باراک اوباما، رئیس جمهوری آمریکا، پنجشنبه ۶ شهریور، گفت دولتش هنوز استراتژی خاصی برای مبارزه با گروه خلافت اسلامی (داعش سابق) در سوریه ندارد و رویارویی با این گروه نیازمند یک واکنش بین‌المللی است.
او در ادامه تصریح کرد که از جان کری، وزیر امور خارجه آمریکا، خواسته است نسبت به تشکیل یک ائتلاف بین‌المللی برای مقابله با گروه خلافت اسلامی دست بکار شود و چاک هیگل، وزیر دفاع آمریکا، را نیز مسئول تدارک گزینه‌هایی برای مبارزه با این گروه کرده است.
در پی این اعتراف صریح اوباما مبنی بر نداشتن استراتژی در قبال گروه خلافت اسلامی در سوریه، شماری از نمایندگان کنگره آمریکا به ویژه جمهوریخواهان و همچنین برخی از اتاق‌های فکر راستگرا، مانند «بنیاد دفاع از دمکراسی» در واشینگتن، از سیاست خارجی و عملکرد او به شدت انتقاد کردند. مایک راجرز، نماینده میشیگان و رئیس کمیته اطلاعاتی مجلس نمایندگان، گفت: «سیاست خارجی اوباما به تمام معنی در حال سقوط آزاد است».
چند روز بعد، انتشار ویدئوی گردن زدن دومین خبرنگار آمریکایی به نام استیون ساتلوف به دست گروه خلافت اسلامی مزید بر علت شد و بر شدت انتقادات از عملکرد او افزود. اوباما در واکنش به انتشار این ویدئو با تاکید به اینکه که او به دنبال تشکیل ائتلافی برای «سرکوبی و نابودی» گروه خلافت اسلامی است، گفت: «این اعمال باعث مرعوب شدن آمریکا نخواهد شد.... و پیچیدن طومار این گروه زمان می‌برد.»
پیچیدگی‌های مبارزه
اعتراف اوباما به نداشتن استراتژی در قبال گروه خلافت اسلامی در سوریه، ممکن است از نظر سیاسی پسندیده نباشد ولی آیا استراتژی مطلوبی برای مقابله با گروه خلافت اسلامی در سوریه وجود دارد؟ دیگر اینکه چرا آمریکا مواضع این گروه را در عراق بمباران می‌کند در حالیکه تا به حال از مقابله مستقیم با آن در سوریه خودداری کرده است؟
اوباما با کمک به پیشمرگه‌های کرد و یگان‌های ارتش عراق توانسته است موضع این نیرو‌ها را در مقابل گروه خلافت اسلامی تقویت کند ولی او می‌داند که بدون مبارزه با این گروه در سوریه، تمام رشته‌های او در عراق پنبه خواهد شد. گروه خلافت اسلامی با استفاده از پناهگاه امنی که برای خود در سوریه ایجاد کرده است، می‌تواند با طرح‌ریزی، تجدید سازمان و سلاح، تجدید قوا و جذب پیکارجویان بیشتر جنگ در عراق را تداوم بخشد و تهدید علیه آمریکا و دیگر کشورهای غربی را افزایش دهد. به همین جهت واشینگتن به دنبال گزینه‌هایی است که اهداف آن دست‌یافتنی و مشخص باشد.
کمک‌های نظامی آمریکا به دولت اقلیم کردستان و دولت بغداد و بمباران مواضع گروه خلافت اسلامی با هدف کمک به دو دولت دوست و هوادار آمریکا برای تقویت پایه‌های قدرت آنها صورت گرفته است. این کمک‌ها برای تغییر وضع موجود سیاسی و یا تغییر حکومت نیست. اما در سوریه آمریکا به شرایط بسیار پیچیده‌ای روبروست، بدین معنی که اوباما می‌خواهد گروه خلافت اسلامی را تضعیف کند و در شرایط ایده‌آل شکست دهد بدون اینکه رژیم اسد را یاری دهد و یا پای آمریکا را به جنگ داخلی سوریه کشیده بکشاند.
اوباما نمی‌خواهد که تمام مسئولیت جنگ و یا اداره آن را در عراق و سوریه تقبل کند. پس زدن و یا شکست گروه خلافت اسلامی در عراق خلا قدرت ایجاد نخواهد کرد و دولت اقلیم کردستان و دولت بغداد سررشته امور را بدست خواهند گرفت ولی در سوریه معلوم نیست که گروه‌های مخالف میانه‌رو و یا تقویت این گروه‌ها بتواند خلافت اسلامی را بر جای خود بنشاند و یا گروه‌های متشتت و سازمان‌نیافته مخالف رژیم اسد بتوانند دولتی تشکیل دهند که مسئولیت‌پذیر باشد و به قوانین بین‌المللی ارج نهد. اضافه بر این کم نیستند شمار گروه‌های افراطی مخالف اسد در سوریه که می‌توانند با شکست گروه خلافت اسلامی، جای آن را پر کنند.
