عید پسح؛ پیام آزادی و رهایی

همه ساله همزمان با آنکه مسیحیان جهان یکی از مهم‌ترین آیین‏‌های دینی خود، عید پاک، را برگزار می‌کنند یهودیان نیز عید پِسَح را جشن می‏‌گیرند.

عید پسح یا فسح یکی از سه عید بزرگ و مهم یهودیان، و یادآور آزادی آنان از قید بندگی و بردگی فرعون مصر است. «پِسَح»، از واژه‏ای عبری به معنی عبور و گذر گرفته شده که یادآور عبور رهایی‏‌بخش قوم یهود از رودخانه نیل به رهبری موسی است.

عید پسح توسط یهودیان در نقاط مختلف جهان، به مدت هفت یا هشت روز با آداب و رسوم خاصی جشن گرفته می‏‌شود که همزمانی برگزاری این عید با آغاز بهار، حال و هوای ویژه‏ای بدان ‏بخشیده است. امسال این مناسبت بین ۱۵ تا ۲۳ آوریل جشن گرفته شد.

این عید که فطیر نیز نامیده شده، برای یهودیان دو معنا و مفهوم دارد؛ یک مفهوم آن یادآور بدبختی و رنج است چرا که در دوران بندگی و اسارت در مصر باستان، یهودیان کارگران و بردگانی بودند که حتی زمان کافی برای پختن نان با خمیر ورآمده را نداشتند. بلکه باید نان را با خمیر بدون خمیرمایه و به شکل فطیر می‌‏پختند تا تنها بتوانند شکمی سیر کنند. اما مفهوم دوم یادآور رهایی و خوشبختی است و آنهم اشاره به زمانی دارد که که به یکباره از بند اسارت فرعون رها شدند و فرصت چندانی برای درنگ نداشتند و باید نانی را که به صورت فطیر بر شن‌‏های داغ می‌‏پختند می‌‏خوردند، اما این بار طعم آزادی و حس خوشبختی داشت.

فلسفه این عید را شاید بتوان این گونه تفسیر کرد؛ اینکه چگونه بنی اسرائیل از اوج قدرت و ثروت به حضیض ذلت می‏رسند و به اصطلاح از عرش به فرش می‏افتند. و چرا حضرت یوسف که عزیز مصر بود و قومش به واسطه جایگاه او زندگی مرفهی داشتند، با گذشت حدوداً ۲۱۰ سال به پایین‏ترین رده بردگان تبدیل می‌‏شوند، و یا اینکه چگونه فرعون با وجود ثروت مثال‌زدنی یوسف، قدرت نظامی با پشتوانه نیروهای ماورائی و جادو، سرنگون شد؟

وعده به غربت رفتن گالوت و آزادی قوم یهود، سناریویی بود که در زمان حضرت ابراهیم نوشته و درواقع به ابراهیم وعده داده شده بود و با تولد اسحاق به اجرا درآمد. این داستان در تمام مناسبت‏‌ها یادآوری، تمجید و تکرار می‌‏شود. بازگو کردن این عید نشانه ایمان به خداست. آنجا که در اولین فرمان از ۱۰ فرمان که اساس و شالوده دین یهود است، آمده است: «من خدای خالق تو هستم، تو را از مصر از سرزمین بندگی بیرون آوردم».

از نگاه یهودیان کسی که به این موضوع ایمان داشته باشد، به وحدانیت خدا ایمان دارد؛ اصل اول تورات اشاره به خالق بودن خداست یعنی توحید، و بیرون رفتن از مصر یعنی آزادی. از این رو می‏توان نتیجه گرفت که در دین یهود آزادی با توحید هم ارزش است.

در دنیای باستان فرعون را خدا می‌‏دانستند و به ذهن هیچ بنده‌‏ای نمی‌‏رسید که فرعون با آن قدرت و نظم و شالوده که از طرف نیروهای ماورایی حمایت می‌‏شد سرنگون شود، پس این خواست خداست. آزادی و رهایی بنی اسرائیل هم خواست خداست و هیچ انسانی نمی‌‏تواند مطمئن باشد که هر چه بخواهد می‌‏تواند با اراده خودش انجام دهد. و بنابراین شاید این بهترین تعریف برای این روز و این عید باشد.

همانطور که در ابتدا اشاره شد عید پسح با مراسم و آداب و سنن خاصی برگزار می‌‏شود. از شاخص‌‏ترین کارهایی که برای برگزاری این عید انجام می‌‏شود، می‌‏توان به خانه‌تکانی اشاره کرد که نشانه تمیزی و پاکی است. خانه تکانی قانون و قواعد خاص خودش را دارد، تمامی اجزا و ظروف خانه باید عاری از هرگونه آلودگی باشد.

از دیگر آداب و مراسم این عید، تعریف حکایت و سخن گفتن با فرزندان و نصیحت آنان است. یهودیان افراد جامعه را در چهار دسته یا طیف می‏‌گنجانند: دسته اول، افراد راستگو و عادل هستند. دسته دوم افراد راشا یا ظالم (منکر دین و عدالت..)، دسته سوم افراد ساده‏‌انگار، و چهارمین دسته را می‌‏توان به نوعی افراد بی‌‏تفاوت نامید، چرا که حتی در پی پرسش هم برنمی‌‏آیند. مفهوم همه اینها یعنی آموزش و انتقال فرهنگ و رسوم به فرزندان است. به همین دلیل است که در این عید خانواده‏‌ها تلاش دارند با آموزش آداب و رسوم و بازگو کردن حکایات دینی برای فرزندان، فرهنگ‌‏شان را به نسل نو انتقال دهند.

در بخش خوراک‌‏های مربوط به عید پسح، به جز پخت نان فطیر که با زحمت زیادی آماده می‌‏شود، نوعی حلوا هم از عصاره گیاهان مختلف به رنگ و ظاهر گل تهیه می‌‏کنند که یادآور و نماد خشت‌های گلی در زمان حضور قود یهود در مصر است.

یکی دیگر از مراسم ویژه این عید نوشیدن چهار جام شراب است که اشاره به چهار لفظی دارد که خداوند از آنها برای آزادی قوم بنی اسرائیل به کار برده است. این چهار جام شراب را باید با تکیه بر بازوی چپ به نماد شاهانه نوشیدن نوشید که سپاسگزاری از خداوند برای این نعمت و این آزادی است.

یهودیان امروزه تلاش می‌‏کنند که تمام ناگواری‏‌ها و تجربه‌های ناخوشایند قوم‌‏شان در روزگار مصر باستان را به شکلی خوشایند بیان کنند، چرا که بر این باورند این رهایی و آزادی نماد برون‏‌رفت از سلطه ستمگران و رسیدن به بزرگی و عزت است. این عید پیام آور وحدت و یکپارچه شدن یک قوم است و می‌‏تواند پیامی برای سایر جهانیان باشد.