در متن بحران اقتصادی و هم‌زمان با تلاش دولت اعتدال‌گرا برای بهره جستن از مناسبات و وضع بین‌المللی در دوران پسابرجام، ناگهان سپاه پاسداران رزمایش موشکی برگزار، و آن‌را برجسته‌سازی و رسانه‌ای می‌کند. در پی آن، رهبر جمهوری اسلامی در سالی که خود آن‌را با موضوع «اقتصاد مقاومتی» گره زده، از لزوم تکیه بر توان موشکی و ارتقای آن برای تحقق امنیت می‌گوید. آیا موشک‌های سپاه موجب تأمین امنیت ملی ایران می‌شوند؟
نظارت بر عملکرد نظامی ـ امنیتی سپاه
سپاه پاسداران را با اطمینان می‌توان «دولت پنهان و سایه» در ایران توصیف کرد. رهبر جمهوری اسلامی، فرمانده کل سپاه پاسداران، را برمی‌گزیند؛ و هیچ نظارتی بر عملکرد سپاه جز از کانال بیت رهبری وجود ندارد.
نباید از یاد برد که رأس هرم نظام سیاسی در جمهوری اسلامی نیز خود از قید هر نظارتی آزاد است و حاضر به پاسخگویی حتی غیرمستقیم به مجلس خبرگان و پذیرش نظارت آن نیز نیست.
اکبر هاشمی رفسنجانی، رییس مجمع تشخیص مصلحت نظام در مصاحبه‌ای، تصریح کرده است: «مجلس خبرگان از مسئولان برای پاسخگویی دعوت کرد. در ابتدا از هرکسی که دعوت می‌کردیم، خوشحال می‌شد و تشکر می‌کرد و می‌گفت: من آماده می‌شوم، می‌آیم و گزارش می‌دهم. بعد از چند روز می‌دیدیم که می‌گوید نمی‌آیم. متوجه شدیم که این قبول دعوت و سپس رد آن، یک مسئله عادی نیست. هیچ‌یک از مسئولان مورد نظر، حتی رییس شورای سیاست‌گذاری ائمه جمعه که آسان‌ترینش بود نیامد. علت را که از وی جویا شدیم، گفت: "دفتر رهبری گفته است نروید!" تعجب کردم و از خود آقا پرسیدم؛ ایشان تایید کرد.»
با چنین گزارشی، قابل حدس است که فرماندهان ارشد سپاه جز به رهبر جمهوری اسلامی، به پرسش و نقد کسی پاسخ نگویند و گزارش ندهند.
در وجه حقوقی، مطابق اساسنامه سپاه پاسداران، این نهاد «تحت فرماندهی عالی مقام رهبری» است و از نظر سیاسی و عقیدتی، «تابع ولایت فقیه». اصل ۱۱۰ قانون اساسی نیز عزل و نصب و قبول استعفای فرمانده کل سپاه پاسداران را از اختیارات رهبر جمهوری اسلامی می‌داند.
این‌چنین، و با وجود برگزاری انتخابات فیلترشده با نظارت استصوابی شورای نگهبان، و تمامی محدودیت‌ها و نواقص انتخابات در ایران و فاصله آن با استانداردهای انتخابات آزاد، سالم و عادلانه، باز هم نمایندگان مجلس و رییس جمهور امکان و اختیار پرسش‌گری موثر از عملکرد سپاه پاسداران و نظارت بر آن را دارا نیستند. وضع آزادی و امنیت مطبوعات و کنش نقادانه و مستقل رسانه‌ها در ایران نیز به‌قدر لازم مشهور است.
مقوله «مردمی بودن» شخص اول نظام و گزینش دموکراتیک وی را نیز بسیار بعید است هیچ ناظر منصف و آگاهی باور کند.
این‌گونه و در عمل، جامعه نظارتی بر عملکرد نظامی ـ امنیتی سپاه پاسداران و نیز اقدامات و پروژه‌های موشکی‌اش ندارد.
سپاه و نهادهای همتا در نظام‌های دموکراتیک
دفاع تمام قد و توجیه اقدامات و پروژه‌های نظامی و موشکی سپاه و مقایسه آن با اقدامات مشابه در کشورهای توسعه‌یافته و برخوردار از نظام‌های دموکراتیک، نوعی بازی با واقعیت است.
در نظام‌های دموکراتیک (اعم از ریاستی و پارلمانی) حوزه نظامی ـ امنیتی، و وزارتخانه‌های دفاع زیرمجموعه منتخبان ملت است؛ چه رییس جمهور منتخب آرای مردم و چه نخست وزیر برآمده از رأی پارلمان، افزون بر اختیارات قانونی، مکلف به پاسخگویی هستند. در هر دو حالت، و در عمل، نظارتی دموکراتیک ـ مستقیم و غیرمستقیم ـ بر فعالیت‌های نظامی وجود دارد؛ نظارتی مبتنی بر اعتماد جامعه به حکومت و منتخبان خود، که از درون انتخابات آزاد، سالم و عادلانه بر مسند قدرت نشسته‌اند.
به دیگر سخن، کارگزاران دو قوه مجریه و مقننه به پشتوانه‌ی اعتبار آرای اکثریت، وظیفه مهم نظارت بر عملکرد وزارت دفاع را نیز عهده‌دار می‌شوند، و از منظر «منافع ملی» خود، خروجی و اقدامات نظامی را تنظیم و نقد می‌کنند.
چنین وضعی در ایران وجود ندارد. بدیهی است با کارنامه رهبر جمهوری اسلامی و سپاه در ماجراجویی هسته‌ای و دخالت در سوریه و فعالیت‌های سپاه قدس و سرکوب معترضان و مخالفان سیاسی در داخل کشور و موارد مشابه، اعطای چک سفید از سوی جامعه مدنی و اعتماد و اطمینان تمام و کمال به هسته اصلی قدرت، فاقد توجیه لازم و منتفی است.
