آلکسی ناوالنی، سرشناس‌ترین چهرهٔ سیاسی مخالف ولادیمیر پوتین، در زمستان گذشته در يک زندان امنیتی در شمال روسیه در ۴۷ سالگی درگذشت.
مقامات رسمی روسیه مدعی‌اند که مرگ او طبیعی بوده. به گفتهٔ ولادیمیر پوتین، «اتفاقی بوده که افتاده است».
اما نزدیکان آلکسی ناوالنی این ادعا را زیر سوال برده‌اند. یولیا ناوالنایا صراحتاً رئيس‌جمهور روسیه را مسئول کشته شدن همسرش دانست.
گروهی از خبرنگاران تحقیقاتی در پی آنند تا تمام جزئیات زندگی و مرگ آلکسی ناوالنی در زندان روشن شود و تاکنون اسناد متعددی در این رابطه منتشر شده.
براساس گزارش جدید نشریهٔ «مدوزا» به نقل از مکاتبات کارکنان زندان، «آلکسی ناوالنی قرار نبود زنده بماند».
در یادداشت‌های این سیاستمدار روس از زندان که با عنوان «وطن‌پرست» در آمریکا به چاپ رسیده و توزیع آن از روز سه‌شنبه ۲۲ اکتبر/ اول آبان آن همزمان در ۳۶ کشور به ۲۶ زبان آغاز می‌شود، او نوشته است: «باید بپذیرم و خودم را آماده کنم که در زندان می‌میرم».
«شرایط غیرقابل تحمل» آلکسی ناوالنی در زندان
نشریهٔ «مدوزا» اعلام کرد که حدود دو ماه پیش از طریق یک منبع که هویت‌اش فاش نشده، به ای‌میل‌های ایلیا کروگلیشف، کارمند «مؤسسه خدمات ندامتگاه فدرال روسیه» در شهر ملخووو دست یافته. این «موسسه» همان زندان در ۲۵۰ کیلومتری مسکو‌ست که آلکسی ناوالنی پیش از اعزام به شمالگان بیش از یک سال در آن‌جا حبس بود.
«مدوزا» از سوی دولت روسیه «سازمانی نامطلوب و تهدید برای امنیت ملی» اعلام شده و یکی از مهم‌ترین رسانه‌ها در خارج از روسیه به شمار می‌رود. خبرنگاران این نشریه معتقدند صدها ای‌میلی که به دست‌شان رسیده کاملاً موثق است و عمدتاً شامل مدارکی‌ست که بین زندان و دادگاه در واکنش به دادخواست‌ها و شکایت‌های وکلای ناوالنی رد و بدل شده اما همچنین شامل گواهی‌نامه‌های پزشکی و گزارش‌هایی از بازدیدکنندگان زندان است.
براساس این گزارش، برخی از این مکاتبات شواهدی دال بر ضرب‌وشتم، تهدید، تحقیر و خشونت جنسی علیه زندانیان است و بدنامی این زندان که به «شکنجه‌گاه» معروف است را تأیید می‌کند.
از این مکاتبات برمی‌آید که آلکسی ناوالنی طی دو سال حبس بیش از ۳۰۰ روز در انفرادی بود، به دفعات از سوی نگهبانان هدف ضرب‌وشتم قرار گرفت و بارها از مراقبت‌های پزشکی محروم شد. ضمناً تمام مکاتبات و مکالماتش (از جمله با وکلا) تحت کنترل بود و او اغلب از دریافت نامه‌ها، گفت‌وگوهای تلفنی و پیاده‌روی در حیاط زندان منع شد.
اما در پاسخ به اکثر شکایت‌های وکلای ناوالنی، نمایندگان زندان صرفاً ادعا کرده‌اند که هدف از تمام اقدامات‌شان «جلوگیری از برنامه‌ریزی جرائمی‌ست که ممکن است امنیت ملی را تهدید کند». در نامه‌های دادگاه به شکایت‌های تیم حقوقی ناوالنی که نسخه‌ای از آنها به زندان نیز ارسال می‌شد، آمده که تمام اقدامات کارکنان زندان «توجیه‌پذیر و قانونی‌ست».
از مدارک افشا شده چنین برمی‌آید ایلیا کروگلیشف که «رابط بین زندان و دادگاه در امور ناوالنی» معرفی شده، اغلب شخصاً مسئول «شرایط غیرقابل تحمل» برای این مخالف کرملین بود. در بهار گذشته، پس از درگذشت آلکسی ناوالنی در زندان، کروگلیشف در فهرست تحریمی اتحادیهٔ اروپا قرار گرفت.