گروه خلافت اسلامی در سوریه دو دشمن عمده دارد، یکی گروه‌های به اصطلاح میانه‌رو و دیگری رژیم بشار اسد. در حالیکه در دولت آمریکا هیچکس علاقه‌ای به بقای رژیم اسد ندارد، در عین حال ارزیابی سیاست اوباما در قبال دمشق نشان می‌دهد که او مایل به اقدام جدی برای واژگونی این رژیم نیست زیرا تحقق این کار خلا قدرتی را در سوریه ایجاد خواهد کرد که گروه خلافت اسلامی ممکن است آن را پر کند.
به گزارش روزنامه گاردین بریتانیا (۷ سپتامبر ۲۰۱۴)، دولت اوباما در آستانه سفر جان کری به خاورمیانه، به منظو رجلب همکاری کشورهای عربی علیه گروه خلافت اسلامی، اعلام کرده است که عملیات تهاجمی ارتش آمریکا علیه این گروه در سوریه به منزله حمایت ضمنی از رژیم اسد نخواهد بود و با هدف تقویت موضع «ارتش آزاد سوریه» انجام خواهد گرفت که از کمک‌های آموزشی و تسلیحاتی آمریکا بهره‌مند است.
با این حال اوباما تصریح کرده است که ارحجیت دولت او در سوریه مقابله با خلافت اسلامی خواهد بود نه با رژیم اسد. اوباما نمی‌خواهد که یگان‌های هوایی آمریکا نقش نیروی هوایی سوریه را بازی کنند ولی مایل است که با حمایت از گروه‌های میانه‌رو مخالف اسد، راه را برای برقراری یک حکومت سکولار و با ثباتِ پایبندبه منافع آمریکا در منطقه، هموار کند.
مجوز قانونی
نکته دیگری که اوباما به آن توجه دارد مجوز قانونی برای دخالت در امور سوریه است. بمباران مواضع داعش در عراق و کمک نظامی به پیشمرگه‌های کرد و یگان‌های عراقی با در خواست بغداد و اربیل صورت گرفت و از نظر قوانین بین‌الملل نیازی به مجوز از شورای امنیت ندارد. برای دخالت در سوریه چنین مجوزی صادر نشده و مسکو آشکارا گفته است که با استفاده از حق وتوی خود هر گونه تلاش را برای صدور مجوز از سوی شورای امنیت ناکام خواهد کرد.
البته در موارد نادری، برخی از کشور‌ها، بدون مجوز شورای امنیت، به دخالت‌های نظامی بشردوستانه به منظور نیاز مبرم به حفظ افراد غیر نظامی دست زده‌اند ولی این کار تاکنون در مورد سوریه مصداق پیدا نکرده است؛ گو اینکه از زمان شروع جنگ داخلی سوریه در مارس ۲۰۱۱، تاکنون سه میلیون نفر از این کشور گریخته‌اند و شش و نیم میلیون نفر نیز در داخل سوریه جابجا شده‌اند و شمار کشته‌شدگان از ۱۹۰ هزار نفر تجاوز کرده است.
پی‌ریزی ائتلاف
در هر صورت، از نظر دولت اوباما مجوز قانونی برای دخالت در سوریه وجود ندارد و به نظر نمی‌رسد که چنین مجوزی از سوی شورای امنیت صادر شود. ولی نتایج فاجعه‌بار بحران سوریه و اقدامات تروریستی و کشتار غیر نظامیان توسط گروه خلافت اسلامی در عراق، توام با تهدید بالقوه این گروه برای برخی از کشورهای غربی و منطقه خاورمیانه، امید به تشکیل یک ائتلاف بین‌المللی را برای مقابله با آن را بیشتر کرده است. رایزنی نمایندگان کشورهای آمریکا، بریتانیا، کانادا، فرانسه، آلمان، دانمارک، استرالیا، ایتالیا، لهستان، و ترکیه در نشست اخیر ناتو در ولزِ بریتانیا و اظهارات اخیر نبیل العربی، دبیر کل اتحادیه عرب، و همچنین سفر جان کری به خاورمیانه در هفته جاری، می‌رود که تشکیل این ائتلاف را که کار ساده‌ای نخواهد بود، پی‌ریزی کند.
