سازمان زندان‌های اسرائیل در روزهای ۱۹ و ۲۰ مهر، فهرستی شامل ۱۹۵۰ زندانی امنیتی فلسطینی را در زندان‌های این کشور آماده کرد تا اگر گروه افراطی حماس بر اساس مرحله نخست از طرح صلح دونالد ترامپ برای پایان دادن به جنگ غزه ۴۸ گروگان زنده و جان‌باخته اسرائیلی را به این کشور تحویل داد، این زندانیان را آزاد کند.
حماس که از سوی آمریکا و اتحادیه اروپا تروریستی شناخته می‌شود، در حملهٔ روز هفتم اکتبر ۲۰۲۳ به اسرائیل، ۲۵۱ شهروند این کشور را ربود و در مبادله‌های این دو سال، اکثر آن‌ها را در برابر صدها زندانی امنیتی زن و مرد رها کرد. اسرائیل چند گروگان خود را نیز در عملیات کوماندویی به خانه برگرداند.
از ۱۹۵۰ زندانی فلسطینی، ۲۵۰ تن کسانی هستند که به اتهام قتل و مشارکت در طرح‌های منجر به کشتار مردم اسرائیل در دادگاه‌های این کشور به حبس ابد یا حبس‌های طولانی محکوم شده‌اند. یک هزار و ۷۰۰ تن نیز کسانی هستند که ارتش اسرائیل آن‌ها را در دو سال جنگ غزه به ظن مشارکت در حمله گروه افراطی حماس به اسرائیل از نوار غزه بازداشت کرده اما کسی از آن‌ها را در این دوره دادگاهی نکرده بود.
عملی شدن این معامله برگ دیگری از توافقهای کلانی خواهد بود که اسرائیل را وادار کرده تا در طول دهه‌ها و هر بار به امید رها کردن یک یا چند نفر از شهروندان خود، صدها و گاه بیش از هزار یا دو هزار زندانی را با گروه‌های مسلح فلسطینی و عرب منطقه رد و بدل کند.
در کنار معاملهٔ اسرائیل با ارتش‌های مصر، سوریه و عراق برای تبادل اسرای جنگی، بزرگ‌ترین توافقهای میان اسرائیل با گروه‌هایی مانند شبه‌نظامیان تحت فرمان احمد جبرئیل و حزب‌الله لبنان انجام شده است.
تاریخ این معامله‌ها به «جنگ استقلال» اسرائیل در سال ۱۹۴۸ میلادی باز می‌گردد، که در ادامه به شماری از آن‌ها اشاره می‌کنیم:
- زمان کوتاهی پس از «جنگ استقلال» اسرائیل تمامی نظامیانی را که از ارتش‌های کشورهای منطقه به اسارت گرفته بود، در برابر تمامی نظامیان اسیر خود و سایر شهروندان غیرنظامی که در آن جنگ اسیر شده بودند، آزاد کرد.
- مارس ۱۹۵۴؛ اسرائیل در برابر پنج سرباز ارتش خود که به اسارت ارتش سوریه درآمده بودند، ۴۰ سرباز ارتش سوریه را آزاد کرد. در روز معامله معلوم شد یکی از سربازان اسرائیلی، اوری ایلان، در اسارت خودکشی کرده بود و جسد او به اسرائیل برگشت.
- در جنگ سال ۱۹۵۷ موسوم به «جنگ سینا»، اسرائیل پنج هزار و ۵۰۰ اسیر نظامی مصری و ۷۷ شهروند دیگر مصری را در برابر تنها خلبان خود که به اسارت مصر درآمده بود، همراه با سه سرباز دیگر اسرائیلی که پیش از آن جنگ اسیر مصر شده بودند، رها کرد.
- در جنگ «شش روزه» سال ۱۹۶۷ اسرائیل چهار هزار و ۳۳۸ سرباز مصری و ۸۹۹ شهروند دیگر آن کشور را به اسارت گرفت. در کنار آن‌ها ۵۵۳ سرباز اردنی و ۳۶۶ شهروند دیگر اردن را اسیر کرد و هم‌زمان از ارتش سوریه نیز که در کنار مصر و اردن در جنگ علیه اسرائیل شرکت کرده بود، ۳۶۷ سرباز ارتش سوریه و ۲۰۵ شهروند دیگر سوری را به اسارت درآورد. اسرائیل زمان کوتاهی پس از جنگ تمامی این افراد را آزاد کرد و ۱۵ سرباز خود را که اسیر شده بودند همراه با جسد دو سرباز دیگر کشته‌شدهٔ خود دریافت کرد. مصر چند تن را نیز که به اتهام «جاسوسی» برای اسرائیل از قبل از آن جنگ زندانی کرده بود، در آن معامله رها کرد.