«مسموم شدن تدریجی»
آلکسی ناوالنی در تابستان ۲۰۲۰ (۱۳۹۹) مسموم شد. آزمایشگاه‌هایی در آلمان، فرانسه و سوئد به‌طور مستقل مادهٔ مخرب اعصاب «نوویچوک» را در بدن ناوالنی شناسایی کرده‌اند. او پس از معالجه در آلمان مجدداً به روسیه بازگشت و فوراً بازداشت شد.
یک سال بعد آلکسی ناوالنی برای نخستین بار به همسرش یولیا و سپس به وکلایش گفت که مظنون است او را در زندان «آهسته آهسته مسموم می‌کنند».
در اسنادی که به‌دست نشریهٔ «مدوزا» رسیده اشاره شده که آلکسی ناوالنی بارها از ناراحتی‌هایی شکایت کرده که به عقیدهٔ پزشکان، ممکن است گواهی بر مسمومیت تدریجی او باشد.
حدود یک ماه پیش نشریهٔ «اینسایدر» که چهار سال قبل همراه با گروه تحقیقاتی «بلینگ‌کت» ماموران امنیتی روس مسئول مسمومیت ناوالنی با عامل اعصاب را معرفی کرده بود، با اتکا به «صدها سند رسمی» اعلام کرد در گزارش نهایی دولت روسیه پیرامون درگذشت آلکسی ناوالنی تمام اشاره‌ها به «مسمومیت احتمالی» حذف شده.
به گفتهٔ خبرنگاران، در میان اسنادی که به دست‌شان رسیده دو نامهٔ رسمی وجود دارد که در هر دو آمده که انجام تحقیقات کیفری دربارهٔ درگذشت ناوالنی «ضرورتی ندارد»، اما یکی از آنها به وضعیت جسمی ناوالنی در آخرین لحظات زندگی‌اش می‌پردازد و در دومی این توضیحات حذف شده. مطابق این گزارش، ناوالنی «در حیاط برف‌زدهٔ زندان از درد شدید در ناحیهٔ شکم شکایت کرد، سپس دچار استفراغ شدید شد، بدنش حالت انقباض دردناک به خود گرفت و سرانجام از هوش رفت».
آلکساندر پالوپان، پزشکی که چهار سال پیش ناوالنی را پس از مسمومیت با عامل اعصاب معالجه می‌کرد، به «اینسایدر» گفت: «این علائم تنها می‌تواند یک دلیل داشته باشد: مسمومیت».
همزمان مرکز تحقیقاتی «دوسیه» فهرست کامل «۷۵ موردی که ماموران امنیتی از زندان با خود بردند» را منتشر کرد و در میان آنها نه تنها لباس، رختخواب و کتاب‌های ناوالنی‌ست، بلکه «مو و ناخن و کاغذ توالت در سلول او و هرچه در حیاط زندان بود از جمله آشغال، نمونهٔ برف و نمونهٔ استفراغ» دیده می‌شود.
براساس این گزارش، «هیچ جسم و شیئی در زندان نمانده که ناوالنی به آنها دست زده باشد». همزمان این گزارش می‌افزاید که «تنها ۳۱ مورد ضبط‌شده به‌دست پزشکان قانونی رسیده» و احتمال می‌دهد «هدف ماموران امنیتی این بوده که هیچ اثری از مسمومیت احتمالی ناوالنی باقی نماند».
گزارش رسمی کمیتهٔ تحقیقاتی روسیه دلیل مرگ آلکسی ناوالنی را «اختلال ریتم قلب براثر فشار خون بالا و بیماری‌های دیگر» ذکر می‌کند.
۱۸۸ پزشک روس در تابستان گذشته در نامه‌ای سرگشاده از کمیتهٔ تحقیقاتی روسیه خواستند اسناد کامل مرتبط با درگذشت آلکسی ناوالنی در زندان منتشر و مسئولین آن معرفی و مجازات شوند. در روزهای اخیر چند نفر از این پزشکان «به ظن افراطگرایی» بازداشت و پس از مدتی آزاد شدند. دست‌کم سه وکیل از تیم ناوالنی به اتهام «همکاری با سازمان افراطی بنیاد ناوالنی» زندانی شده‌اند.
آلکسی ناوالنی از زمان بازداشت و تا آخرین روز زندگی خود در زندان خاطراتش را می‌نوشت که در کتابی با نام «وطن‌پرست» منتشر شده. او یکی از دلایل انتشار این خاطرات را چنین شرح داده است: «اگر من را کشتند، این کتاب یاد من را زنده نگه خواهد داشت».
