دیوارنویسی پدیده‌ای به قدمت تاریخ است که هنوز هم آثار آن در بناهای تاریخی و اماکن مقدس در نقاط مختلف جهان دیده می‌شود.
امروزه نیز دیوار خانه‌ها٬ ساختمان‌های دولتی و خصوصی، پل‌ها، معابر عمومی٬ صندلی اتوبوس‌ها و قطارهای شهری و دیوار‌ها و ستون‌های اماکن باستانی و تاریخی پر از پیام‌های نوشتاری و تصویری است.
با اینکه مسئولان شهری با یادگاری‌نویسی بر روی این اماکن مقابله می‌کنند و آن را جرم می‌دانند٬ اما این پدیده در دوران معاصر در مواردی حالتی اعتراضی به خود گرفته و در نقش یک رسانه٬ پیام‌ها و خواسته‌های شهروندان از حاکمیت را مطرح می‌کند.
دیوارنویسی از دوران انقلاب تا امروز
نشانه‌های تصویری قرن‌ها پیش از خط و زبان نوشتاری به وجود آمده‌اند؛ با این حال به نظر می‌رسد در جهان مدرن نشانه‌های زبانی برای بیان دقیق احساسات و افکار پیچیدۀ انسان‌ها مناسب‌ترند و به همین دلیل دیوارنویسان تهرانی نیز زبان نوشتاری را بر زبان تصویر (گرافیتی) ترجیح داده‌اند.
دیوارنوشته‌ها در تهران و به طور کلی ایران٬ از دو گفتمان رسمی و غیررسمی سرچشمه می‌گیرد؛ گفتمان رسمی از سنت‌ها و آموزش‌های رسمی برآمده و حکومت آن را پشتیبانی می‌کند٬ حال آنکه گفتمان غیررسمی٬ بی‌نظم و مترادف با فرهنگ توده‌ای است.
اولین تحقیق جدى درباره دیوارنوشته‌ها در ایران در سال ۱۹۷۹ توسط گروهى از دانشجویان دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه تهران انجام شد.
نتیجه کار مطالعاتى این گروه که مشخصات کامل ۱۰۷۷ دیوارنوشته را ثبت و تحلیل کرده بودند٬ نشان می‌داد بر دیوارهای مناطق مختلف ایران به عنوان یک رسانه سنتى٬ ده‌ها هزار شعار انقلابی با وسائل مختلف و حتی ابتدایی از جمله گچ، ذغال و حتى خون نوشته شده بود.
اما بررسی‌ها نشان می‌دهد کارکردهاى دیوارنویسى در ایران فعلی٬ متفاوت از دوران انقلاب است و محتوای دیوارنویسی‌ها در مناطق مختلف شهر تهران ضمن حفظ برخی کارکردهای شعارى-سیاسی، کارکردهای عاشقانه، تبلیغاتی و تهدیدآمیز نیز دارد.
پژوهش «بررسی دیوارنوشته‌های شهر تهران از دیدگاه جامعه‌شناسی زبان» که در فصلنامه مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران منتشر شده ۲۹۲۹ دیوارنوشته در محله‌های مختلف شمال، جنوب، شرق، غرب و مرکز تهران را بررسی کرده است.
پس از بررسی این تعداد از دیوارنوشته‌ها مشخص شده ۵۵ درصد دیوارنوشته‌های تهران دارای موضوع اجتماعی هستند٬ ۹۲.۷۶ درصد کل دیوارنوشته‌ها٬ نوشته‌های زبانی و ۷.۲۳ درصد نوشته‌های تصویری (گرافیتی) هستند.
از کل دیوارنوشته‌های زبانی شهر تهران، ۹.۷۲ درصد برآمده از گفتمان رسمی و ۹۰.۲۷ درصد برآمده از گفتمان غیررسمی است. نوشته‌های رسمی بیشتر محتوای تربیتی، سیاسی و مذهبی داشته و در نوشته‌های غیررسمی٬ اسامی افراد با ۲۵.۸ درصد بیشترین محتوا را تشکیل داده‌اند.
در خصوص اسامی به کار رفته، نام‌های مردانه ۹۳.۷ درصد٬ اسامی زنانه ۴.۷۲ درصد و نام‌های مذکر-مونث ۱.۵۷ درصد بوده‌اند.
بر این اساس٬ ۷۹.۱۶ درصد دیوارنوشته‌های زبانی شهر تهران به فارسی و ۲۰.۸۳ درصد به انگلیسی نوشته شده‌اند که موضوع دیوارنوشته‌های انگلیسی بیشتر به خودابرازی (اسامی، علایق و نفرت‌ها) گرایش دارند.
ضمن اینکه موضوعات اجتماعی مثل تبلیغات اقتصادی، اطلاع‌رسانی، تربیتی و مذهبی سهم اندکی در دیوارنوشته‌های انگلیسی داشته‌اند.
تحلیل دیوارنوشته‌ها در تهران
محققان این تحقیق به این نتیجه رسیده‌اند که دیوارهای شهر تهران در تسخیر جنس مذکر و در خدمت گفتمان غیررسمی است٬ از دیوار به عنوان رسانه تبلیغاتی مردمی استفاده می‌شود و احساسات٬ خواسته‌ها و تمایلات سیاسی از دیوارهای پایتخت ایران قابل شنیدن است.
بخش عمده‌ای از دیوارنوشته‌های مناطق مختلف تهران مربوط به اسامی است و برخی از نام‌ها در اندازه‌های کوچک و برخی دیگر در اندازه‌های بزرگ و گروهی دیگر نیز به صورت جمعی نوشته شده‌اند.
