همچون دیگر بخش‌های اقتصادی ایران، شرکت‌های هواپیمایی نیز منتظرند ببیند آیا سرانجام برجام احیا خواهد شد تا آن‌ها نیز بتوانند در سایه رفع برخی تحریم‌های آمریکا به نوسازی ناوگان هوانوردی خود بپردازند یا نه.
در صورت بازگشت آمریکا به برجام و برداشته شدن تحریم‌ها، شرکت‌های هوایی بزرگ دنیا اجازه خواهند یافت به ایران هواپیما بفروشند و ظاهراً با توجه به لفو سفارش‌های بسیاری از خطوط پروازی در جهان به‌خاطر شیوع کرونا این امکان فراهم می‌شود تا ناوگانِ به‌شدت فرسودهٔ هوایی ایران سریع‌تر بهسازی شود.
مقصود اسعدی سامانی، دبیر انجمن شرکت‌های هواپیمایی، گفته است: «نوسازی ناوگان هوانوردی به نتیجهٔ مذاکرات وین و برداشته شدن تحریم‌ها بستگی دارد و همهٔ شرکت‌های هواپیمایی مترصد این هستند که اگر مذاکرات به نتیجه برسد، نسبت به نوسازی ناوگان اقدام کنند.»
دبیر انجمن شرکت‌های هواپیمایی همچنین با اعلام این‌که در حال حاضر ۱۵۰ فروند هواپیما در ایران وجود دارد که به تعمیر و بهسازی نیاز دارند و بعضی از آن‌ها هم باید از رده خارج شوند، اضافه کرده است که «براساس مطالعاتی که دانشگاه تربیت مدرس انجام داده، کشور به ۵۵۰ فروند هواپیما نیاز دارد و البته مطالعات انجام‌شده در دانشگاه امیرکبیر این نیاز را ۳۶۰ فروند اعلام کرده است که امیدواریم در هر صورت مذاکرات وین به نتیجه برسد و شرکت‌های هواپیمایی بتوانند نسبت به نوسازی ناوگان‌شان اقدام کنند».
اشتباه در انتخاب نوع هواپیما برای خرید
در تاریخ ۲۲ دی ۱۳۹۵ اولین ایرباس طبق قرار داد با ایران‌ایر به این شرکت تحویل داده شد. این ایرباس ۳۲۱ همچنان جزو جوان‌ترین ایرباس‌های ایران است و بخشی از سفرهای منطقه تا اروپایی ایران‌ایر را انجام می‌دهد.
ایران در حالت عادی بسیار به این نوع هواپیما نیاز دارد چرا که می تواند از پروازهای داخلی تا پروازهای خارجی تا اروپا را پوشش دهد، اما نکتهٔ مهم این است که اگر در پروازهای اروپایی به این نوع هواپیما سوخت داده نشود، این هواپیما قادر به بازگشت به ایران نیست. از طرفی خرید هواپیمای نو هم در حال حاضر برای خطوط هوایی ایران که در بحران کرونا به سر می‌برند و چندین سال تحریم را از سر گذرانده‌اند، از نظر مالی دشوار است.
در همان سال ۱۳۹۵ که ایران‌ایر قصد خرید هواپیمای نو ایرباس را داشت، شرکت ایرباس به ایران‌ایر پیشنهاد داد که هواپیماهای دست‌دوم با زیر ۱۰ سال عمر پروازی را بهسازی کند و به ایران‌ایر تحویل دهد. این هواپیماها از نوع ۳۴۰ و ۳۳۰ بودند که می‌توانستند مسیرهای دوربرد بالای ۱۲ هزار کیلومتر را طی کنند و با این هواپیماها با یک بار سوخت‌گیری در ایران امکان پرواز به اروپا فراهم بود، اما ایران‌ایر این درخواست را رد کرد و تنها خواستار خرید هواپیمای نو شد. در آن زمان شرکت ایرباس حجم زیادی درخواست داشت، برای همین پاسخ به ایران‌ایر سال‌ها طول می‌کشید و تا زمان خروج آمریکا از برجام ایران‌ایر توانست تنها یک فروند ایرباس ۳۲۱ و دو فروند ایرباس ۳۳۰ نو تحویل بگیرد.
ایران‌ایر از شرکت ای‌تی‌آر که زیرمجموعهٔ ایرباس است نیز تنها ۱۳ هواپیمای منطقه‌ای تحویل گرفت که تنها قابلیت آن را داشتند که مناطق داخلی ایران را پوشش دهند. با پول این هواپیما ایران‌ایر می‌توانست بیش از ۲۰ ایرباس دست‌دوم زیر ۱۰ سال کارکرد با بهسازی خودِ ایرباس بخرد؛ فرصتی که البته از دست این شرکت رفت.