نبیل العربی با توصیف گروه خلافت اسلامی به عنوان «یک گروه سرطانی و تروریستی» از کشورهای عضو اتحادیه خواسته است که با «اتخاذ یک تصمیم روشن و قطعی برای مقابله گسترده» با خلافت اسلامی بپا خیزند زیرا این گروه نه تنها حاکمیت کشور‌ها، که وجود آنها را به چالش کشیده است.
به عقیده دنیس راس، دیپلمات با سابقه آمریکایی و دستیار ویژه اوباما بین سال‌های ۲۰۱۱-۲۰۰۹، پس زدن گروه خلافت اسلامی و نه مهار آن باید از اهداف واشینگتن باشد و باراک اوباما نمی‌تواند از حمله به مواضع گروه خلافت اسلامی در سوریه پرهیز کند. این گروه نه تنها برای آمریکا که برای همه کشورهای منطقه تهدید محسوب می‌شود و شکست آن صرفاً با اقدامات نظامی حاصل نمی‌شود. همانگونه که اوباما تاکید کرد همکاری کشورهای سنی برای شکست این گروه از ملزومات است. اضافه بر این طوایف سنی کشورهای سوریه و اردن، همانند طوایف عراق که در سال ۲۰۰۷ در کنار یگان‌های آمریکایی علیه القاعده برخاستند، باید وارد میدان شوند و کمک‌های مالی و نظامی به آنها ارزانی گردد. علاوه براین لازم است مهم‌ترین کشورهای سنی منطقه، از جمله عربستان سعودی، امارات و ترکیه نقش ویژه‌ای را در این مبارزه به عهده گیرند.
استراتژی
به رغم خوش‌بینی‌هایی که برای تشکیل یک ائتلاف برای مبارزه با گروه خلافت اسلامی وجود دارد، به باور دنیس راس بسیج اعضا ائتلاف و میزان همکاری آنها با استراتژی آمریکا و میزان اقدامات عملی و نظامی واشینگتن ارتباط نزدیکی دارد. اطمینان این کشور‌ها از حملات هوایی علیه مواضع داعش در سوریه و تداوم کمک‌های تسلیحاتی و آموزشی به گروه‌هایی که با گروه خلافت اسلامی و رژیم اسد مبارزه می‌کنند، می‌تواند همکاری جدی کشورهای سنی منطقه و اروپایی را به دنبال داشته باشد، گو اینکه بعید است که حملات نظامی آمریکا علیه داعش در سوریه بدون هیچگونه اقدامی علیه رژیم اسد، به جلب همکاری کشورهای سنی منجر شود.
جلب همکاری جمهوری اسلامی در سوریه نیز خالی از اشکال نخواهد بود. در حالیکه ایران و آمریکا در عراق منافع مشترکی دارند و آیت‌الله خامنه‌ای بر همکاری با آمریکا علیه داعش صحه گذاشته است، جلب همکاری جمهوری اسلامی در سوریه در صورتی هدف واشینگتن سرنگونی رژیم اسد باشد، بسیار دشوار خواهد بود گو اینکه از نظر اوباما سقوط این رژیم اولویت ندارد.
با توجه به این پیچیدگی‌ها، سفر هفته جاری جان کری به خاورمیانه و گفت‌و‌گوی او با سران کشورهای عربی از اهمیت خاصی بر خوردار است. در این میان قرار است باراک اوباما روز سه‌شنبه، ۱۸ شهریور، با رهبران کنگره که پس از تعطیلات یک ماهه تابستانی به محل کار خود برگشته‌اند، درباره تهدید گروه خلافت اسلامی به گفت‌و‌گو بنشیند و روز بعد در یک سخنرانی عمومی استراتژی خود را با مردم آمریکا در میان بگذارد.
اوباما گفته است که می‌خواهد مردم آمریکا ماهیت تهدید گروه خلافت اسلامی و نحوه برخورد واشینگتن با آن را درک کنند و مطمئن شوند که آمریکا می‌تواند از عهده آن برآید.
شکست گروه خلافت اسلامی فقط به یک استراتژی جامع با اهداف روشن و پیش‌بینی ابزارهای رسیدن به آنها نیاز دارد ولی این اهداف محقق نخواهند شد مگر اینکه، به باور دنیس راس، کنش آمریکا در سوریه معتبر و مورد قبول کشورهای سنی منطقه و هم‌پیمانان اروپایی آن باشد و واشینگتن از دو پهلو گویی در مورد اهداف و ابزارهای رسیدن به آنها پرهیز کند.
.............................................................................................................................
نظر نویسنده بازتاب دیدگاه رادیو فردا نیست.