در این میان، میانگین دیوارنوشته‌های مربوط به نام‌های مردانه در همۀ مناطق شهر تهران بسیار بیشتر از نام‌های زنانه بوده است.
دیوارنوشته‌های مرتبط با گفتمان رسمی نیز وابسته به سازمان‌های دولتی بوده و در راستای ارزش‌ها و اهداف نظام حکومتی و با مجوز رسمی از مسئولان و در ظاهری منظم و سازمان‌یافته و همچنین در محل‌هایی خاص نوشته شده‌اند.
نویسندگان دیوارنوشته‌های مرتبط با گفتمان غیررسمی که بیشتر دیوار‌ها را از آن خود کرده‌اند، توده مردم و همچنین عاملان تبلیغات دیواری ارزان قیمت و جوانانی هستند که دیوار را بهترین و کم هزینه‌ترین رسانه برای بیان خواسته‌ها و پیام‌های خود یافته‌اند.
پس از نام‌ها، تبلیغات اقتصادی با ۲۱.۰۲ درصد دیوارهای مناطق مختلف شهر تهران را به خود اختصاص داده‌اند. به نظر می‌رسد افراد کم‌درآمد از آن رو که توانایی پرداخت هزینۀ تبلیغات در صدا و سیما و... را ندارند٬ از این گونه تبلیغات استفاده می‌کنند.
۱۹.۱۸ درصد از دیوارنوشته‌های زبانی تهران را موضوعات مربوط به عواطف و احساسات دربرمی‌گیرد. این گونه دیوارنوشته‌ها به ابراز علاقه، عشق و نفرت افراد از مسائل مختلف اختصاص دارد.
طرفدارای از یک تیم فوتبال و نفرت از تیم رقیب٬ علاقه‌مندی به خوانندگان، بازیگران سینما و تلویزیون و بازیکنان فوتبال و علاقه به محله و زادگاه خود از جمله رایج‌ترین این دیوارنوشته‌هاست.
علاوه بر این اطراف دبیرستان‌های دخترانه تهران و پارک‌ها نیز محل ابراز علاقه است. بخشی از این دیوارنوشته‌ها به پیام‌ها و ترانه‌های عاشقانه اختصاص دارد که عشاق آنها را بر سر راه معشوقه‌های خود به صورت رمزی یا مستقیم می‌نویسند.
۱۸.۱۳ درصد دیوارنوشته‌های زبانی شهر تهران را نیز موضوعات سیاسی تشکیل می‌دهد که از دو منبع گفتمان رسمی و غیررسمی سرچشمه می‌گیرد.
سازمان‌های دولتی علاوه بر رسانه‌های خود٬ برای ترویج ارزش‌ها از دیوار‌ها نیز در نقش رسانه‌ای در دسترس همگان استفاده می‌کنند. بخش دیگری از دیوارنوشته‌های سیاسی با گفتمان غیررسمی توده مردم صورت می‌گیرد و گروه‌های اجتماعی از دیوار‌ها برای بیان پیام‌های خود استفاده است.
دیوارنوشته‌های سیاسی که موضوع اعتراضی دارند معمولا در کوچه‌های بن‌بست و کم‌تردد و مکان‌های خلوت دیده می‌شوند.
دیوارنویسی‌های حاوی پیام‌های اطلاع‌رسانی و هشداردهی ۹.۴۱ درصد از دیوارنوشته‌های زبانی را تشکیل می‌دهند. ضعف شهرداری تهران در پلاک‌گذاری خیابان‌ها، کوچه‌ها و اماکن شهری از جمله عواملی است که شهروندان را برای مسیریابی به دیوارنویسی مجبور می‌کند.
بخش دیگری از این گونه نوشته‌ها مربوط به هشدارهایی در مورد عواقب پارک نادرست اتومبیل‌ها و ریختن زباله است. در این گونه هشدار‌ها از ادبیات مختلف محترمانه تا ناسزا دیده می‌شود.
دیوارنوشته‌های تربیتی نیز۶.۵۳ درصد از دیوارنوشته‌های زبانی را تشکیل می‌دهند که به ویژه روی دیوار مدارس نوشته می‌شوند و شامل خطوط نوشتاری یا تصویری برای تبلیغات فرهنگی و تربیتی بوده و اغلب از سوی طراحان حرفه‌ای انجام می‌شوند.
بر اساس این تحقیق٬ دیوارنوشته‌های تابو جزو کمترین دیوارنوشته‌های مناطق مختلف تهران هستند. تابو در زبان مربوط به اموری است که در گفتار رسمی و مؤدبانه بیان نمی‌شود٬ بیشتر مربوط به برخی اندام‌های جنسی بدن بوده و در گفتار برخی از اقشار جامعه به صورت فراوان به کار می‌رود.
کسانی که دست به نوشتن کلمات و جملات هرزه می‌زنند، معمولاً ترجیح می‌دهند این نوع کلمات و عبارات را بر روی دیوارهای توالت‌های عمومی بنویسند و کمتر از دیوارهای عمومی معابر برای این کار استفاده می‌کنند.
یکی از نتایج جالب این پژوهش این است که تنها ۲.۷۳ درصد دیوارنوشته‌های شهر تهران به موضوعات مذهبی اختصاص دارد٬ چرا که این نوع موضوعات به اندازۀ کافی در رسانه‌های رسمی و در قالب‌های مختلف رسانه‌ای غیر از معابر دیده می‌شوند و نیازی به دیوار معابر ندارند.
