دیوان محاسبات کشور برآورد کرده که کسری بودجه عمومی دولت در سال ۱۴۰۰ حدود ۱۹۵ تریلیون تومان و مرکز پژوهش‌های مجلس برآورد کرده که کسری بودجه ۳۲۰ تریلیون تومان خواهد بود. البته هر دو گزارش، چنانچه در خود گزارش‌ها اشاره شده، بسیار خوشبینانه تنظیم شده است.
طی هفته‌های گذشته لایحه بودجه ارسالی دولت به مجلس شگفتی همه را برانگیخته است.
در حالی که اقتصاد کشور به شدت از مدیریت ناکارآمد، فساد گسترده، تحریم و شیوع کرونا صدمه دیده، دولت پیش‌بینی کرده که درآمدهایش در سال آینده ۴۷ درصد افزایش خواهد یافت و حتی صادرات روزانه ۲.۳ میلیون بشکه نفت را در در نظر گرفته که بیش از ۷ برابر صادرات کنونی نفت ایران است.
این در حالی است که کسری بودجه سال گذشته خورشیدی ایران بنابر برآورد مرکز پژوهش‌های مجلس ۱۷۵ تریلیون تومان شده است. بودجه عمومی دولت پارسال ۴۸۸ تریلیون تومان بود. بدین ترتیب ۳۶ درصد بودجه محقق نشده است.
برای سال جاری بودجه عمومی دولت ۵۷۰ تریلیون تومان است، اما آمارهای رسمی نشان می‌دهد که یک سوم بودجه هشت‌ماهه (فروردین تا آبان)، با استقراض تأمین شده است.
مهم‌ترین عامل عدم تحقق بودجه، یکی به غیرواقعی بودن رقم صادرات نفت در بودجه بر می‌گردد و دیگری عدم تحقق فروش دارایی‌ها و شرکت‌های دولتی.
صادرات نفت
در بودجه سال جاری خورشیدی درآمد ۵۷ تریلیون تومانی از محل صادرات نفت، میعانات گازی و گاز گنجانده شده، اما بنابر محاسبه خزانه‌داری کل کشور، در هشت ماه ابتدایی سال تنها ۶.۷ تریلیون تومان درآمد از این محل کسب شده است.
دولت برای سال جاری صادرات روزانه ۱ میلیون بشکه نفت با قیمت ۵۰ دلار را پیش‌بینی کرده، اما آمارهای سازمان‌های بین‌المللی و شرکت‌های ردیابی نفتکش‌ها نشان می‌دهد که به طور متوسط روزانه کمتر از ۳۰۰ هزار بشکه نفت صادر شده و قیمت نفت ایران نیز به زحمت به ۴۰ دلار می‌رسد.
از طرفی بخشی از نفت ایران برای تسویه بدهی شرکت ملی نفت جمهوری اسلامی به شرکت‌های ساینوپک و سی‌ان‌پی‌سی چین از بابت توسعه میادین یادآوران و آزادگان تحویل می‌شود و بخشی نیز به سوریه می‌رود که معلوم نیست آیا پولی به ایران می‌دهد یا نه. بخش دیگری از نفت ایران نیز در بازارهای سیاه فروخته می‌شود و بی‌تردید بدون تخفیف چشمگیر این کار عملی نیست.
به همین خاطر در هشت ماه ابتدایی سال جاری تنها ۱۸ درصد از اهداف بودجه صادرات نفت برای همین هشت ماه تحقق یافته است.
اکنون دولت پیش‌بینی کرده در سال ۱۴۰۰ صادرات ۲.۳ میلیون بشکه نفت، از بشکه‌ای ۴۰ دلار داشته باشد و درآمد ۱۹۹ تریلیون تومانی از صادرات نفت، میعانات گازی و گاز را در بودجه پیش‌بینی کرده که ۳.۵ برابر سال جاری است.
حتی اگر تحریم‌های آمریکا تا ابتدای سال آینده خورشیدی لغو شود، بسیار بعید است که ایران بتواند تا یک سال صادرات نفت خود را احیا کند.
نیمه سال ۲۰۱۵ که ایران و شش قدرت جهانی به توافق هسته‌ای دست یافتند و این توافق از ابتدای ۲۰۱۶ اجرا شد، ۹ ماه طول کشید که صادرات نفت ایران احیا شود. نکته مهم اینکه در تحریم های قبلی، صادرات نفت و میعانات گازی ایران به ۱.۵ میلیون بشکه در روز کاهش یافته بود و سپتامبر ۲۰۱۶ به ۲.۵ میلیون بشکه افزایش یافت، اما اکنون به ۳۰۰ هزار بشکه سقوط کرده و احیای آن به ۲.۵ میلیون بشکه در روز نیاز به زمان بیشتری خواهد داشت.
فروش دارایی‌های دولتی
همچنین دولت در بودجه سال جاری فروش ۴۹ تریلیون و ۵۴۶ میلیارد تومان دارایی و شرکت‌های دولتی را گنجانده بود که بنابر ارزیابی خزانه‌داری کل کشور، تنها کمی بیش از یک درصد آن (۶۱۷ میلیارد تومان) محقق شده است.
دولت برای سال آینده نیز دوباره فروش ۲۵ تریلیون تومان دارایی و شرکت‌های دولتی را در نظر گرفته و بسیار بعید است که این هدف تحقق یابد.
طی سال ۹۸ نیز کمتر از نیم تریلیون تومان درآمد بودجه از محل فروش اموال منقول و غیرمنقول دولتی محقق شده بود و سال‌های قبل آن نیز وضعیت مشابهی وجود داشت و معلوم نیست امید دولت برای فروش دارایی‌ها و شرکت‌هایش از کجا سرچشمه می‌گیرد.
کسری بودجه سال ۱۴۰۰
چنانچه اشاره شد، مرکز پژوهش‌های مجلس می‌گوید کسری بودجه سال آینده ایران ۳۲۰ تریلیون تومان، معادل ۳۸ درصد از کل بودجه و دیوان محاسبات این رقم را ۱۹۵ تریلیون تومان، معادل ۲۳ درصد از بودجه پیش‌بینی کرده است.
اختلاف رقم‌ها تنها به این نکته ساده برمی‌گردد که مرکز پژوهش‌های مجلس با فرض اینکه روزانه ایران بتواند ۸۰۰ هزار بشکه نفت بفروشد، تنظیم شده و دیوان محاسبات فرض کرده که صادرات نفت کشور ۱.۵ میلیون بشکه در روز باشد.
همچنین دولت پیش‌بینی کرده ۷۰ تریلیون تومان از رقمی که برای صادرات نفت (۱۹۹ تریلیون تومان) در نظر گرفته، با فروش اوراق قرضه نفتی به مردم تأمین شود.
دیوان محاسبات فرض کرده که این گزینه بتواند عملی شود، اما مرکز پژوهش‌های مجلس می‌گوید چنین چشم‌داشتی نمی‌توان داشت، چرا که مجلس قبلاً مخالفت خود با پیش‌فروش نفت به مردم را اعلام کرده است.
بدین ترتیب، اگر تحریم‌ها علیه ایران لغو نشود و صادرات نفت ایران در سطح کنونی ۳۰۰ هزار بشکه در روز باقی بماند، حتی کسری بودجه بسیار بالاتر از ۳۲۰ تریلیون تومانی خواهد بود که مرکز پژوهش‌های مجلس پیش‌بینی کرده و عملاً نصف بودجه غیرقابل تحقق خواهد بود.