طبق قرارداد ایران‌ایر با ایرباس که بزرگ‌ترین قرارداد خرید صنعت هوایی ایران از آغاز تاکنون است، ۱۰۰ فروند هواپیما شامل ۴۶ فروند هواپیما از خانواده اِی۳۲۰، ۳۸ فروند هواپیما از خانواده اِی۳۳۰، و ۱۶ فروند از خانواده اِی۳۵۰ به ایران‌ایر تحویل داده خواهد شد.
البته در تفاهم‌نامه اولیه ایران‌ایر قرار بود ۱۱۸ فروند هواپیما خریداری کند. در آن زمان ارزش قرارداد ۲۵ میلیارد دلار اعلام شده بود، ولی با کسر ۱۸ فروند در قرارداد نهایی، ارزش قرارداد به ۲۰ میلیارد دلار رسید.
اگر قیمت را در کنار عواملی مانند برد، تعداد صندلی و آشنایی خطوط هوایی ایران با ایرباس قرار دهیم، بهترین گزینه برای خرید در کلاس هواپیماهای پهن‌پیکر در ایران، ایرباس اِی۳۳۰ است.
ایرباس ۳۳۰ قادر به حمل ۳۰۰ مسافر در دو کلاس پروازی است و قیمت ۲۱۱ میلیون یورویی دارد، ضمن این‌که این مدل از نظر برد پروازی ۱۱ هزار کیلومتر برد دارد.
قراردادی که رنگ واقعیت نگرفت
قرارداد بزرگ بعدی با شرکت بوئینگ بود که هیچ‌گاه اجرایی نشد. ایران‌ایر دربارهٔ قرارداد با بوئینگ در زمان عقد قرارداد اعلام کرده بود که «طبق قرار داد، ایران‌ایر خرید ۵۰ فروند هواپیمای بوئینگ مکس ۷۳۷ را انجام خواهد داد. تحویل این مدل از سال ۲۰۲۱ به بعد به ایران آغاز می‌شود. در کنار آن ایران‌ایر ۳۰ فروند هواپیمای بوئینگ ۷۷۷ که ۱۵ فروند آن از خانواده ۳۰۰ آر است خریداری کرده که نخستین فروند آن از آوریل ۲۰۱۸ (اردیبهشت ماه ۱۳۹۷) به ایران تحویل داده خواهد شد».
ایران‌ایر همچنین اضافه کرده بود که «در سال ۲۰۱۸، شش فروند و در سال ۲۰۱۹ نیز شش فروند هواپیمای ۷۷۷ به ایران تحویل داده می‌شود. در سال ۲۰۲۰ نیز سه فروند از این هواپیما به ایران تحویل می‌شود. همچنین ایران‌ایر از جدیدترین مدل ۷۷۷ ایکس هم ۱۵ فروند خریداری کرده که از سال ۲۰۲۱ به ایران تحویل داده خواهند شد».
حالا اما با مشکل پیش‌آمده برای بوئینگ ۷۳۷ مکس بعید است حتی در صورت رفع مشکل تحریم‌های آمریکا ایران‌ایر تمایلی به دریافت این مدل داشته باشد و با توجه به بحران کرونا اگر آمریکا به برجام هم بازگردد، ایران‌ایر احتمالاً سهم خرید بوئینگ ۷۷۷ را بسیار کاهش خواهد داد.
شرکت‌های هوایی دیگر ایرانی هم قراردادهای مشابهی را با بوئینگ و ایرباس دارند و باید دید این شرکت‌ها چه روندی را در پیش خواهند گرفت. آیا این شرکت‌ها به دنبال خرید ایرباس و بوئینگ‌های نو می‌روند یا به سراغ بخش‌های بهسازی این شرکت‌ها تمایل پیدا خواهند کرد و ایرباس‌ها و بوئینگ‌هایی را خواهند خرید که توسط این شرکت‌ها بهسازی می‌شوند.
هم‌اکنون بسیاری از هواپیماها خطوط هوایی جهان با کارکرد زیر ۱۰ سال زمین‌گیر شده اند و بازاری جدید ایجاد شده است که با قیمت کمتر و با بهسازی و نوسازی، می‌توان از شرکت‌های سازنده مثل ایرباس هواپیمای استاندارد خرید.
