاچه ارومیه می‌خوانید که گفته می‌شود همه ایران را در برخواهد گرفت.
از سرشاخه‌های کارون فقط برای آب نوشیدنی استفاده می‌شود
نخستین مقصد حسن روحانی به عنوان رئیس جمهور ایران برای شروع سفرهای استانی‌اش، خوزستان بود؛ استانی در جنوب غربی ایران و در کرانه اروند رود و خلیج فارس که یکی از بزرگ‌ترین رودهای ایران در آن جریان دارد. یکی از بزرگ‌ترین مسایل مردم این منطقه مدت‌هاست که همین رود بر آب و عمیق است. حسن روحانی در این سفر در مورد تغییر مسیر سرشاخه‌های کارون و هدایت آب آن به مرکز ایران که خوزستانی‌ها به شدت با آن مخالفند، گفت:«سرشاخه‌های کارون جز برای آب آشامیدنی استفاده نخواهد شد و طرح‌های دیگر متوقف می‌شوند.»
خسرو بندری، کارشناس طرح‌های توسعه منابع آب وخاک وکشاورزی می‌گوید، انتقال آب از یک سوی کشور به سمت دیگر مدتی بیش با زاینده‌رود، تجربه‌ای تلخ بود که اجرا شد: «در سال ۷۱ خورشیدی، ۹۰ میلیون متر مکعب آب را با لوله به عنوان آب نوشیدنی به یزد بردند و این باعث کمبود آب کشاورزی در دشت اصفهان شد. بعد از آن در سال ۸۴ به رقابت با یزد، استان مرکزی هم ۲۲۰ میلیون متر مکعب، آب زاینده رود را به منطقه قم و کاشان بردند، باز هم آب کشاورزی کم شد.»
این کارشناس با بیان اینکه قرار بر این بوده که یک‌هزار و صد میلیون متر مکعب آب از کارون به زاینده رود منتقل شود، گفت: «این حجم آب، معادل بیش از چهار سد بزرگ آب است. هدف از این کارهم ظاهرا ترمیم خرابی سال‌های قبل و تامین آب شرب یزد و رفسنجان، کرمان و حتی طبس در جنوب خراسان است.»
رئيس‌جمهور ایران در هفته‌ای که گذشت برای مردم استان خوزستان از احیای کارون گفت. از لایروبی اروندرود و زیر کشت رفتن ۵۵۰ هزار هکتار زمین کشاورزی در سه سال. وعده‌هایی که قول داد عملی می‌شوند و در دستور کار دولت‌اش قرار دارند.
حسن روحانی در خوزستان
خسرو بندری که پیشینه مدیریت پروژه طرح توسعه نیشکر رودخانه کارون را دارد، می‌گوید: «دشت عظیم خوزستان خودش آنچنان ظرفیتی دارد که کنترل آب کارون و دز که آخرین آن طرح توسعه نیشکر و صنایع جانبی بود، می‌توانست سهم مهمی از تولیدات کشاورزی ایران را تامین کند.»
به گفته او، رودخانه‌های دایمی هم مثل دریاچه‌ها، دارای زندگی و حیات هستند. اگر آب یک رودخانه دایمی زیاده از حد کم شود، می‌تواند زندگی بسیاری را هم به خطر بیاندازد. پس باید سهم آب جاری رودخانه کارون را به حد نیاز آن حفظ کرد.
نمایندگان استان خوزستان در مجلس در مورد بی‌توجهی دولت نسبت به آلودگی هوا و ریزگردها، انتقال آب خوزستان به دیگر استان‌ها، مشکل فاضلاب شهری و آلودگی آب آشامیدنی، معترض بوده‌اند.
بحران دریاچه ارومیه همه ایران را در برمی‌گیرد
حسن روحانی، رئیس جمهور ایران پیش از انتخابات قول داده بود، موضوع دریاچه ارومیه از «اولین برنامه‌های دولت» باشد. کارگروه نجات دریاچه ارومیه هم در تابستانی که گذشته تشکیل شد و در هفته گذشته رئیس جمهوری ایران اعلام کرد خودش مستقیم و شخصی موضوع دریاچه ارومیه را دنبال می‌کند. برخی نمایندگان مجلس می‌گویند ۸۰ درصد دریاچه ارومیه در حال خشک شدن است و ۲۴ پروژه برای زنده کردن آن در حال اجراست.
ژاله تبریزی، فعال محیط زیست آذربایجانی که در زمینه دریاچه ارومیه فعالیت می‌کند، می‌گوید راه‌کارهای پیشنهادی فعالان و کارشناسان براساس یک دسته‌بندی مشخص بارها اعلام شده است. وی می‌گوید: « اولین چیزی که باید خیلی فوری انجام شود، بستن ۲۲ هزار چاه غیرمجاز است و پس از آن باید خسارت وارده به کشاورزان در رابطه با بسته شدن این چاه‌ها، پرداخت شود. بعد از این اقدامات، باز کردن سد‌هاست تا آب کافی به این دریاچه بریزد و پس از آن تغییر سیستم آبیاری باید در دستور کار قرار بگیرد. آبیاری به صورت مدرن باشد. هرچند این نکته در تمام ایران مطرح است. گذشته از اینها، موضوع مهم آب‌های مصرفی در شهر‌ها، تصفیه آن و بر گرداندن این آب‌ها به دریاچه ارومیه است.»
