اورسلا فن در لاین، رئیس کمیسیون اروپا، در حال پرواز به بلغارستان بود که سامانه «جیپیاس» هواپیمایش در عملیاتی که ظن آن می‌رود روسیه در آن دست داشته است، دچار اختلال شد و خلبانان مجبور شدند برای فرود ایمن به ناوبری پشتیبان و نقشه‌های کاغذی قدیمی تکیه کنند.
این تازه‌ترین بخش از یک تاکتیک رو به رشد و نگران‌کننده در مناطق جنگی مدرن است: ایجاد اختلال در ناوبری جیپیاس.
هنگامی که هواپیمای فن در لاین به فرودگاه پلوودیو نزدیک شد، سیگنال‌های جیپیاس که هواپیما را هدایت می‌کردند ناگهان ناپدید شدند. خلبانان متوجه شدند که تقریباً یک ساعت است از نظر ناوبری ماهواره‌ای، به صورت «کور» پرواز می‌کنند. با وجود این اختلال، آن‌ها به سرعت به سامانه‌های جایگزین روی آوردند و بدون هیچ حادثه‌ای به سلامت فرود آمدند.
به گفتهٔ مقامات بلغارستان، ایجاد اختلال در جیپیاس، که مسکو دست داشتن در آن را انکار می‌کند، و جعل اطلاعات آن قدر رایج شده که مواردی مانند پرواز فن در لاین دیگر به طور ویژه بررسی نمی‌شوند.
اما تودور تاگاروف، وزیر دفاع سابق بلغارستان، مخالف است.
او به سرویس بلغاری رادیو اروپای آزاد/رادیو آزادی گفت: «اگر اختلالی وجود داشته باشد، نمی‌تواند از خارج از کشور آمده باشد».
تاگاروف افزود که در چنین شرایطی، «سرویس‌های امنیتی باید بفهمند چه اتفاقی افتاده است».
به گفتهٔ تحلیلگران هوانوردی، موارد اختلال و جعل جیپیاس در بخش‌های هوانوردی و دریایی، به ویژه در مناطق جنگی مانند اوکراین و دریای سیاه و اروپای شرقی، رو به افزایش است.
آژانس‌های سازمان ملل متحد برای ارتباطات از راه دور، هوانوردی و حمل‌ونقل دریایی در ماه مارس خواستار «حفاظت فوری» از سرویس ماهواره‌ای ناوبری رادیویی (RNSS) شدند که از ناوبری و زمان‌بندی دقیق جهانی پشتیبانی می‌کند.
سیگنال‌ها چگونه مختل می‌شوند؟
سیگنال‌های جیپیاس می‌توانند از طریق پدیده‌های طبیعی مانند طوفان‌های خورشیدی یا در نتیجهٔ خرابی تجهیزات مسدود شوند. اما این موارد معمولاً در هوانوردی تجاری، کوتاه‌مدت و برنامه‌ریزی شده هستند و خطر را برای پروازهای تجاری به حداقل می‌رسانند.
اختلال در جیپیاس شامل پخش سیگنال‌های رادیویی در فرکانس‌های مشابه ماهواره‌های جیپیاس برای غلبه بر سیگنال‌های ناوبری قانونی و مسدود کردن آن‌ها است.
اصول کار به این صورت است: ماهواره‌های جیپیاس سیگنال‌های رادیویی ضعیفی را در فرکانس‌های خاص پخش می‌کنند. یک گیرنده، سیگنال‌ها را از حداقل چهار ماهواره دریافت می‌کند و از اطلاعات زمان‌بندی برای محاسبه مختصات استفاده می‌کند.
بنابراین، اختلال چه کاری انجام می‌دهد؟ به عبارت ساده، سیگنال قوی‌تری را در فرکانس‌های مشابه یا نزدیک ارسال می‌کند و عملاً سیگنال‌های ماهواره‌ها را «غرق» می‌کند.
نتیجه این‌که گیرنده نمی‌تواند به ماهواره‌ها متصل شود و سیگنال خود را از دست می‌دهد. در برخی موارد، اگر به جای اختلال، یک سیستم جعل شود، گیرنده ممکن است مختصات نادرستی را نمایش دهد.
اگرچه دستگاه‌های پارازیت‌انداز می‌توانند ارزان و از نظر فنی ساده باشند، اما معمولاً فقط در فواصل کوتاه کار می‌کنند؛ چند صد متر برای پارازیت‌اندازهای کوچک یا چندین کیلومتر برای سیستم‌های نظامی قدرتمندتر.
پارازیت‌اندازهایی که در حادثهٔ پرواز فن در لاین دخیل بودند، هزاران کیلومتر دورتر در روسیه قرار نداشتند، بلکه نزدیک حریم هوایی اروپا بودند. در واقع، کارشناسانی که با رادیو اروپای آزاد/ رادیو آزادی صحبت کردند، گفتند که منبع سیگنال مزاحم، در نزدیکی فرودگاه قرار داشته است.
جعل جیپیاس کمی متفاوت است: این روشی برای نشان دادن هواپیما در جایی است که در عالم واقع آنجا نیست. این کار از طریق ایجاد یک کپی از سیگنال هواپیما و سپس ارسال آن به گونه‌ای صورت می‌گیرد که به نظر برسد هواپیما در جای دیگری است.
جعل سیگنال فقط می‌تواند عمداً از طریق دستگاه‌های مخصوصی که فرستنده جیپیاس هواپیما را رمزگشایی و کپی می‌کنند، انجام شود.
اگر آسان است، چرا رایج‌تر نیست؟
ایجاد پارازیت در اکثر کشورها غیرقانونی است و تشخیص و مکان‌یابی آن آسان است، بنابراین مرتکبین آن در خطر دستگیری قرار می‌گیرند.
علاوه بر این، از آنجا که از جیپیاس به طور گسترده‌ای استفاده می‌شود، از اتومبیل گرفته تا کشتی و تلفن‌های هوشمند، ایجاد پارازیت باعث اختلال گسترده‌تر و فراتر از هوانوردی می‌شود و آن را به انتخابی پرخطر در خارج از زمینه‌های نظامی یا درگیری تبدیل می‌کند.
با این حال، ایجاد پارازیت نظامی و جعل سیگنال به طور فزاینده‌ای در مناطق جنگی رایج است. این حوادث از زمان حملهٔ تمام عیار روسیه به اوکراین در سال ۲۰۲۲ افزایش یافته است.
گاهی اوقات می‌توان از پارازیت برای اهداف دفاعی استفاده کرد، اما کارشناسان معتقدند که روسیه به طور فزاینده‌ای کشورهای اروپایی را از این طریق هدف قرار می‌دهد تا در آنجا سردرگمی و ترس بوجود آورد.
پس از حادثهٔ پرواز فن در لاین، کمیسیون اروپا مستقیماً روسیه را مقصر دانست و تحریم‌هایی را علیه چندین شرکت مرتبط با اختلالات سیگنال جیپیاس اعلام کرد. همچنین اعلام کرد که در حال تدوین یک طرح ویژهٔ هوانوردی برای جلوگیری از پارازیت‌اندازی در آینده است.