- آوریل ۱۹۶۸؛ اسرائیل ۱۲ سرباز ارتش اردن را که در «عملیات کرامه» اسیر کرده بود، برای تحویل گرفتن جسد یک سرباز ناپدیدشده خود به اردن پس داد. اردن قرار بود در آن معامله جسد دو سرباز کشته شدهٔ دیگر را هم به اسرائیل تحویل دهد، اما زمانی که تابوت‌ها از مرز عبور کرد و وارد خاک این کشور شد، اسرائیل متوجه شد که هر دو تابوت خالی است. نام آن دو سرباز هنوز در فهرست نظامیان ناپدید شده اسرائیلی قرار دارد.
- دسامبر ۱۹۶۹؛ سوریه دو شهروند اسرائیلی را که هنگام یک پرواز مسافربری هواپیمای‌شان ربوده شده بود، به اسرائیل تحویل داد. مصر نیز در آن معامله دو خلبان اسرائیلی را که هواپیمای‌شان هنگام پرواز بر کانال سوئز سقوط کرده بود، به اسرائیل تحویل داد و در برابر، اسرائیل ۷۱ سرباز مصری و سوری را که شامل چند خلبان و شماری شبه‌نظامی نیز بودند، رها کرد.
- در اواخر بهار سال ۱۹۷۳، چند ماه پیش از جنگ «یوم کیپور»، اسرائیل برای بازگرداندن سه خلبان خود که سه سال در اسارت سوریه بودند، ۴۶ اسیرنظامی سوری را آزاد کرد.
- در رشته مبادله‌هایی که به مدت هشت روز پس از جنگ «یوم کیپور» در نوامبر ۱۹۷۳ انجام شد، اسرائیل هشت هزار و ۳۷۲ سرباز مصری، ۳۹۲ نظامی سوری، ۱۳ نظامی عراقی و شش نظامی مراکشی را که در جنگ اسیر کرده بود، در برابر ۲۹۳ نظامی اسرائیلی که به اسارت مصر و سوریه درآمده بودند، آزاد کرد.
- اوایل بهار ۱۹۷۵، مصر جسد ۳۹ سرباز کشته شدهٔ اسرائیلی در جنگ «یوم کیپور» را تحویل داد و اسرائیل ۹۲ «تروریست» و زندانی امنیتی عرب را رها کرد.
- اولین معامله اسرائیل با گروه‌های مسلح فلسطینی در آوریل ۱۹۷۵ انجام شد: گروه تحت رهبری احمد جبرئیل، آوراهام عامرام، سرباز اسرائیلی، را که در جنوب لبنان به اسارت درآورده بود، در برابر ۷۶ عرب و فلسطینیِ محکوم شده به جرایم امنیتی رها کرد. یکی از ازادشدگان آن معامله ریما طنوس، زنی فلسطینی از اعضای گروه «سپتامبر سیاه» بود که در ربودن هواپیمای مسافربری شرکت بلژیکی «ساوِنا» در بهار ۱۹۷۲ مشارکت داشت. هواپیما از مسیر بروکسل به سوی اسرائیل ربوده شده بود. از معاملهٔ آزادی طنوس و دیگران در برابر سرباز عامرام، معمولا به عنوان اولین «معامله اسرائیل و جبرئیل» یاد می‌شود.
- معاملهٔ دوم اسرائیل با گروه احمد جبرئیل در اواخر تابستان ۱۹۸۲ انجام شد: آزادی چهار هزار و ۵۹۸ «زندانی امنیتی فلسطینی و عرب» از زندان‌های اسرائیل در برابر شش سرباز اسرائیلی که در مرکز لبنان به اسارت این گروه درآمده بودند.
- در اوایل تابستان ۱۹۸۴ اسرائیل ۲۹۱ زندانی سوری و جسد ۷۲ سوری دیگر را تحویل داد تا حکومت حافظ اسد شش سرباز زنده و جسد پنج سرباز کشته شدهٔ اسرائیلی را تحویل دهد.
- سومین معامله بزرگ اسرائیل و گروه احمد جبرئیل در میانهٔ بهار ۱۹۸۵ رخ داد: اسرائیل یک هزار و ۱۱۵۰ زندانی امنیتی فلسطینی و عرب را از شش زندان خود آزاد کرد تا سه سرباز زنده خود به نام‌های یوسف گروف، نیسیم سالم و خزی شای را که اسیر شبه‌نظامیان جبرئیل شده بودند، به آغوش خانواده‌هایشان بازگرداند.
- دو ماه بعد رسانه‌های لبنانی و عرب منطقه در تابستان ۱۹۸۵ مدعی شدند که اسرائیل برای آزادی ۳۹ شهروند خارجی که در ماجرای هواپیمای تی‌دبلیو‌ای ربوده شده بودند، بیش از ۷۰۰ زندانی عرب و فلسطینی را آزاد کرد؛ امری که اسرائیل هنوز آن را تکذیب می‌کند. آن هواپیما توسط گروهی به رهبری عماد مغنیه در همکاری با حزب‌الله لبنان پس از برخاستن از آتن ربوده شد و مسافرانش دو هفته گروگان بودند و یک غواص آمریکایی سرنشین هواپیما نیز با گلوله هواپیماربایان کشته شد.