در سطحی فراتر، حتی دولت اعتدال‌گرا نیز منتقد برخی اقدامات تحریک‌آمیز و فاقد منطق سپاه است.
وقتی دولت اعتدال‌گرا هم منتقد می‌شود
چند روز پیش بود که حسام‌الدین آشنا، مشاور رییس جمهور، از رسانه‌ای شدن رزمایش موشکی سپاه انتقاد کرد. مشاور روحانی با اشاره به مصاحبه امیرعلی حاجی‌زاده، فرمانده نیروی هوافضای سپاه پاسداران، که گفته بود: «رسانه‌ای نشدن رزمایش‌های سپاه در دو سال گذشته، قدری آمریکایی‌ها را پر رو کرده»، سه پرسش زیر را مطرح کرد:
نخست؛ آیا فرماندهان نظامی از مصاحبه‌های این‌چنینی منع نشده‌اند؟
دیگر؛ آیا فرماندهان نظامی براساس احساس‌شان اقدام می‌کنند یا براساس فرامین صادر شده؟
آخر؛ آیا رسانه‌ای نشدن رزمایش‌های موشکی یک اشتباه بوده یا یک مصوبه ابلاغ شده؟
بدیهی است که پرسش‌های مشاور رییس‌جمهور اعتدال‌گرا بی‌پاسخ مانده؛ چنان‌که انتقادهای پیشین روحانی نیز دستآورد محسوسی برای وی دربر نداشته است؛ ازجمله این سخن مشهور رییس جمهور در پاییز سال ۱۳۹۳ که گفت: «اگر اطلاعات، تفنگ، پول، سرمایه، سایت، روزنامه و خبرگزاری را یکجا جمع کنیم ابوذر و سلمان هم فاسد می‌شوند.»
روحانی تابستان سال گذشته ـ و در متن تحقق برجام ـ نیز تاکید کرد که «نباید فکر کنیم پس از حصول توافق می‌‌توانیم هرطور که بخواهیم حرف بزنیم و عمل کنیم و دیگران در برابر این تغییر رفتار ما واکنشی نخواهند داشت.»
سخنانی که خیلی زود با واکنش تند فرمانده کل سپاه پاسداران مواجه شد؛ عزیز جعفری ضمن اشاره به سخنان روحانی، گفت: «این یعنی آغاز فرسایش استقلال و عزت نظام اسلامی و انقلابی ایران.»
او تاکید کرد که سپاه «هرگز اجازه رشد و پیاده‌سازی تفکری» را در ایران نخواهد داد که به تعبیر وی: «می‌‌خواهد روزنه‌های جدیدی را برای نفوذ بیگانگان در کشور بگشاید.»
در واکنشی جدید به رزمایش موشکی سپاه، عباس عراقچی، معاون وزیر امور خارجه در نقدی غیرمستقیم، گفته است: «منافع ملی کشور اقتضا می‌کند که ما فضایی آرام و اعتمادساز را برای شرکت‌هایی که قصد سرمایه‌گذاری در ایران دارند آماده کنیم.»
موشک مساوی با امنیت ملی نیست
هرچند مفهوم امنیت ملی با حفظ استقلال و تمامیت ارضی گره خورده، اما هم‌زمان به معنای شرایط و لوازمی است که کشوری را از ناامنی و تهدیدهای گوناگون سیاسی و امنیتی و اقتصادی و اجتماعی مصون دارد.
امنیت سخت‌افزاری و متکی بر نیروی نظامی و توان دفاعی اگرچه وجوهی از امنیت را بازتاب می‌دهد، اما ابعاد گوناگون و مولفه‌های رنگارنگ امنیت را تبیین نمی‌کند.
اتکای نظام‌های سیاسی به روندهای دموکراتیک و حقوق بشر و حاکمیت قانون، تکوین و تحقق توسعه انسانی و پایدار و جامعه مدنی گسترده و توانمند، افزایش سطح رفاه و برخورداری از اقتصاد پویا، مسئولیت‌پذیری جهانی و صلح‌طلبی و گفت‌وگوگرایی و آشتی‌جویی بین‌المللی، و کوشش برای همزیستی مسالمت‌آمیز با همسایگان و همکاری‌های منطقه‌ای، برخی از مولفه‌های اساسی در عرصه امنیت ملی محسوب می‌شوند.
آیت‌الله خامنه‌ای و سپاه پاسداران اما به این مولفه‌ها اعتنایی نمی‌کنند. درحالی‌که در دوران پسابرجام، ایران نیازمند آرامش و ثبات و آشتی و همدلی برای خروج از رکود و بحران اقتصادی است، و هرگونه ماجراجویی نظامی می‌تواند پیامدهای منفی متعددی (ازجمله در موضوع سرمایه‌گذاری خارجی) در پی داشته باشد، رهبر جمهوری اسلامی و جریان نظامی ـ امنیتی همسو، بر طبل آزمایش و رزمایش موشک‌های بالستیک و قدرت‌نمایی نظامی در منطقه می‌کوبند.
اگر برای هسته اصلی قدرت در جمهوری اسلامی، نظامی‌گری مرکز ثقل توجه و نقطه اتکا در امنیت نظام است، برای جامعه مدنی ایران مسیر تحقق امنیت ملی از گذار به دموکراسی و نیل به توسعه انسانی و پایدار می‌گذرد.
.....................................................................................................
نظر نویسنده دیدگاه رادیو فردا را بازتاب نمی‌دهد.