دریاچه ارومیه
برخی کارشناسان می‌گویند، نجات دریاچه ارومیه یکی از مهم‌ترین مطالبات محیط زیستی مردم ایران است.
گفته می‌شود نجات این دریاچه در شمال غربی ایران، به سه هزارمیلیارد تومان اعتبار نیاز دارد. رئیس‌جمهور می‌گوید موضوع دریاچه ارومیه با بقیه دریاچه‌های ایران تفاوت دارد.
حسن روحانی پیش از این تاکید کرده بود:«اگر این دریاچه خشک شود، زیست ۱۴ میلیون تن به خطر می‌افتد و ریزگردهای نمک تمام زمین‌های کشاورزی کشور را نابود خواهد کرد.»
ژاله تبریزی فعال و پژوهشگر محیط زیست در فرانسه هم می‌گوید، بحران دریاچه ارومیه همه ایران را خواهد گرفت و مثل آلودگی هوا دیر یا زود بر زندگی همه مردم سایه می‌اندازد: «این باد‌های نمکی، تهدیدی جدی برای سلامت انسان‌ست. تنفس این ریزگردهای و باد‌های نمکی بسیار خطرناک است. کشاورزی هم در این منطقه از بین رفته و چندی دیگر به کلی از بین خواهد رفت.»
دومین دریاچه آب شور دنیا، در شرایطی است که فعالان محیط زیست می‌گویند حجم آب باقيمانده بسيار كمتر از آن چيزی است كه توسط دولت و رسانه‌ها اعلام می‌شود. هر چند تاكنون آمار خيلی دقيقی از مقدار آب درياچه اروميه اعلام نشده، اما رقم‌هايی كه گفته می‌شود بسيار بالاتر از واقعيت است. شاید برای همین است که وزير نيرو هفته پیش گفت: نجات دریاچه ارومیه ۱۰ تا ۱۵ سال زمان نیاز دارد و هر وعده سیاسی غیرواقعی خیانت به دریاچه و مردم است. اما نجات دریاچه ارومیه چقدر امکان‌پذیر است؟ ژاله تبریزی تلاشگر محیط زیست می‌گوید:«آلمانی‌ها، دریاچه چاد را در شمال آفریقا با همین شیوه‌ها احیا کردند. کارشناسانی در خارج و داخل ایران اعلام آمادگی کرده‌اند تا در این موضوع همکاری کنند. پیشنهاد‌هایی که از طرف سازمان ملل، برنامه محیط زیست ملل متحد یا یونپ یا دیگر کشور‌ها برای احیای دریاچه ارومیه ارائه شده و گفته‌اند آماده همکاری‌اند.»
به گفته او همه اینها به تصمیم دولتمردان جمهوری اسلامی، بستگی دارد.
۲۶ دی‌ماه؛ روز ملی حمایت از حیوانات و آموزش مدارا با حیوانات
طرفدارن محیط زیست و حقوق حیوانات، چند سالی است یکی از جشن‌های بزرگ زرتشتیان را انتخاب کرده‌اند و آن را به عنوان روز ملی حمایت از حیوانات نام‌گذاری کرده‌اند. روزی که زرتشتیان از کشتن حیوانات سودمند و خوردن گوشت آنها خودداری می‌کنند. با کمی تغییر ۲۶ دی‌ماه چنین روزی نام گرفته است.
گوزن زرد ایرانی که در حال انقراض است.
سال‌های اولیه که این روز با چنین مناسبتی معرفی می‌شد، دوستداران محیط زیست و حیوانات در پارک‌ها و فضای سبز با مردم گفت‌وگو می‌کردند تا راه‌هایی را برای دوستی و مدارا با حیوانات آموزش دهند. سپهر سلیمی، فعال حقوق حیوانات که در این کار سهیم است و تلاشش را برای برگزاری این روز می‌کند، می‌گوید، در سال‌های اخیر وضعیت حیوانات اهلی و شهری در کشور با همین حرکت‌ها بهتر شده اما مشکلات تازه‌ای اضافه شده است. وی می‌گوید: «با توجه به فعالیت‌هایی که در سال‌های گذشته انجام شد، بخشی از مردم رغبت بیشتری به نگهداری از حیوانات خانگی دارند. البته این تغییر یک‌سری معایبی هم داشته است: یکی از آنها این بوده است که همین موضوع باعث افزایش پرورش‌دهندگان حیوانات خانگی و واردات حیوانات خاص به کشور یا گسترش خرید و فروش حیوانات وحشی مثل شیر و خرس هم شده است. همچنین گسترش باغ وحش‌ها و باغ پرندگان در کشور نیز از پیامد‌های آن است که در نهایت به ضرر حیوانات اهلی تمام شده است.»
۲۶ دی‌ماه و روز ملی حمایت از حیوانات، برای آن است که در مورد گونه‌های مختلف جانوری که در معرض خطر انقراض هستند صحبت شود و مسایل مربوط به محیط زیست و حیات‌وحش با مردم و مسوولان مطرح شود. اما خبرهای مربوط به کشته‌شدن گونه‌های نایاب حیوانات این روزها رو به افزایش است.
با این همه، مسوولان انجمن‌های مختلف مربوط به محیط زیست و حیوانات در ایران می‌گویند هر وقت فعالیت‌شان برای آگاه‌سازی مردم در مورد مسایل زیست‌محیطی پررنگ‌تر می‌شود، می‌بینند که مردم هم استقبال می‌کنند و علاقه‌مند به شنیدن و آموزش هستند.