- اولین معاملهٔ اسرائیل با گروه حزب‌الله لبنان در تابستان ۱۹۹۶ عملی شد؛ زمانی که اسرائیل برای تحویل گرفتن جسد دو سرباز خود: یوسف پینک و رحمیم الشیخ که در حمله حزب‌الله در منطقه «بیت یاهون» در جنوب لبنان کشته شدند، ۱۲۳ زندانی لبنانی را رها کرد.
- دومین معاملهٔ اسرائیل و حزب‌الله در بهار ۱۹۹۸ بود؛ زمانی که اسرائیل استخوان‌های سرباز کشته شدهٔ خود، ایتامار ایلیا، را تحویل گرفت و ۶۵ زندانی لبنانی و ۴۰ شبه‌نظامی حزب‌الله را به لبنان برگرداند.
- معاملهٔ مهم بعدی در سال ۲۰۰۴ در ماجرای یوحنان طننبائوم بود؛ یک افسر پیشین ارتش اسرائیل که در دوران سالخوردگی خود وارد معاملات مواد مخدر با لبنانی‌ها شده و اسیر حزب‌الله شده بود. اسرائیل برای آزاد کردن او که زنده بود، ۴۵۰ زندانی لبنانی و فلسطینی را که از جمله شامل شیخ عبدالکریم عبید و مصطفی دیرانی بود، آزاد کرد. اسرائیل عبید و دیرانی را برای یافتن ردپایی از رون آراد، کمک خلبان ناپدیدشده خود، از لبنان ربوده بود.
- یکی دیگر از معامله‌های بزرگ اسرائیل و حزب‌الله در پایان جنگ ۳۴ روزه سال ۲۰۰۶ انجام شد؛ اسرائیل سمیر قنطار یکی از سرشناس‌ترین زندانیان و چهار نیروی دیگر حزب‌الله را همراه با جسد ۱۹۹ شبه‌نظامی کشته شدهٔ فلسطینی تحویل داد و در برابر، حزب‌الله پیکر دو نظامی اسرائیلی را که از آغاز حملهٔ منجر به آن جنگ اسیر کرده بود، به نام‌های اهود گلدواسر و الداد رگب پس گرفت. تا لحظهٔ معامله، اسرائیل هنوز به طور قطعی نمی‌دانست که جسد تحویل می‌گیرد یا زنده آن‌ها را.
- ماجرای ربوده شدن سرباز گیلعاد شالیط در سال ۲۰۰۶ به مدت پنج سال و نیم از سوی گروه حماس، جامعهٔ اسرائیل را به خود مشغول کرده و افکار عمومی برای وادار کردن دولت به معامله با حماس، تجمع‌ها و اعتراض‌های گسترده‌ای را برگزار کرد. اهود اولمرت که نخست‌وزیر وقت بود به این فشارها پاسخ مثبت نداد اما هنگامی که بنیامین نتانیاهو به این مسند رسید، برای آزاد کردن این سرباز موافقت کرد که یک هزار و ۲۷ زندانی امنیتی فلسطینی آزاد شوند. یکی از آزادشدگان آن معامله یحیی سنوار بود که زمان کوتاهی بعد از بازگشت به غزه به رهبری داخلی حماس رسید و حملهٔ این گروه در اکتبر ۲۰۲۳ به اسرائیل را طراحی کرد. یکی دیگر از آزادشدگان آن معامله ۲۰۱۱، صالح العاروری، از فرماندهان ارشد حماس بود که نقش مهمی در این گروه در کشورهای عربی ایفا کرد. اسرائیل سال گذشته العاروری را در لبنان در یک ترور هدفمند از بین برد.
- اسرائیل برای تحویل گرفتن جسد دو نظامی کشته شدهٔ خود در جنگ سال ۲۰۱۴ در غزه، به نام‌های هدار گولدین و اورون شائول، و برای بازگرداندن سه شهروند خود که به ارادهٔ خویش وارد غزه شده و به اسارت حماس درآمده بودند، مذاکرات متعددی انجام داد اما آن تلاش‌ها ناکام بود. گروه حماس تنها شش ماه پیش در جریان آزاد کردن شماری از شهروندان ربوده شدهٔ اسرائیلی، حاضر شد جسد اورون شائول و سه اسرائیلی اسیرشده را به اسرائیل تحویل دهد. حماس متعهد شده که جسد هادار گولدین را روز دوشنبه در کنار پیکر ۲۷ گروگان کشته شده و همراه با ۲۰ گروگان زنده به اسرائیل تحویل دهد. اسرائیل تأکید کرده با آزادی چند تن از زندانیان مشهور فلسطینی در معاملهٔ جدید موافقت نکرده است: مروان برغوثی، عبدالله برغوثی، احمد سعدات و دیگرانی که هر یک به اتهام کشتار مردم اسرائیل به چند بار حبس ابد محکوم شده‌اند، فعلا باید در زندان بمانند.
