سه کشور اروپایی شریک برجام روز سه‌شنبه، ۲۴ دی‌ماه، خبر دادند که مکانیسم حل اختلاف را علیه تهران فعال می‌کنند، مکانیسمی که می‌تواند در نهایت باعث اعمال دوباره تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران بشود.
بریتانیا، فرانسه و آلمان در بیانیه‌ای با اشاره به عدول مرحله به مرحله ایران از تعهدات برجامی خود نوشتند که «به دلیل اقدام‌های ایران چاره‌ای نمانده» جز این که مکانیسم حل اختلاف را فعال کنیم.
این سه کشور در بیانیه مشترک خود گفتند: «ما این استدلال را که ایران حق دارد از تعهدات برجامی خود بکاهد، قبول نمی‌کنیم.»
آنها افزودند که «به جای بازگشت از این مسیر، ایران تصمیم گرفته است که اجرای تعهداتش را هرچه بیشتر کاهش دهد.»
به گزارش خبرگزاری فرانسه، این سه کشور در ادامه نوشتند که بار دیگر بر تعهد خود به توافق اتمی با ایران تأکید می‌کنند و این که به فشار حداکثری آمریکا علیه ایران نخواهند پیوست.
این نکته‌ای است که سخنگوی جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، نیز در گفت‌وگو با رادیوفردا بر آن تاکید کرده و گفت که اتحادیه اروپا خود را هم‌چنان به برجام متعهد می‌داند و از هر گونه تلاش برای بازگشت ایران به آن حمایت خواهد کرد.
جوزپ بورل نیز خود در واکنش به بیانیه سه کشور اروپایی گفت که «اکنون نجات برجام «از همیشه مهم‌تر شده است.»
بریتانیا، فرانسه و آلمان در ادامه بیانیه روز سه‌شنبه خود در مورد راه‌اندازی مکانیسم حل اختلاف نوشته‌اند: «ما این کار را با حسن نیت انجام می‌دهیم، با هدف اصلی حفظ برجام و با امید صمیمانه برای یافتن راهی برای رفع بن‌بست از طریق گفت‌وگوی دیپلماتیک سازنده.»
آنها ادامه داده‌اند که «امید ما این است که ایران به طور کامل به تعهدات خود تحت برجام بازگردد.»
این بیانیه حدود ده روز پس از «گام نهایی» ایران در عدول از مسئولیت‌های برجامی خود منتشر شده است.
بر اساس بند ۳۷ برجام، سازوکار حل اختلاف، به طور خودکار می‌تواند در نهایت تمام تحریم‌های بین‌المللی گذشته ایران را بار دیگر فعال کند.
بر اساس این بند، اگر هر یک از سه کشور اروپایی امضاکننده توافق اتمی (بریتانیا، آلمان و فرانسه) به این نتیجه برسند که ایران توافق را نقض کرده می‌توانند روند بررسی اختلاف را به جریان بیندازند که ظرف مدتی کمتر از ۶۵ روز این مسئله به شورای امنیت ارجاع داده خواهد شد و این نهاد ممکن است از سرگیری سریع تحریم‌ها علیه ایران را تصویب کند.
بیانیه کشورهای اروپایی ساعاتی پس از آن منتشر شد که خبرگزاری رویترز در گزارشی گفت که بریتانیا و آلمان و فرانسه قرار است روز سه‌شنبه رسما به اتحادیه اروپا اطلاع دهند که در واکنش به «نقض تازه» برجام توسط جمهوری اسلامی قصد دارند این مکانیسم را فعال کنند.
منابع دیپلماتیک رویترز هدف از این اقدام اروپا را «تلاش برای نجات برجام از راه بررسی اقداماتی که لازم است ایران برای بازگشت انجام دهد» توصیف کرده بودند.
جمهوری اسلامی ایران روز یکشنبه، ۱۵ دی‌ماه، «گام پنجم و نهایی» کاهش تعهدات برجامی‌اش را اعلام کرد و توضیح داد که در گام پنجم «آخرین مورد کلیدی از محدودیت‌های عملیاتی خود در برجام، یعنی محدودیت در تعداد سانتریفیوژها را کنار می‌گذارد».
ایران از ۱۸ اردیبهشت سال جاری، در سالگرد خروج آمریکا از برجام، رسما کاهش «برخی» تعهداتش در «چارچوب این توافق» را در قالب چند «گام» اعلام کرده بود.
در واکنش به این اقدام پنجم، رویترز در همان زمان به نقل از یک دیپلمات اروپایی نوشت که هنوز تصمیمی برای واکنش به گام پنجم گرفته نشده، ولی «به طور فزاینده‌ای» این احتمال وجود دارد که «مکانیسم حل اختلاف» به اجرا گذاشته شود.
متعاقب این اظهار نظر، وزیران خارجه اتحادیه اروپا روز جمعه، ۲۰ دی، نشستی اضطراری در رابطه با پایان دادن به تعهدات عملیاتی ایران برگزار کردند.
رویترز در گزارش خود به نقل از دو دیپلمات گفته بود که در عین فعال شدن مکانیسم حل اختلاف، قرار نیست «تحریم‌های ایران بازگردد».
اروپایی‌ها از مهرماه سال جاری تاکنون چند بار به ایران هشدار داده‌اند که اگر گام دیگری بردارد که «چشمگیر» باشد «مجبور» به خروج از توافق اتمی خواهند شد.
در مقابل وزیر خارجه ایران با تاکید بر این که «بعید است اروپا از برجام خارج شود» چند بار گفته است که اگر اروپایی‌ها «اقدام عملی برای ایفای تعهدات خودشان» انجام دهند، ایران نیز اقداماتش را به عقب برمی‌گرداند.
نخست‌وزیر بریتانیا: برجام با توافق‌نامه ترامپ جایگزین شود
پیشتر در همین روز بوریس جانسون، نخست‌وزیر انگلیس، از رئیس جمهور آمریکا دونالد ترامپ خواسته بود تا توافق هسته‌ای ایران را با یک توافق جدید مورد تأیید خود ترامپ جایگزین کند.
به گزارش خبرگزاری رویترز، آقای جانسون دربارهٔ توافق موسوم به برجام گفت: «اگر قرار است آن را کنار بگذاریم، پس بیایید آن را جایگزین کنیم و بگذارید آن را با توافق ترامپ جایگزین کنیم.»
نخست وزیر بریتانیا با ذکر این که «این می‌تواند یک راه عالی برای ادامه راه باشد»، گفت: «من یک درگیری نظامی بین ما، ایالات متحده و ایران نمی‌خواهم، بیایید تنش‌ها را کاهش بدهیم.»
دونالد ترامپ همواره برجام را توافقی بسیار «بد» نامیده و خواستار جایگزین شدن آن با یک توافق فراگیرتر با ایران شده است.
